Njëra prej mjeteve për të arritur dijen është edhe ndërgjegjja njerëzore, e cila në Librin e Zotit është quajtur “fitret”, siç Zoti i Madhërishëm thotë:
فِطۡرَتَ اللّٰہِ الَّتِیۡ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیۡہَا 1
Është natyra e Zotit, në të cilën janë krijuar njerëzit.
Çfarë është kjo natyrë e gdhendur në ndërgjegjen njerëzore? Është besimi se Zoti është Një dhe i Vetëm, Pa ortak, Krijues i gjithçkaje, i paprekshëm nga vdekja dhe lindja. Thamë se ndërgjegjja njerëzore është një burim dijeje të sigurt në shkallën e arsyes, pavarësisht se në dukje ajo nuk na çon nga një dije e caktuar në dijen e dytë, siç me dijen për tymin kalojmë në dijen për zjarrin, megjithatë, ajo nuk është e zhveshur tërësisht nga kjo veti, madje ka një shkallë shumë të hollë transferimi dijesh edhe në të.
Kjo do të thotë se Zoti në çdo gjë ka lënë një veti të mistershme, që nuk mund të përshkruhet, por nëse shikoni diçka të caktuar ose e përfytyroni atë, menjëherë mendja juaj transferohet tek ajo veti e saja. Për këtë arsye, vetia bëhet pjesë e pandarë e asaj gjëje, siç tymi është i pandarë me fenomenin e zjarrit. Për shembull, kur mendojmë për Qenien e Zotit të Madhërishëm, se si duhet të jetë dhe nëse pyesim veten, vallë a duhet të lindë edhe Zoti sikur ne, të vuajë sikur ne, të vdesë sikur ne, etj., menjëherë na dridhet zemra dhe ndërgjegjja e përzë një mendim të tillë duke thënë:
Ai Zot që është trari i të gjitha shpresave duhet të jetë i pastër nga çdo dobësi dhe të jetë i përsosur dhe i plotfuqishëm.
Pra, sapo mendojmë rreth Zotit, ne ndiejmë një lidhje të ngushtë mes njëshmërisë dhe Zotit, siç gjejmë lidhje mes tymit dhe zjarrit, madje edhe më të fortë. Prandaj, dija që na jep ndërgjegjja jonë është në shkallën e dijes së saktë të fituar përmes arsyes.
Por ka edhe një shkallë tjetër të dijes më të lartë se kjo, që është dija përmes konstatimit. Kjo dije arrihet atëherë kur nuk ka ndërmjetës mes njohurisë sonë dhe asaj që njohim. Për shembull, kur njohim një erë të mirë a të keqe me shqisën tonë të të nuhaturit, ose njohim një shije të ëmbël a të kripur me shqisën e të shijuarit, ose njohim diçka të nxehtë a të ftohtë me shqisën e të prekurit, të gjitha këto njohuri janë në shkallën e dijes përmes konstatimit.
Kurse për botën tjetër dhe për Hyjnoren, dija jonë do të arrijë shkallën e konstatimit, kur ne vetë të marrim shpalljen (Ilham) prej Zotit, kur të dëgjojmë zërin e Zotit me veshët tanë dhe kur të shohim me sytë tanë vizionet e pastra (keshf) dhe të vërteta prej Zotit. Për njohjen e përsosur ndaj Zotit, pa dyshim, jemi nevojtarë të shpalljes së drejtpërdrejtë.
Dhe ne vetë ndiejmë etje dhe uri në zemër për këtë njohje të përsosur. Nëse Zoti i Madhërishëm nuk na ka krijuar mundësitë për ta arritur këtë njohje, përse na ka dhënë këtë etje dhe këtë uri?! A mund të mbetemi të kënaqur në këtë jetë, e cila është masa jonë e vetme për të mbledhur rezervat për botën tjetër, duke besuar në Zotin e Vërtetë, të Përsosur, të Plotfuqishëm e të Gjallë vetëm në formë tregimesh dhe përrallash ose vetëm në formë njohurish të logjikës së thatë, gjë që deri më tani është provuar si njohje e paplotë dhe e mangët?!
