اَلۡحَمۡدُ لِلّٰہِ رَبِّ الۡعٰلَمِیۡنَ
El-Hamdulil-lāhi Rabbil-‘ālemīn
“Lavdia është e Allahut, Zotit të botëve”, (El-Fatiha 1:2)
Kuptime leksikore
أَلْحَمْدُ Lavdia:
حَمْد do të thotë lavdi. Në arabisht ka shumë fjalë për të shprehur këtë kuptim: حَمْد hamd, مَدْح med’h, شُکْر shukr, ثَنَا thena. Allahu i Madhërishëm jo pa qëllim zgjodhi fjalën hamd.
Fjala shukr përfshin pohimin e mirësisë së tjetrit dhe mirënjohjen ndaj saj, ndërsa kur ajo përdoret për Zotin e Madhërishëm, ka vetëm kuptimin e mirënjohjes. Kurse fjala hamd është më e gjerë se kaq, sepse ajo shpreh konstatimin e bukurisë, pëlqimin dhe, gjithashtu, mirënjohjen dhe falënderimin për mirësinë. Andaj, fjala hamd është më e gjerë për nga kuptimi.
Për sa i përket fjalës thena, kuptimi i saj i parë është përsëritje. Edhe lavdisë i thonë thena, sepse ajo përhapet mes njerëzve dhe njerëzit në mënyrë të përsëritur përmendin mirësitë e atij që i bëhet lavdi (thena).[1] Kështu që, fjala thena më shumë nënkupton përmendjen e diçkaje të mirë nga njerëzit, sesa përjetimin personal të çdo individi. Edhe kjo pavarësisht se është një gjë e bukur, nuk mund të hedhë dot dritë mjaftueshëm mbi lidhjen personale të robit me Zotin e Madhërishëm, madje as aq sa mund ta bëjë këtë gjë fjala tjetër e radhës, që është med’h.
Med’h përdoret për çdo lëvdatë, qoftë të vërtetë, apo të rreme. Kurse fjala hamd përdoret vetëm për lëvdatë të vërtetë. Në hadith thuhet:
“Hidhuni dhé fytyrave të atyre që thurin med’h (lëvdata të rreme)”.[2]
Gjithashtu, lëvdata që përfshin fjala med’h mund të jetë edhe për veprat që bëhen pa vullnet, kurse hamd thuhet vetëm për punët e vullnetshme.[3]
Andaj, fjala hamd është më e lartë sesa fjala med’h në kuptimet e saj dhe është më e përshtatshme për t’u përdorur për Zotin e Madhërishëm.
Ajo që thashë pak më parë, që fjala thena përdoret për një lëvdatë që përhapet mes njerëzve, edhe kjo është një gjë e mirë. Dikush mund të thotë se fjala hamd nuk e mbulon këtë kuptim pozitiv. Përgjigjja është që fjala hamd duke qenë në trajtën e shquar, pra el-hamd, e përfshin edhe atë, sepse el në arabisht jep edhe kuptimin e përgjithësimit, pra i përfshin të gjitha llojet dhe të gjithë njerëzit. Andaj, El-Hamdulil-lah do të thotë çdolloj lavdërimi dhe lavdërimi i çdo njeriu, i përket Zotit të Madhërishëm sepse është e drejta e Tij. Ky kuptim e përfshin kuptimin e fjalës thena, atë të përhapjes së lavdërimit mes njerëzve, madje edhe më shumë se kaq.
رَبّ Rabb:
Fjala rabb do të thotë:
“Të krijosh diçka dhe ta çosh atë shkallë-shkallë deri në përsosmërinë e saj”.[4]
Fjala rab përdoret thjesht edhe në kuptimin e rritjes, sidomos kur kryefjala është njeriu. Për shembull, në lidhje me prindërit Kurani Famëlartë e përdor këtë fjalë:
رَّبِّ ارۡحَمۡہُمَا کَمَا رَبَّیٰنِیۡ صَغِیۡرًا
“O Zoti im! Mëshiroji prindërit e mi, ashtu siç ata më rritën kur isha i vogël”.[5]
Rab gjithashtu do të thotë pronar, zot, prijës, ai që ndiqet,[6] siç Kurani Famëlartë na sjell fjalën e Hazret Jusufit a.s.:
اذۡکُرۡنِیۡ عِنۡدَ رَبِّکَ
“Më përmend mua tek pronari yt”.[7]
