Gjendja e njeriut pas vdekjes nuk është diçka e re, përkundrazi, gjendjet e jetës së kësaj bote, atij i qartësohen edhe më shumë. Besimet dhe veprat, qofshin të mira apo të këqija, në këtë botë, njeriu i ka disi të fshehta dhe ilaçi apo helmi i tyre krijon një ndikim të fshehtë e të vazhdueshëm në qenien e tij. Por në botën vijuese nuk do të ndodhë kështu. Të gjitha këto gjendje do të shfaqen me pamjen e tyre të vërtetë.
Mund ta kuptoni me atë çfarë ndodh në ëndërr. Gjendjet që mbizotërojnë në trupin e njeriut, i shfaqen fizikisht në ëndërr. Kur e kapin ethet e temperaturës, shpesh shikon flakë dhe zjarr. Kur sëmuret nga gripi ose nga i ftohti, e sheh veten në ujë. Pra, ai sheh në ëndërr gjendje të ndryshme në formë fizike, sipas përgatitjes që bën trupi i tij për shkak të sëmundjeve të ndryshme.
Duke kuptuar fenomenin e ëndrrës, çdo njeri mund të kuptojë se e tillë do të jetë praktika e Allahut edhe për botën vijuese. Ashtu siç ëndrra krijon ndryshimin dhe e përkthen gjendjen shpirtërore në një gjendje fizike, në të njëjtën mënyrë do të ndodhë edhe në botën pasardhëse. Atje do të na shfaqen veprat dhe pasojat e veprave tona në një formë fizike. Gjithçka që do të mbartim fshehtas nga kjo botë, atje do të na shfaqet në ballë. Sikundër gjithçka që sheh njeriu në ëndërr me një sërë simbolesh, pa menduar se janë simbole, përkundrazi, duke i përjetuar tërësisht reale, në të njëjtën mënyrë, do të ndodhë edhe në botën tjetër. Madje, përmes simboleve të tilla, atje Zoti do të manifestojë krijimin e ri përmes fuqisë së Tij, sepse Ai është Krijuesi i përsosur. Andaj, nëse themi se ato nuk janë simbole, por është një krijim i ri nga fuqia e Zotit, ky pohim do të jetë i saktë, i drejtë dhe real. Zoti thotë:
فَلَا تَعۡلَمُ نَفۡسٌ مَّاۤ اُخۡفِیَ لَہُمۡ مِّنۡ قُرَّۃِ اَعۡیُنٍ 1
Asnjë shpirt që bën mirësi, nuk di se çfarë bekimesh janë mbajtur të fshehta për të, si shpërblim të asaj çka bëri ai.
Pra, Zoti i cilësoi të fshehta të gjitha ato bekime, saqë nuk mund t’ua gjesh shembullin në bekimet e kësaj bote. Dihet që bekimet e kësaj bote nuk janë të fshehta për ne. Ne njohim qumështin, shegën, rrushin etj., dhe ato i konsumojmë përditë. Kjo tregon se bekimet e botës tjetër janë të tjera, të cilat me bekimet e kësaj bote ngjajnë vetëm në emërtime. Andaj, ai që mendon se parajsa është një koleksion bekimesh të kësaj bote, nuk ka kuptuar asnjë shkronjë të Kuranit Famëlartë.
Ajo që thashë si shpjegim të ajetit që citova, përputhet edhe me fjalën e Udhëheqësit dhe Profetit tonë, i Dërguari i Allahutsavs, ku ai thotë se xheneti dhe bekimet e tij janë gjërat që as nuk i ka parë ndonjë sy, as nuk i ka dëgjuar ndonjë vesh dhe as nuk i ka ndier ndonjë zemër. Kurse ne i shohim me sytë tanë bekimet e kësaj bote, i dëgjojmë me veshët tanë dhe i ndiejmë në zemër.
Kështu që, kur Zoti dhe i Dërguari i Tij pohojnë se ato janë krejt të veçanta, ne do të largohemi nga Kurani nëse besojmë se në xhenet do të jetë po ky qumësht që shohim në këtë botë dhe që mjelim nga lopët dhe buallicat. Me demek aty do të ketë tufa pafund bagëtish që prodhojnë qumësht, bletë nëpër pemë me hojet e tyre, dhe engjëj që dalin dhe vërshojnë mjaltë që rrjedh si lumenjtë. Mendime të tilla, vallë, a kanë ndopak lidhje me mësimin [Kuranin] ku gjenden këto ajete, të cilat pohojnë se njerëzit e kësaj bote nuk i kanë parë asnjëherë bekimet e xhenetit, që i ndriçojnë shpirtin njeriut, i shtojnë njohjen e Zotit dhe që janë si ushqime shpirtërore për të?! Pavarësisht se këto ushqime janë përmendur me terma fizike, njëkohësisht është sqaruar se burimi i tyre është shpirti dhe drejtësia.
Të mos mendojë askush se ajetet e mëposhtme pohojnë se të gjitha bekimet që do të gëzojnë banorët e xhenetit, ata do t’i njohin dhe do të pohojnë se pikërisht këto i kanë pasur edhe më përpara. Allahu i Madhërishëm thotë:
وَ بَشِّرِ الَّذِیۡنَ اٰمَنُوۡا وَ عَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ اَنَّ لَہُمۡ جَنّٰتٍ تَجۡرِیۡ مِنۡ تَحۡتِہَا الۡاَنۡہٰرُ ؕ کُلَّمَا رُزِقُوۡا مِنۡہَا مِنۡ ثَمَرَۃٍ رِّزۡقًا ۙ قَالُوۡا ہٰذَا الَّذِیۡ رُزِقۡنَا مِنۡ قَبۡلُ ۙ وَ اُتُوۡا بِہٖ مُتَشَابِہًا 2
Atyre që besojnë dhe bëjnë vepra të mira dhe që nuk kanë pasur asnjë papastërti në veprat e tyre, jepu lajmin e mirë që do të trashëgojnë xhenete, nëpër të cilat rrjedhin lumenj. Kur ata do të shijojnë frutat e pemëve të botës tjetër, të cilat i kishin gjetur edhe në jetën e kësaj bote, do të pohojnë: “Këto fruta qenkan si ato që na ishin dhënë edhe më herët”, sepse do t’i gjejnë të ngjashme me të mëparshmet.