Vallë, a nuk u do zemra të dashuruarve të vërtetë të Zotit që të arrijnë kënaqësinë e komunikimit me Të?! Ata që e shkatërruan gjithë botën e tyre për Zotin, duke i dhënë zemrën dhe jetën, a mund të mbeten të kënaqur duke qëndruar në një dritë të mugët për të vdekur më në fund atje dhe të mos shohin Fytyrën e Atij Dielli të vërtetësisë absolute?! A nuk është e vërtetë që një pohim nga Zoti i Gjallë duke thënë “Unë ekzistoj”, i jep njeriut atë shkallë njohjeje, në krahasim me të cilën, librat e shkruar të të gjithë filozofëve të botës janë asgjë për të?! Çfarë mund të na mësojnë të ashtuquajturit filozofë që vetë janë të verbër?!
Shkurt, nëse Zoti i Madhërishëm ka vendosur t’u japë njohjen e përsosur kërkimtarëve të së Vërtetës, Ai patjetër ka lënë të hapur rrugën e komunikimit me Të. Në lidhje me këtë, Allahu i Madhërishëm thotë në Kuranin Famëlartë:
اِہۡدِ نَا الصِّرَاطَ الۡمُسۡتَقِیۡمَ ۙ﴿۶﴾ صِرَاطَ الَّذِیۡنَ اَنۡعَمۡتَ عَلَیۡہِمۡ 2
O Zot! Na trego rrugën e qëndrueshmërisë, e cila është rruga e atyre që Ti i bekove! Në këtë ajet bekimi nënkupton shpalljen, vizionin, komunikimin Hyjnor dhe dijet shpirtërore, të cilat njeriu i merr drejtpërdrejt prej Zotit. Po ashtu, në një ajet tjetër Ai thotë:
اِنَّ الَّذِیۡنَ قَالُوۡا رَبُّنَا اللّٰہُ ثُمَّ اسۡتَقَامُوۡا تَتَنَزَّلُ عَلَیۡہِمُ الۡمَلٰٓئِکَۃُ اَلَّا تَخَافُوۡا وَ لَا تَحۡزَنُوۡا وَ اَبۡشِرُوۡا بِالۡجَنَّۃِ الَّتِیۡ کُنۡتُمۡ تُوۡعَدُوۡنَ ﴿۳۱﴾ 3
Ata që besojnë në Zotin e Madhërishëm dhe më pas tregojnë qëndrueshmëri të plotë, atyre u zbresin engjëjt e Zotit dhe u sjellin shpalljen Hyjnore duke thënë: Mos u frikësoni e mos u brengosni! Ju do ta gëzoni xhenetin që ju është premtuar!
Edhe ky ajet pohon me fjalë shumë të qarta që robërit e mirë të Zotit të Madhërishëm, në kohë frike dhe brenge, marrin shpalljen prej Zotit dhe atyre u zbresin engjëjt për t’i qetësuar. Në një ajet tjetër thotë:
لَہُمُ الۡبُشۡرٰی فِی الۡحَیٰوۃِ الدُّنۡیَا وَ فِی الۡاٰخِرَۃِ 4
Miqtë e Zotit marrin lajmin e mirë përmes shpalljes dhe komunikimit me Të që në këtë botë, dhe do ta marrin atë edhe në botën vijuese.
[1] “(Ndiqni) natyrën e (bërë prej) Allahut, në të cilën Ai i krijoi njerëzit.” (Er-Rum 30:31).
[2] “Na udhëzo në rrugën e drejtë. Në rrugën e atyre që i bekove.” (El-Fatiha 1:6-7).
[3] “Pa dyshim, ata që thanë se “Zoti ynë është Allahu” më pas treguan qëndrueshmëri, atyre u zbresin engjëjt (duke thënë:) “Mos u frikësoni e mos u brengosni dhe gëzohuni për xhenetin që juve ju është premtuar”.” (Ha.Mim. Es-Sexhde 41:31-32).
[4] “Ata do të kenë lajmin e mirë në këtë botë dhe në ahiret.” (Junus 10:65).