Fjala rabb gjithashtu do të thotë reformues.[8] Në këtë kuptim kjo fjalë mund të përdoret edhe për njerëzit, pra edhe përveç Zotit të Madhërishëm. Por pa një të përkitur dhe në kuptimin absolut, fjala rab nuk përdoret për dikë tjetër përveç Zotit. Për shembull: رَبُّ الدَّار (rabbuddar) i zoti i shtëpisë ose رَبُّ الْفَرَس (rabbul-feres) i zoti i kalit dhe shprehje të tilla mund të përdoren për njerëzit, por kur përdoret vetëm fjala rab pa ndonjë përkatësi, për shembull rab-i tha këtë e rab-i tha atë, ajo i referohet vetëm Zotit të Madhërishëm.[9]
Sipas komentuesve të Kuranit, fjala rab ka edhe kuptimin e krijuesit.[10]
اَلْعَالَمِین ‘El-‘ālemīn botët:
Është shumësi i fjalës alem dhe çdo lloj krijese quhet alem.[11] Format e saj në shumës përveç عَالَمُون alemun ose عَالَمِین alemin janë edhe عَلَالِم alalim dhe عَوَالِم avalim. Ndër emrat jo të njerëzve, janë vetëm عَالَم alem dhe یَاسِم jasim që marrin ون ose یان për të bërë shumësin. Krijesës i thonë alem sepse ajo shënjon krijuesin.[12]
Disa komentues thonë se forma e shumësit alemun ose alemin të fjalës alem përdoren atëherë kur në kontekst ajo u referohet qenieve me intelekt, si njerëzit dhe engjëjt. Por këtë përcaktim e hedh poshtë edhe fjalori, gjithashtu edhe shprehja e Kuranit Famëlartë. Fjalorin e cituam pak më sipër, kurse ajeti i Kuranit për argument është:
قَالَ فِرۡعَوۡنُ وَ مَا رَبُّ الۡعٰلَمِیۡنَ ﴿ؕ۲۴﴾ قَالَ رَبُّ السَّمٰوٰتِ وَ الۡاَرۡضِ وَ مَا بَیۡنَہُمَا ؕ اِنۡ کُنۡتُمۡ مُّوۡقِنِیۡنَ ﴿۲۵﴾ قَالَ لِمَنۡ حَوۡلَہٗۤ اَلَا تَسۡتَمِعُوۡنَ ﴿۲۶﴾قَالَ رَبُّکُمۡ وَ رَبُّ اٰبَآئِکُمُ الۡاَوَّلِیۡنَ ﴿۲۷﴾ قَالَ اِنَّ رَسُوۡلَکُمُ الَّذِیۡۤ اُرۡسِلَ اِلَیۡکُمۡ لَمَجۡنُوۡنٌ ﴿۲۸﴾ قَالَ رَبُّ الۡمَشۡرِقِ وَ الۡمَغۡرِبِ وَ مَا بَیۡنَہُمَا ؕ اِنۡ کُنۡتُمۡ تَعۡقِلُوۡنَ
“Faraoni tha: E kush është Zoti i botëve (Rabbil-alemin)? (Musai) tha: Zoti (Rabbi) i qiejve dhe i tokës dhe i asaj që gjendet mes të dyve, po të kishit bindje. Ai u tha atyre që ishin përreth: A po dëgjoni? (Musai) tha: Zoti (Rabbi) juaj dhe Zoti (Rabbi) i etërve tuaj të parë. (Faraoni) tha: Ky i dërguari juaj që ju është dërguar juve, qenka i çmendur! (Musai) vijoi: Zoti (Rabbi) i Lindjes dhe i Perëndimit dhe i asaj që gjendet mes të dyjave, po të kishit mend”.[13]
Në këtë ajet fjala alemin përveç njerëzve përfshin qiejt, tokën, të gjitha gjërat që janë midis tyre, Lindjen, Perëndimin dhe të gjitha gjërat që janë midis tyre. Gjithashtu, në suren HaMim Es-Sexhde (Fussilet) gjejmë këtë ajet:
قُلۡ اَئِنَّکُمۡ لَتَکۡفُرُوۡنَ بِالَّذِیۡ خَلَقَ الۡاَرۡضَ فِیۡ یَوۡمَیۡنِ وَ تَجۡعَلُوۡنَ لَہٗۤ اَنۡدَادًا ؕ ذٰلِکَ رَبُّ الۡعٰلَمِیۡنَ ۚ﴿۱۰﴾ وَ جَعَلَ فِیۡہَا رَوَاسِیَ مِنۡ فَوۡقِہَا وَ بٰرَکَ فِیۡہَا وَ قَدَّرَ فِیۡہَاۤ اَقۡوَاتَہَا فِیۡۤ اَرۡبَعَۃِ اَیَّامٍ ؕ سَوَآءً لِّلسَّآئِلِیۡنَ
“Thuaju: A mohoni Atë që krijoi tokën në dy ditë (kohëra) dhe Atij i bëni ortakë?! Pikërisht Ai është Zoti i botëve (Rabbil-alemin). Ai bëri malet në të, në rrafshnaltat e saj, e bekoi atë dhe përcaktoi në katër ditë (kohëra) ushqimet e saj, në atë formë që ato janë njësoj për kërkuesit”.[14]
Kështu që, edhe ky ajet përdor shumësin alemin për tokën, malet, etj.