Tani, do të jetë gabim dhe krejtësisht kundër domethënies së qartë të këtij ajeti nëse dikush mendon se “frutat e ngjashme me frutat e mëparshme”, nënkuptojnë frutat fizike të kësaj bote. Allahu i Madhërishëm, në këto ajete, thotë se ata që besuan dhe bënë vepra të mira, me dorën e vet ndërtuan një xhenet, pemët e të cilit përbëhen nga besimi, kurse lumenjtë e tij nga veprat. Atje do të hanë frutat e pikërisht këtij xheneti dhe që do të jenë shumë më të qarta dhe shumë më të ëmbla sesa ato që kishin ngrënë në këtë botë. Dhe ngaqë këta njerëz do t’i kenë ngrënë këto fruta shpirtërore edhe në këtë botë, andaj do t’i njohin edhe në botën tjetër dhe do të thonë: “Këto janë sikur ato fruta që kemi ngrënë edhe më parë”.
Pra, ky ajet tregon shumë qartë se ata që kanë ngrënë ushqimin e dashurisë së Zotit në këtë botë, të njëjtin ushqim do ta gjejnë në një formë fizike edhe në botën tjetër. Dhe ngaqë ata do ta kenë shijuar këtë dashuri dhe mirësjellje, do ta njohin edhe atje. Për këtë arsye, shpirtrat e tyre do ta kujtojnë kohën kur ata kalonin në vetmi, nëpër qoshe dhe në errësira të natës kur përkujtonin me mall të Dashurin e Vërtetë dhe gjenin kënaqësi nga ky përkujtim.
Shkurt, ky ajet nuk flet aspak për frutat fizike. Nëse dikush mendon se përderisa njohësit e Zotit i kanë shijuar këto ushqime që në këtë botë, si mund të thuhet për to që janë të tilla që askush nuk i ka parë, as nuk i ka dëgjuar dhe as nuk i ka ndier në zemër? Edhe kështu, sipas tyre, duket se ka kontradiktë mes këtyre dy ajeteve.
Përgjigjja është që do të kishte kontradiktë nëse ajeti i Kuranit do t’u referohej bekimeve fizike të kësaj bote, gjë që nuk është e vërtetë. Gjithçka që një njohës i Zotit gëzon në formë njohjeje ndaj Zotit, në fakt, është një bekim i botës tjetër, të cilin atij i jepet si shembull për inkurajim edhe në këtë botë.
Duhet mbajtur mend që njeriu i Zotit nuk i përket kësaj bote. Për këtë arsye bota nuk e do atë. Ai i përket qiellit, andaj gëzon bekimin qiellor. Njeriu i tokës merr bekimet tokësore dhe njeriu i qiellit merr bekimet qiellore. Kështu që, është shumë e vërtetë që ato bekime janë mbajtur të fshehta nga veshët e botës, nga zemrat e botës dhe nga sytë e botës. Njeriu i Zotit, që t’i jepet për të pirë kupa shpirtërore, pranon një vdekje në jetën e tij tokësore. Kjo kupë kur atij do t’i jepet në botën vijuese në një formë të materializuar, ai do ta kujtojë shijen e saj që kishte përjetuar gjatë jetës së kësaj bote. Por është i vërtetë edhe fakti se ai do të konsiderojë sytë dhe veshët e botës si të pavetëdijshëm ndaj këtij bekimi, sepse ai ishte në botë, por pa qenë pjesë e saj. Prandaj, edhe ai do të dëshmojë se bekimi i xhenetit nuk është si bekimet e kësaj bote. Në këtë botë, as syri i tij nuk e ka parë një bekim të tillë, as veshi i tij nuk e ka dëgjuar dhe as zemra e tij nuk e ka përjetuar. Ai pa një shembull të atyre dhuratave të ahiretit[3] që nuk ishin të kësaj bote, por që ishin një lajm i botës vijuese, të cilat kishin lidhje vetëm me atë botë dhe që nuk kishin asnjë lidhje me botën tokësore.
Tri domethënie kuranore për botën tjetër
Duhet ditur që gjendjet që i vijnë njeriut pas vdekjes, Kurani Famëlartë parimisht i ndan në tri lloje, të cilat janë edhe tri domethënie kuranore për botën e përtejme. Le t’i trajtojmë veç e veç.
Domethënia e parë
Domethënia e parë është që Kurani Famëlartë vazhdimisht pohon se bota e ahiretit nuk është diçka e re, përkundrazi, të gjitha pamjet e saj janë hijet dhe ndikimet e kësaj bote. Siç thotë:
وَ کُلَّ اِنۡسَانٍ اَلۡزَمۡنٰہُ طٰٓئِرَہٗ فِیۡ عُنُقِہٖ ؕ وَ نُخۡرِجُ لَہٗ یَوۡمَ الۡقِیٰمَۃِ کِتٰبًا یَّلۡقٰٮہُ مَنۡشُوۡرًا ﴿۱۴﴾ 4
Ne, që në këtë botë i kemi lidhur çdo njeriu në qafë, ndikimin e veprave të tij. Pikërisht këto ndikime të fshehta do t’ia shfaqim ditën e kiametit si një libër të hapur veprash.
Në këtë ajet fjala arabe është طائر“tair”, që do të thotë “shpend”, dhe në kuptimin alegorik ajo nënkupton edhe veprën, sepse çdo vepër, qoftë e mirë apo e keqe, pas realizimit fluturon lart si një shpend dhe mundi e kënaqësia e saj përfundojnë duke lënë pas ndikimin e saj në zemër, i rëndë ose i lehtë qoftë ai.
Sipas Kuranit, parimisht çdo vepër e njeriut gdhend fshehtas një ndikim të vet. Në raport me këtë, ekzekutohet vepra e Zotit të Madhërishëm, e cila nuk e lë mëkatin ose mirësinë e njeriut të humbasë. Madje, gjurmët e veprës së njeriut shkruhen në zemrën e tij, në fytyrën e tij, në sytë dhe veshët e tij, në duart dhe këmbët e tij. Kjo përbën një libër të fshehtë veprash, që do të shpaloset hapur në botën tjetër.
Në një ajet tjetër, duke iu referuar banorëve të xhenetit, Ai thotë:
یَوۡمَ تَرَی الۡمُؤۡمِنِیۡنَ وَ الۡمُؤۡمِنٰتِ یَسۡعٰی نُوۡرُہُمۡ بَیۡنَ اَیۡدِیۡہِمۡ وَ بِاَیۡمَانِہِمۡ 5
Atë ditë drita e besimit, të cilën besimtarët e gëzojnë përbrenda, do t’u shfaqet hapur duke u prirë në të djathtën e tyre.
Në një ajet tjetër, duke iu referuar keqbërësve, Ai thotë:
اَلۡہٰکُمُ التَّکَاثُرُ ۙ﴿۲﴾ حَتّٰی زُرۡتُمُ الۡمَقَابِرَ ؕ﴿۳﴾ کَلَّا سَوۡفَ تَعۡلَمُوۡنَ ۙ﴿۴﴾ ثُمَّ کَلَّا سَوۡفَ تَعۡلَمُوۡنَ ؕ﴿۵﴾ کَلَّا لَوۡ تَعۡلَمُوۡنَ عِلۡمَ الۡیَقِیۡنِ ؕ﴿۶﴾ لَتَرَوُنَّ الۡجَحِیۡمَ ۙ﴿۷﴾ ثُمَّ لَتَرَوُنَّہَا عَیۡنَ الۡیَقِیۡنِ ۙ﴿۸﴾ ثُمَّ لَتُسۡـَٔلُنَّ یَوۡمَئِذٍ عَنِ النَّعِیۡمِ ٪﴿۹﴾ 6
Lakmia dhe etja për botën ju ka ndalur nga kërkimi i ahiretit, aq sa keni përfunduar në varre. Mos e lidhni zemrën me botën! Së shpejti do të kuptoni se nuk është mirë ta lidhni zemrën me botën! Sërish ju them, së shpejti do të kuptoni se nuk është mirë ta lidhni zemrën me botën. Po të keni dijen e vërtetë, do ta shihni xhehenemin (ferrin) që në këtë botë. Më pas do ta shihni atë në berzah me syrin e bindjes. Më pas, në botën kur do të ringjalleni, do të jepni llogari për gjithçka dhe ai ndëshkim do t’ju bjerë tërësisht. Atëherë, jo thjesht me gojëdhënë, por do ta kuptoni xhehenemin në mënyrë reale.
Tri shkallët e dijes
Në këto ajete, Allahu i Madhërishëm ka thënë qartazi se keqbërësit qysh në këtë botë përjetojnë përbrenda një jetë ferri dhe nëse do të reflektojnë, do të arrijnë ta shohin ferrin e tyre që në këtë botë.
Gjithashtu, në këto ajete, Allahu i Madhërishëm ka ndarë dijen në tri shkallë: Dija përmes arsyes, dija përmes konstatimit dhe dija e vërtetë përmes përjetimit. Këtë mund ta kuptojmë me një shembull të thjeshtë. Kur dikush sheh tym nga larg, mendon dhe beson se aty ka zjarr, sepse e di që tymi dhe zjarri kanë lidhje të pandashme. Ku ka tym, aty duhet të ketë edhe zjarr. Kjo është shkalla e dijes përmes arsyes (‘Ilmul-jekin). Më pas, kur i shikon flakët e zjarrit, kemi shkallën e dijes përmes konstatimit (‘Ajnul-jekin). Dhe kur hidhet në zjarr dhe e përjeton atë, arrin shkallën e dijes përmes vërtetësisë (Hakkul-jekin).
Në ajetet e mësipërme, Allahu i Madhërishëm thotë se njeriu që në këtë botë mund të perceptojë xhehenemin deri në shkallën e arsyes, më pas në botën e berzahut, e kupton në shkallën e dëshmimit dhe në botën e ringjalljes, kjo dije do t’i vërtetohet deri në shkallën e përjetimit.
Tri botët
Vlen të shpjegohet që sipas Kuranit Famëlartë ka tri botë.
E para është kjo botë, bota e veprave dhe bota e parë. Në këtë botë njeriu bën mirësi ose ligësi, kurse në botën e ringjalljes, edhe pse ka përparime për mirëbërësit, ato vijnë si bekime të Zotit dhe nuk kanë lidhje me përpjekjet e njeriut.
E dyta është bota e berzahut. Në të vërtetë, berzah برزخ në gjuhën arabe i thonë asaj që vjen mes dy gjërave, pra e ndërmjetme. Dhe ngaqë gjendet mes botës së parë dhe botës së ringjalljes, kjo periudhë quhet berzah. Por që kur është krijuar bota, kjo fjalë është përdorur për botën e ndërmjetme, andaj fjala berzah në vetvete përbën një dëshmi të madhe për ekzistencën e botës së ndërmjetme.
Unë kam dhënë prova në librin tim të titulluar: “Minenur-Rahman”, që fjalët arabe janë ato që kanë buruar nga goja e Zotit dhe se është vetëm kjo gjuhë, që është gjuha e Zotit të Shenjtë, gjuha e lashtë, burimi i dijeve, nëna e të gjitha gjuhëve dhe froni i parë dhe i fundit për shpalljen Hyjnore. Është froni i parë i shpalljes së Zotit sepse gjuha arabe ishte gjuha e Zotit që nga fillimi. Pikërisht kjo gjuhë zbriti në këtë botë dhe bota me anë të saj krijoi gjuhë të ndryshme. Dhe është edhe froni i fundit i Zotit, sepse Zoti i Madhërishëm zgjodhi pikërisht këtë gjuhë për të zbritur librin e Tij të fundit, që është Kurani Famëlartë.
Kështu që, berzah برزخ është fjalë arabe, e përbërë nga zekh-kha زَخَّ dhe berra بَرَّ dhe që do të thotë se ka mbaruar rruga për të fituar përmes veprave dhe njeriu ka kaluar në një gjendje të fshehtë. Berzahu fillon kur shpërbëhet qenia e vdekshme e njeriut dhe ndahen trupi dhe shpirti. Dhe siç e shohim që trupi i tij groposet, në të njëjtën mënyrë edhe shpirti i tij hidhet në një lloj grope. Këtë e tregon fjala zekh-kha, pra shpirti nuk ka më aftësi për të bërë mirë apo keq, gjë që bënte derisa ishte i lidhur me trupin.