Hazret Mesihu i Premtuar a.s. po ashtu thotë:
“Alemin i referohet çdo gjëje që ekziston përveç Allahut … po ashtu i referohet edhe diellit, hënës dhe trupave të tjerë qiellorë”.[15]
Shkurt, çdo gjë e gjallë a jo e gjallë përfshihet në këtë fjalë.
Ata që thonë se kjo fjalë flet vetëm për qeniet që kanë mendje, si argument japin këtë ajet të Kuranit:
وَ مَا ہُوَ اِلَّا ذِکۡرٌ لِّلۡعٰلَمِیۡنَ
“Kurse ai është veçse këshillë për botët (alemin)”.[16]
Por ky interpretim nuk është i saktë, për sa kohë që kjo fjalë është përdorur po nga Kurani Famëlartë për jofrymorët. Për ajetin konkret mund të themi se këtu një fjalë e përgjithshme është përdorur në një kuptim të veçuar. Kurani Famëlartë ka edhe një shembull tjetër ku fjala alemin është përdorur në një kuptim akoma më të veçuar. Zoti u drejtohet hebrenjve dhe thotë:
وَ اَنِّیۡ فَضَّلۡتُکُمۡ عَلَی الۡعٰلَمِیۡنَ
“Unë ju dhashë epërsi mbi botët (alemin)”.[17]
Në këtë ajet bëhet fjalë vetëm për njerëzit e kohës së tyre dhe jo të të gjitha kohërave, sepse për muslimanët Kurani Famëlartë thotë: خَیْرُ أُمَّة “populli më i mirë”. Andaj një kuptim i veçuar i një fjale nuk mund të merret si i vetmi kuptim i saj, kur ajo fjalë është përdorur edhe në kuptimin e saj të përgjithshëm. Si përfundim, e vërteta është që fjala alemin përdoret për çdo gjë që është krijesë, qoftë e gjallë, qoftë jo e gjallë.
[1] Er-Rāgib el-Isfahānī, “Mufredāt Elfādhul-Kurān”, redaktor: Safvān Adnān Dāvūdī, botimi i katërt, boton: “Dārul-Kalem”, zëri: thā-nūn-elif (ثنى), Damask, 1430 h./ 2009, fq. 179.
[2] Ahmed ibn Hanbel, “Musned”, vëllimi XXXIX, redaktor: Shu‘ajb el-Arnaut, botimi i parë, botues “Muessesetur-Risāleh”, Bejrut 1421 h./ 2001, fq. 246, hadithi nr. 23824.
[3] Er-Rāgib el-Isfahānī, “Mufredāt Elfādhul-Kurān”, redaktor: Safvān Adnān Dāvūdī, botimi i katërt, boton: “Dārul-Kalem”, zëri: hā-mīm-dāl (حمد), Damask, 1430 h./ 2009, fq. 256.
[4] Po aty, zëri: rā-bā-bā (ربّ), fq. 336.
[5] Beni Israil 17:25.
[6] Sa‘īd el-Khūrī esh-Shertūnī, “Akrebul-Mevārid fī Fusahil-‘Arabijjeti vesh-Shevārid”, vëllimi i parë, zëri: rā-bā-bā (ربّ), Kum 1403 h./ 1983, fq. 381.
[7] Jusuf 12:43.
[8] Po aty.
[9] Er-Rāgib el-Isfahānī, “Mufredāt Elfādhul-Kurān”, redaktor: Safvān Adnān Dāvūdī, botimi i katërt, boton: “Dārul-Kalem”, zëri: rā-bā-bā (ربّ), Damask, 1430 h./ 2009, fq. 336.
[10] Ebū Hajjān el-Endelūsī, “Tefsīr el-Bahrul-Muhīt”, vëllimi I, redaktor: ‘Ādil Ahmed ‘Abdul-Mevxhūd, botues: “Kutub el-‘Ilmijjeh”, Bejrut 1413 h./ 1993, fq. 130.
[11] Er-Rāgib el-Isfahānī, “Mufredāt Elfādhul-Kurān”, redaktor: Safvān Adnān Dāvūdī, botimi i katërt, boton: “Dārul-Kalem”, zëri: ‘ajn-lām-mīm (علم), Damask, 1430 h./ 2009, fq. 581-582.
[12] Sa‘īd el-Khūrī esh-Shertūnī, “Akrebul-Mevārid fī Fusahil-‘Arabijjeti vesh-Shevārid”, vëllimi i dytë, zëri: ‘ajn-lām-mīm (علم), Kum 1403 h./ 1983, fq. 824.
[13] Esh-Shura 26:24-29.
[14] HaMim Es-Sexhde 41:10-11.
[15] Hazrat Mirza Ghulam Ahmad, “I’xhazul-Mesih”, “Ruhani Khazain”, vëll. XVIII, UK, 2009, fq. 139-140.
[16] El-Kalem 68:53.
[17] El-Bekare 2:48.