Ne dimë që shëndeti i shpirtit tonë varet nga shëndeti i trupit. Nëse truri i njeriut pëson goditje në një pjesë të caktuar, ka mundësi që ai të humbë kujtesën, të humbë aftësinë për të menduar ose të humbë ndjenjat. Po ashtu, konvulsioni i muskujve të trurit ose ënjtja apo hemorragjia ose ndonjë sëmundje tjetër e trurit që krijon ose pengon diçka të caktuar, mund të shkaktojë rënie të fikët ose krizë epilepsie ose apopleksi cerebrale. Kështu që, vetë përvoja jonë tregon bindshëm që shpirti ynë, pa qenë i lidhur me trupin, është kryekëput i padobishëm. Është krejtësisht e kotë të imagjinohet se në ndonjë kohë të caktuar shpirti ynë i vetëm i pashoqëruar nga trupi, të gëzojë ndonjë lumturi. Kjo si përrallë mund të pranohet, por nuk ka logjikë të shëndoshë. Shpirti ynë që ndihet i pafuqishëm qoftë edhe me shqetësime të vogla të trupit, kurrsesi nuk mund të mbetet në gjendje të përsosur, kur i shkëput lidhjet me trupin. Vallë, përvoja jonë e përditshme a nuk na tregon se shëndeti i trupit është i nevojshëm për shëndetin e shpirtit?! Kur dikush mes nesh kalon në pleqërinë e thellë, i plaket edhe shpirti, sikur ndonjë vjedhës t’i ketë vjedhur të gjithë korpusin e tij të dijes. Siç e thotë Allahu i Madhërishëm:
لِکَیۡلَا یَعۡلَمَ مِنۡۢ بَعۡدِ عِلۡمٍ شَیۡئًا 7
Njeriu kur kalon në pleqërinë e thellë, pavarësisht nga dija që kishte fituar, bëhet injorant përsëri.
Shkurt, përvoja jonë është një provë e mjaftueshme për të treguar që shpirti pa trup është asgjë.
Gjithashtu, nëse shpirti pa trup do të mund të bënte diçka, edhe puna e Zotit të Madhërishëm do të cilësohej e kotë, që pa arsye e lidhi shpirtin me trupin e vdekshëm. Vlen të mendojmë edhe një fakt tjetër. Zoti i Madhërishëm e krijoi njeriun për një zhvillim pakufi. Njeriu që nuk i ka arritur dot zhvillimet e kësaj bote të shkurtër pa pasur bashkëjetesën e trupit, si mund të shpresojë që zhvillimet e pastajme që janë të pakufishme, t’i arrijë i vetëm pa pasur shoqërimin e trupit?!
Pra, argumentet e parashtruara më sipër provojnë se, sipas parimeve të Islamit, që shpirti të veprojë me përsosmëri, i duhet gjithmonë të shoqërohet me trupin. Pavarësisht se trupi i vdekshëm ndahet nga shpirti pas vdekjes, në botën e berzahut, i jepet përkohësisht një trup, që të shijojë deri diku rezultatet e veprave të tij. Ky trup nuk është si i pari, por përgatitet prej një drite ose një errësire, në varësi të gjendjes së veprave.
Me një fjalë, vetë gjendja e veprave të njeriut i përbën një trup. Kjo pikërisht përmendet vazhdimisht në Fjalën e Zotit, ku disa trupa janë quajtur prej drite e disa të tjerë prej errësire, që do të thotë se ata përgatiten nga drita e veprave ose nga errësira e tyre. Ky sekret duket shumë i fshehtë, por jo kundër logjikës. Njeriu i përsosur qysh në këtë botë mund të fitojë një qenie prej drite bashkë me praninë e këtij trupi. Ka plot shembuj të këtij fakti që shohim në botën e keshfeve (vizioneve). Kjo është e vështirë të kuptohet për dikë që ka ndalur veten thjesht te mendja, por ata që marrin ndonjë pjesë nga bota e keshfeve, nuk e shohin me habi këtë lloj trupi që përftohet nga veprat, madje do të ndiejnë kënaqësi nga kjo temë.
Shkurt, ky trup që do ta gëzojë njeriu në varësi të gjendjes së veprave, do të bëhet burim i shpërblimit të veprave të mira ose i dënimit për veprat e këqija të tij. Unë personalisht kam përvojë në këtë drejtim. Kam takuar shpesh herë njerëz të vdekur në keshf, duke qenë krejtësisht zgjuar. Trupin e disa njerëzve të devijuar e të ligj e kam parë kaq të nxirë, sikur të ishte prej tymi. Kështu që, kam përvojë personale në këtë fushë dhe e them me të madhe që mu ashtu siç thotë Zoti i Madhërishëm, pas vdekjes çdokujt i jepet një trup, qoftë prej drite, qoftë prej errësire.
Njeriu do të gabojë nëse këmbëngul se nuk mund t’i besojë këto njohje të imëta shpirtërore, pa i provuar përmes mendjes. Ai duhet të dijë se ashtu siç syri nuk i tregon dot shijen e ëmbël të diçkaje dhe as gjuha nuk e mundëson dot që të shikojë diçka të caktuar, në të njëjtën mënyrë, dijet e botës tjetër që mund të arrihen përmes keshfeve (vizioneve) të pastra, nuk mund të perceptohen vetëm me anë të mendjes. Zoti i Madhërishëm ka vënë mjete të ndryshme për të fituar dijen rreth botës së panjohur. Prandaj, çdo gjë të panjohur mund ta zbuloni, nëse e kërkoni me mjetin e përshtatshëm.
Edhe një gjë tjetër duhet të kemi parasysh. Njerëzit që përfundojnë në ligësi dhe devijim të thellë, Zoti i Madhërishëm në Fjalën e Tij i ka quajtur të vdekur, kurse mirëbërësit i ka cilësuar të gjallë. Arsyeja është që synimet e jetës së atyre që vdesin në një gjendje harrese ndaj Zotit, për shembull, që kaluan jetën vetëm duke ngrënë, duke pirë dhe duke ndjekur epshet, marrin fund me vdekjen e tyre dhe ata nuk marrin asnjë pjesë nga ushqimi shpirtëror. Prandaj, ata me të vërtetë vdesin dhe do të ringjallen vetëm për të mbartur ndëshkimin. Kjo është ajo që thotë Allahu i Madhërishëm në këtë ajet:
مَنۡ یَّاۡتِ رَبَّہٗ مُجۡرِمًا فَاِنَّ لَہٗ جَہَنَّمَ ؕ لَا یَمُوۡتُ فِیۡہَا وَ لَا یَحۡیٰی 8
Ai që do të vijë si fajtor te Zoti, xhehenemi do të jetë streha e tij, në të cilën ai as nuk do të vdesë, e as nuk do të jetojë.
Por ata që janë të dashuruar me Zotin, nuk vdesin për shkak të vdekjes, sepse do të mbartin me vete ujin dhe bukën e tyre.
Koha e tretë quhet bota e ringjalljes që do të vijë pas berzahut. Në këtë kohë çdo shpirt, qoftë i mirë apo i keq, qoftë i dëlirë apo i lig, do të marrë një trup të dallueshëm. Kjo ditë është caktuar për manifestime të plota të Zotit, kur çdokush do ta njohë tërësisht Zotin e tij dhe çdo njeri do të arrijë kulmin e shpërblimit ose të dënimit. Nuk duhet të habiteni se si do ta bëjë këtë Zoti, sepse Ai është i Plotfuqishëm për të bërë çdo gjë. Ai bën atë që do. Siç Ai Vetë thotë:
اَوَ لَمۡ یَرَ الۡاِنۡسَانُ اَنَّا خَلَقۡنٰہُ مِنۡ نُّطۡفَۃٍ فَاِذَا ہُوَ خَصِیۡمٌ مُّبِیۡنٌ ﴿۷۸﴾ وَ ضَرَبَ لَنَا مَثَلًا وَّ نَسِیَ خَلۡقَہٗ ؕ قَالَ مَنۡ یُّحۡیِ الۡعِظَامَ وَ ہِیَ رَمِیۡمٌ ﴿۷۹﴾ قُلۡ یُحۡیِیۡہَا الَّذِیۡۤ اَنۡشَاَہَاۤ اَوَّلَ مَرَّۃٍ ؕ وَ ہُوَ بِکُلِّ خَلۡقٍ عَلِیۡمُ ۣ﴿ۙ۸۰﴾ … اَوَ لَیۡسَ الَّذِیۡ خَلَقَ السَّمٰوٰتِ وَ الۡاَرۡضَ بِقٰدِرٍ عَلٰۤی اَنۡ یَّخۡلُقَ مِثۡلَہُمۡ ؕ بَلٰی ٭ وَ ہُوَ الۡخَلّٰقُ الۡعَلِیۡمُ ﴿۸۲﴾ اِنَّمَاۤ اَمۡرُہٗۤ اِذَاۤ اَرَادَ شَیۡئًا اَنۡ یَّقُوۡلَ لَہٗ کُنۡ فَیَکُوۡنُ ﴿۸۳﴾ فَسُبۡحٰنَ الَّذِیۡ بِیَدِہٖ مَلَکُوۡتُ کُلِّ شَیۡءٍ وَّ اِلَیۡہِ تُرۡجَعُوۡنَ ﴿٪۸۴﴾ 9
Njeriu a nuk ka parë që Ne e kemi krijuar atë prej një pike uji që u hodh në mitër? Më pas, ja që u bë grindavec! Filloi të bënte krahasime rreth Nesh dhe harroi krijimin e vet. Dhe tha: Si mundet që të krijohet njeriu nga e para, pasi atij t’i jenë kalbur edhe eshtrat? Kush mund të ketë fuqi ta ringjallë atë edhe pas kësaj gjendjeje? Thuaju: Do ta ringjallë Ai që e ka krijuar për herë të parë dhe Ai di të bëjë krijime të çdollojti dhe në çdo mënyrë. Urdhri i Tij është i tillë që kur Ai dëshiron të bëhet diçka, vetëm thotë: “Bëhu!”, dhe ajo bëhet. Pra, i Shenjtë është Ai që ka sundimin mbi çdo gjë dhe ju të gjithë tek Ai do të ktheheni.
Në këto ajete Allahu i Madhërishëm ka thënë se asgjë nuk është e pamundur për Të. Ai që krijoi njeriun nga një pikë e pavlerë, a nuk mund ta krijojë atë për herë të dytë?!
Këtu disa të paditur mund të shtrojnë pyetje se përderisa bota e tretë që është ajo e ringjalljes, do të vijë shumë vonë, i bie që për çdo njeri të mirë apo të keq, bota e berzahut është vetëm si një burg, gjë që duket e pakuptimtë. Ky mendim është i gabuar, dhe vjen vetëm për shkak të paditurisë. Në të vërtetë, në Librin e Zotit përmenden dy vende për shpërblimin ose dënimin e veprave përkatëse: një që është bota e berzahut, ku çdo njeri në një mënyrë të fshehtë do të ketë rezultatet e veta. Keqbërësit hyjnë në xhehenem që pas vdekjes. Mirëbërësit do të gëzojnë xhenetin që pas vdekjes. Ajete të tilla ka plot në Kuranin Famëlartë, që pohojnë se fill pas vdekjes, çdo njeri do të shohë pasojat e veprave të tij. Siç Zoti i Madhërishëm njofton për një xhenetli:
قِیۡلَ ادۡخُلِ الۡجَنَّۃَ 10
“atij iu tha: Hyr në xhenet!”
Gjithashtu, Ai tregon për një xhehenemli duke thënë:
فَرَاٰہُ فِیۡ سَوَآءِ الۡجَحِیۡمِ 11
Pra, një xhenetli ka pasur një shok që do të përfundonte në xhehenem. Kur të dy vdiqën, xhenetliu ishte i habitur se nuk po e gjente shokun e vet. Zoti ia tregoi atij: Ja, është aty mes xhehenemit.
Kështu që, procesi i shpërblimit dhe i ndëshkimit patjetër që fillon menjëherë dhe xhehenemliu hyn në xhehenem dhe xhenetliu në xhenet. Por pas kësaj, ka edhe një kohë tjetër për manifestim më të plotë, të cilën Zoti Urtiplotë vendosi ta shfaqë. Sepse Ai e krijoi njeriun, me qëllim që Ai të njihet përmes fuqisë së Tij krijuese; do t’i shkatërrojë të gjithë, që të njihet përmes fuqisë së Tij shkatërruese, dhe do t’i ringjallë të gjithë një ditë, duke iu dhënë jetë të përsosur dhe duke i tubuar të gjithë në një fushë, që të njihet përmes plotfuqisë së Tij. Kjo ishte njëra prej domethënieve për botën tjetër.
Domethënia e dytë
Domethënia e dytë rreth botës së përtejme që përmendet në Kuranin Famëlartë është që të gjitha gjërat që ishin shpirtërore në këtë botë, në botën tjetër do të shfaqen me një trup, qoftë në botën e berzahut, qoftë në botën e ringjalljes. Njëri prej ajeteve që flet për këtë temë është si vijon:
وَ مَنۡ کَانَ فِیۡ ہٰذِہٖۤ اَعۡمٰی فَہُوَ فِی الۡاٰخِرَۃِ اَعۡمٰی وَ اَضَلُّ سَبِیۡلًا 12
Ai që është i verbër në këtë botë, do të jetë i verbër edhe në botën tjetër. Ky ajet tregon që verbëria shpirtërore e kësaj bote do të dëshmohet dhe do të shfaqet fizikisht në botën tjetër. Gjithashtu, në një ajet tjetër thotë:
خُذُوۡہُ فَغُلُّوۡہُ ﴿ۙ۳۱﴾ ثُمَّ الۡجَحِیۡمَ صَلُّوۡہُ ﴿ۙ۳۲﴾ ثُمَّ فِیۡ سِلۡسِلَۃٍ ذَرۡعُہَا سَبۡعُوۡنَ ذِرَاعًا فَاسۡلُکُوۡہُ ﴿ؕ۳۳﴾ 13
Kapeni këtë xhehenemli. Vërini prangat në qafë. Dhe digjeni në xhehenem. Më pas lidheni me një zinxhir, gjatësia e të cilit të jetë shtatëdhjetë kuta.
Këto ajete tregojnë që ndëshkimi shpirtëror i kësaj bote, në botën tjetër do të shfaqet fizikisht. Pra, prangat në qafë ishin dëshirat tokësore të njeriut, që ia kishin rënduar kokën drejt tokës. Kjo në botën tjetër do të shfaqet në një formë fizike. Po ashtu, prangat e kësaj bote do t’i duken si zinxhir nëpër këmbë, kurse zjarri i dëshirave të kësaj bote, do t’i shfaqet si një zjarr flakërues.
Në jetën e kësaj bote, njeriu i keq ushqen një ferr dëshirash dhe epshesh brenda vetes dhe në momente humbjesh, e ndien afshin e këtij ferri. Kështu që, kur Zoti do ta largojë atë nga epshet e tij të vdekshme dhe ai do të pësojë dëshpërime të përhershëm, Zoti i Madhërishëm atij do t’ia shfaqë këto dëshpërime në formën e një zjarri fizik. Siç Ai thotë:
وَ حِیۡلَ بَیۡنَہُمۡ وَ بَیۡنَ مَا یَشۡتَہُوۡنَ 14
Mes tyre dhe mes gjërave që ata dëshironin, do të vihet një ndarje. Ky pikërisht do të jetë burimi i ndëshkimit.
Ajo që u tha më sipër: “lidheni me një zinxhir, gjatësia e të cilit të jetë shtatëdhjetë kuta”, gjithashtu tregon se një i lig nganjëherë arrin edhe moshën shtatëdhjetvjeçare, madje nganjëherë, duke lënë mënjanë vitet e fëmijërisë dhe pleqërinë e thellë, i jepet një jetë e shëndoshë dhe e plotë prej shtatëdhjetë vjetësh, e denjë për të treguar mençuri dhe për të bërë punë e përpjekje. Por ai si një fatlig i kalon të shtatëdhjetë vitet e mira të jetës së tij në prangat e kësaj bote, dhe nuk dëshiron të lirohet nga ato. Prandaj Zoti i Madhërishëm thotë në këtë ajet, që pikërisht ato shtatëdhjetë vite që ai kaloi në vargonjtë e kësaj bote, në botën e ringjalljes do t’i shfaqen si një zinxhir i gjatë shtatëdhjetë kuta. Një kut baras me një vit.
Duhet të dimë që Zoti i Madhërishëm kurrë nuk i sjell vështirësi robit, përkundrazi, Ai ia vë përpara vetëm punët e këqija të tij. Duke treguar pikërisht këtë praktikë të Tij, Zoti i Madhërishëm thotë në një ajet:
اِنۡطَلِقُوۡۤا اِلٰی ظِلٍّ ذِیۡ ثَلٰثِ شُعَبٍ ﴿ۙ۳۱﴾ لَّا ظَلِیۡلٍ وَّ لَا یُغۡنِیۡ مِنَ اللَّہَبِ ﴿ؕ۳۲﴾ 15
O të ligj! O të devijuar! Ecni drejt hijes që ka tri degë, që nuk do t’ju japin hije dhe as nuk do t’ju shpëtojnë nga nxehtësia.
Tri degët që përmenden në këtë ajet nënkuptojnë fuqinë epshore, fuqinë kafshërore dhe fuqinë e imagjinatës. Ata që nuk u japin formën e moralit këtyre tri fuqive dhe nuk i sjellin në gjendje të baraspeshuar, këto fuqi të tyre ditën e kiametit do t’u shfaqen si tri degë, të palëvizshme, pa asnjë gjethe, të cilat nuk do t’i shpëtojnë dot ata nga nxehtësia. Ata do të digjen.
Po ashtu, Zoti i Madhërishëm tregon praktikën e Tij për banorët e xhenetit duke thënë:
یَوۡمَ تَرَی الۡمُؤۡمِنِیۡنَ وَ الۡمُؤۡمِنٰتِ یَسۡعٰی نُوۡرُہُمۡ بَیۡنَ اَیۡدِیۡہِمۡ وَ بِاَیۡمَانِہِمۡ 16
Atë ditë do të shohësh që kjo dritë e besimtarëve që është e fshehur në këtë botë, do të vrapojë dukshëm përpara tyre dhe në të djathtën e tyre.
Në një ajet tjetër thotë:
یَّوۡمَ تَبۡیَضُّ وُجُوۡہٌ وَّ تَسۡوَدُّ وُجُوۡہٌ 17
Atë ditë, disa fytyra do të nxihen dhe disa do të zbardhen e do të dritësohen.
Dhe në një ajet tjetër thotë:
مَثَلُ الۡجَنَّۃِ الَّتِیۡ وُعِدَ الۡمُتَّقُوۡنَ ؕ فِیۡہَاۤ اَنۡہٰرٌ مِّنۡ مَّآءٍ غَیۡرِ اٰسِنٍ ۚ وَ اَنۡہٰرٌ مِّنۡ لَّبَنٍ لَّمۡ یَتَغَیَّرۡ طَعۡمُہٗ ۚ وَ اَنۡہٰرٌ مِّنۡ خَمۡرٍ لَّذَّۃٍ لِّلشّٰرِبِیۡنَ ۬ۚ وَ اَنۡہٰرٌ مِّنۡ عَسَلٍ مُّصَفًّی 18
Parajsa që do t’u jepet atyre që kanë druajtje, shëmbëllen me një kopsht, në të cilin ka lumenj me ujë që kurrë nuk ndotet, ka lumenj me qumësht që kurrë nuk i prishet shija, ka lumenj me verë që jep vetëm kënaqësi dhe nuk deh dhe ka lumenj me mjaltë që është tejet i pastër dhe që nuk ka aspak trashësi.
Ky ajet qartazi thotë se xhenetin kuptojeni me një shembull që aty ka lumenj të pakufishëm me këto gjëra. Pra, uji jetëdhënës që njohësi i Zotit e pi shpirtërisht në këtë botë, në botën tjetër do të jetë fizikisht; qumështi shpirtëror me të cilin ai rrit fuqinë shpirtërore në këtë botë, porsi fëmija që rritet me qumësht, në botën tjetër do të gjendet i dukshëm fizikisht; vera e dashurisë së Zotit që i jep dehje shpirtërore në këtë botë, në parajsë do të jetë në formë lumenjsh të dukshëm; dhe mjalti i ëmbëlsisë së besimit që në këtë botë njohësi i Zotit e shijon në mënyrë shpirtërore, në xhenet do të jetë i dukshëm dhe i bollshëm në formë lumenjsh. Çdo banor i xhenetit me lumenjtë dhe me kopshtet e tij do të tregojë drejtpërdrejt gjendjen e tij shpirtërore. Edhe Zoti atë ditë do të shfaqet për banorët e xhenetit. Kështu që, gjendjet shpirtërore nuk do të jenë më të fshehta, por do të duken edhe fizikisht.
Domethënia e tretë
Domethënia e tretë rreth botës së përtejme është që atje përparimet e njeriut do të jenë të pakufishme. Në lidhje me këtë Allahu i Madhërishëm thotë:
وَ الَّذِیۡنَ اٰمَنُوۡا مَعَہٗ ۚ نُوۡرُہُمۡ یَسۡعٰی بَیۡنَ اَیۡدِیۡہِمۡ وَ بِاَیۡمَانِہِمۡ یَقُوۡلُوۡنَ رَبَّنَاۤ اَتۡمِمۡ لَنَا نُوۡرَنَا وَ اغۡفِرۡ لَنَا ۚ اِنَّکَ عَلٰی کُلِّ شَیۡءٍ قَدِیۡرٌ 19
Ata që kanë dritën e besimit në këtë botë, ditën e kiametit drita e tyre do të vrapojë përpara tyre dhe në të djathtën e tyre dhe ata gjithnjë do të thonë: – “O Zoti ynë! Plotësoje dritën tonë dhe na prano në faljen Tënde. Ti je i Plotfuqishëm për çdo gjë”.
Fjalët që ata gjithmonë do të thonë: “plotësoje dritën tonë”, tregojnë se atje do të ketë përparime të pakufishme. Pasi të kenë arritur një përsosmëri drite, do t’u shfaqet përsosmëria e dytë, e cila do t’u zbehë të parën. Prandaj, ata do t’i luten Zotit për të arritur përsosmërinë e dytë. Kur do ta kenë arritur të dytën, do t’u shfaqet e treta, që do t’ua zbehë të dytën dhe do t’u krijojë dëshirën për të arritur të tretën. Kjo dëshirë për t’u përparuar është e nënkuptuar në lutjen اَتْمِمْ “plotësoje”.
Kështu që, banorët e xhenetit do të kenë përparime të pandalshme, pa pasur ndonjë rënie dhe as nuk do të përjashtohen prej xhenetit. Çdo ditë do të ecin përpara dhe jo mbrapa.
Duke qenë se thuhet që ata gjithmonë do të kërkojnë falje prej Zotit, lind pyetja se derisa kanë hyrë në xhenet do të thotë se atyre nuk u ka munguar falja dhe derisa u janë falur mëkatet, atëherë çfarë nevoje kanë për të kërkuar falje?
Përgjigjja është që fjala “magfiret” (falje) në të vërtetë do të thotë të mbulosh diçka të vrazhdë a të mangët. Banorët e xhenetit do të dëshirojnë të arrijnë përsosmërinë maksimale dhe të kridhen tërësisht në dritën Hyjnore. Ata do ta gjejnë të mangët gjendjen e parë, sapo të shohin gjendjen e dytë. Andaj, do të dëshirojnë që atyre t’u mbulohet gjendja e parë. Kur do të shohin gjendjen e tretë, do të dëshirojnë t’u mbulohet gjendja e dytë, pra t’u fshihej ajo që ishte e mangët dhe kështu do ta dëshirojnë faljen pakufi. Është pikërisht ky magfiret dhe istigfar (kërkim faljeje) që i atribuohet Profetit tonësavs dhe për të cilin disa të paditur e kritikojnë atë.
Besoj se ju, të nderuar pjesëmarrës, duhet të keni kuptuar se ky kërkim faljeje është krenaria e njeriut. Ai që lindi nga barku i nënës dhe nuk e bën shprehi të përhershme kërkimin e faljes, është krimb dhe jo njeri, i verbër dhe jo që sheh, i papastër dhe jo i dëlirë.
Shkurt, sipas Kuranit Famëlartë, parajsa dhe ferri në të vërtetë janë hijet dhe ndikimet e jetës së njeriut dhe nuk janë diçka e re që vjen nga jashtë. Është e vërtetë që të dyja këto do të kenë një manifestim fizik, por do të përbëhet nga hijet dhe ndikimet e gjendjeve shpirtërore. Ne nuk besojmë në ndonjë parajsë me tokë fizike të mbjellë me pemë dhe as nuk besojmë në një ferr me gurë squfuri. Përkundrazi, sipas mësimeve të Islamit, xheneti e xhehenemi janë reflektimi i veprave të njeriut që ai bën në këtë botë.
[1] “Asnjë shpirt nuk di se çfarë është mbajtur e fshehtë për t’ia qetësuar syrin.” (Es-Sexhde 32:18).
[2] “Dhe jepu lajm të gëzueshëm atyre që besuan dhe bënë të mira, që për ta ka kopshte (xhenete), nëpër të cilat rrjedhin lumenj. Kurdoherë që do t’u jepet ndonjë frutë prej tyre si ushqim, ata do të thonë: “Kjo është ajo që na ishte dhënë edhe më parë!” Por atyre u ishte dhënë (ushqim) i ngjashëm me të.” (El-Bekare 2:26).
[3] Ahiret do thotë bota tjetër kur do të ringjallen njerëzit.
[4] “Çdo njeriu i lidhëm dosjen e veprave të tij në qafë. Atë do t’ia nxjerrim ditën e kiametit si një libër, që ai do ta gjejë të hapur.” (Beni Israil 17:14).
[5] “… ditën kur do të shohësh besimtarët dhe besimtaret, që drita e tyre vrapon përpara tyre dhe në të djathtën e tyre.” (El-Hadid 57:13).
[6] “Gara për pasuri ju ka shkatërruar! Gjersa keni parë edhe varre. Kujdes! Së shpejti do ta kuptoni. Sërish kujdes! Së shpejti do ta kuptoni. Kujdes! Po ta dini me dijen e bindjes, patjetër do të shikoni xhehenemin. Më pas, patjetër do ta shikoni atë me syrin e bindjes. Më pas, patjetër do të pyeteni atë ditë për bekimet.” (Et-Tekathur 102:2-9).
[7] “… prej jush ka atë që kthehet në moshën më të pavlerë (të pleqërisë) që pasi ta ketë marrë dije, të mos dijë asgjë.” (El-Haxh 22:6).
[8] “Ai që arrin te Zoti i tij si fajtor, për të është xhehenemi, në të cilin ai as nuk do të vdesë dhe as nuk do të jetojë.” (Ta.Ha. 20:75).
[9] “Njeriu a nuk ka parë që Ne e krijuam atë prej një sperme?! Por ja, ai u bë grindavec i hapur! Dhe filloi të bëjë krahasime rreth Nesh dhe e harroi krijimin e vet. Tha: Kush do t’u japë jetë eshtrave, pasi ato të kalben? Thuaj: Ato i ringjall Ai që i krijoi për herë të parë dhe Ai është i Gjithëdijshëm për çdo krijim. … Pra, Ai që krijoi qiejt dhe tokën, a nuk është i Fuqishëm të krijojë të tjera si ato? Patjetër që po. Madje, Ai është Krijuesi i Madh, i Gjithëdijshmi. Mjafton vetëm urdhri i Tij, kur Ai dëshiron diçka, për të thotë “Bëhu!”, atëherë ajo bëhet. Pra, i Shenjtë është Ai, në dorën e të cilit është sundimi mbi çdo gjë dhe ju tek Ai do të ktheheni.” (Ja.Sin 36:78-84).
[10] “… atij iu tha: Hyr në xhenet!” (Ja.Sin 36:27).
[11] “Atëherë, ai e pa atë dhe e gjeti në mes të xhehenemit.” (Es-Saffat 37:56).
[12] “… ai që është i verbër në këtë (botë), do të jetë i verbër edhe në ahiret, dhe më i devijuari nga udha.” (Beni Israil 17:73).
[13] “Kapeni këtë dhe prangoseni në qafë. Më pas, flakeni në xhehenem. Më pas, shtrëngojeni me zinxhir shtatëdhjetë kuta të gjatë.” (El-Hakkah 69:31-33).
[14] “Do të vihet një pengesë mes atyre dhe mes asaj që ata dëshironin.” (Saba 34:55).
[15] “Ecni drejt një hije që ka tri degë, as nuk jep hije dhe as nuk shpëton nga flakët.” (El-Murselat 77:31-32).
[16] “Ditën kur do të shohësh besimtarët dhe besimtaret, që drita e tyre vrapon përpara tyre dhe në të djathtën e tyre.” (El-Hadid 57:13).
[17] “Ditën kur disa fytyra do të zbardhen e disa fytyra do të nxihen.” (Al Imran 3:107).
[18] “Shembulli i atij xheneti që u premtohet atyre që e kanë drojë (Zotin), është (si kopshti) në të cilin ka lumenj me ujë që nuk ndotet, dhe lumenj me qumësht që nuk i ndryshon shija, dhe lumenj me verë që u jep kënaqësi atyre që pinë, dhe lumenj me mjaltë të kulluar.” (Muhammed 47:16).
[19] “… dhe ata që besuan bashkë me këtë (profet), drita e tyre do të vrapojë përpara tyre dhe në të djathtën e tyre. Do të thonë: “O Zoti ynë! Na plotëso dritën tonë dhe na fal. Pa dyshim, Ti je i Plotfuqishëm për çdo gjë”’. (Et-Tahrim 66:9).