Arsyeja pse ndryshoi narracioni nga ky ajet?
Në ligjërimin nga El-Hamdulil-lah (Lavdia është e Allahut) deri te Maliki jeumid-din (Sunduesit të ditës së gjykimit) duket sikurse për robin Zoti është i fshehtë dhe ai e përshkruan atë, por nga ajeti Ijjake na’budu (Vetëm Ty të adhurojmë), papritmas ai i drejtohet Zotit. Disa të paditur ngritën akuzë se gjoja ky ligjërim nuk është i një niveli letrar. Përkundrazi, është shembull i një ligjërimi shumë të bukur. Qenia e Zotit të Madhërishëm është e fshehtë pas të fshehtave dhe nuk është e dukshme për shikimin fizik të robit. Robi mund ta njohë Atë vetëm nëpërmjet cilësive të Tij dhe, duke e përmendur Atë, kaq shumë mund t’i afrohet, saqë mund ta shohë Atë me sytë e zemrës. Këto ajete zbulojnë në mënyrë të këndshme që kur robi thellohet në Rabbil-alemin, Rrahman, Rrahim dhe Maliki jeumid-din, ai do ta kuptojë realitetin dhe zemra e shpirti i tij kaq shumë do të pushtohen nga dashuria ndaj Zotit, saqë vetvetishëm ai do të shpërthejë duke thënë:
“O Zot, vetëm Ty të adhuroj dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkoj”.
Pra, me ndërrimin e vetave është shpalosur se nëse robi përsiatet për këto atribute të Zotit që ka treguar Kurani Famëlartë, ai arrin takimin me Zotin, duke iu zbuluar Qenia e Tij e bekuar.
Në një hadith thuhet:
Hazret Ebu Hurejre r.a. ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut s.a.v.s. duke thënë: “Allahu tha: Unë e kam ndarë përgjysmë suren El-Fatiha mes Meje dhe robit Tim. Çdo gjë që më kërkon robi Im (përmes saj), do t’ia jap. Kur robi thotë: “Lavdia është e Allahut, Zotit të botëve”, Allahu i Madhërishëm thotë: “Robi Im Më lavdëroi”, (hamd). Dhe kur ai thotë: “Të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëbërësit”, Allahu i Madhërishëm thotë: “Robi Im Më përshkroi”, (bëri thena). Dhe kur ai thotë: “Sunduesit të ditës së gjykimit”, Zoti thotë: “Robi Im përmendi lartësimin Tim”, (mexhd, temxhid) dhe gjithashtu thotë: “Robi Im u dorëzua tek Unë”. Dhe kur ai thotë: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë”, Allahu i Madhërishëm thotë: “Kjo pjesë është e ndarë mes Meje dhe robit Tim dhe robi Im do ta ketë atë që Më kërkoi”. Dhe kur ai thotë “Na udhëzo në rrugën e drejtë … (e deri në fund të sures)”, Allahu i Madhërishëm thotë: “Kjo (lutje) është e robit Tim, dhe robi Im do ta ketë atë që Më kërkoi”.”[1]
Sipas hadithit të mësipërm, kuptojmë:
1) Hamd, thena dhe temxhid kanë ndryshime me njëra-tjetrën.
2) Ajeti Maliki jeumid-din “Sunduesit të ditës së gjykimit” nënkupton mbështetje të plotë ndaj Zotit. Pra, tregon që njeriu që Allahun e Madhërishëm në çdo gjë e konsideron si dhënësi i rezultatit përfundimtar dhe thotë: “El-Hamdulil-lah”, pranon me bindje të plotë çdo vendim të Allahut. Dhe kur ai mbështetet kaq fuqimisht dhe kaq bindshëm ndaj Tij, pse Allahu të mos e mëshirojë dhe të mos e falë atë?!
3) Lutja për të kërkuar bekime që përmendet në suren El-Fatiha, do t’u pranohet muslimanëve dhe ata me siguri do t’i gëzojnë ato bekime, sepse hadithi thotë “robi Im do ta ketë atë që Më kërkoi”.
Dy arsye përse vjen “adhurojmë”, përpara se “ndihmë kërkojmë”
Siç shohim në këtë ajet, së pari themi na‘budu adhurojmë dhe pastaj neste‘īn ndihmë kërkojmë. Disa ngrenë pyetje se derisa edhe adhurimin e Zotit mund ta bëjmë vetëm me ndihmën e Tij, përse themi “Të adhurojmë” së pari? Pra, sipas tyre, duhet të ishte neste’in së pari.
Përgjigjja: Pa dyshim që edhe adhurimin mund ta bëjmë vetëm me ndihmën e Zotit, por këtu nuk përmendet i’anet, por isti’anet. Kush mund të mohojë që robi mund t’i kërkojë ndihmë Zotit, vetëm pasi të bëhet rob i Tij? Ai që nuk priret fare nga adhurimi ndaj Zotit, pse mund t’i kërkojë ndihmë Atij? Kështu që, pavarësisht se robi nuk mund ta adhurojë Zotin pa pasur ndihmën dhe bekimin e Tij, ai do të mendojë t’i kërkojë ndihmë, vetëm pasi ta ketë ulur kokën te pragu i Tij. Andaj, së pari vjen na‘budu dhe pastaj neste‘īn.
Përgjigjja e dytë e kësaj pyetjeje është që vullnetin e bën njeriu dhe mundësia për ta realizuar veprën vjen prej Zotit të Madhërishëm. Po të ishte edhe vullneti prej Zotit, veprat e njeriut do të quheshin të imponuara. Kështu që, ky ajet tregon se kur robit i lind dëshira për ta adhuruar Zotin, ai Zotit duhet t’i kërkojë ndihmë për ta realizuar dëshirën duke thënë:
O Zoti im! Dua të të adhuroj Ty, por këtë nuk e bëj dot pa pasur ndihmën Tënde, andaj, më ndihmo dhe më mundëso që të të adhuroj vetëm Ty dhe askënd tjetër.
Kuptimi i adhurimit
Ibadeti, adhurimi është përulësia e skajshme dhe e sinqertë. Andaj, ibadet do të thotë që robi të krijojë brenda vetes atributet e Zotit të Madhërishëm. Format e jashtme të ibadetit janë vetëm për të krijuar nxitje në zemër. Pa dyshim, ibadeti pasqyron gjendjen e zemrës dhe veprat që burojnë për shkak të asaj gjendjeje. Kurse ngritja në kohë të veçanta, qëndrimi drejt Qabes, rukutë (përkuljet) dhe sexhdet nuk janë adhurimi i vërtetë. Ato janë shenjat fizike që synojnë përqendrimin e robit në adhurim, sepse gjendja e jashtme e njeriut ndikon në zemrën e tij. Pra, lëvizjet fizike janë si enë, të cilën duhet ta mbushim me qumështin e njohjes së Zotit, ose janë si lëvozhgë, por që e ruan bërthamën.
Arsyeja pse ky dhe ajetet vijuese kanë narracion në shumës
Ky dhe ajetet vijuese flasin në numrin shumës. Pra, thonë “adhurojmë”, “ndihmë kërkojmë” dhe “na udhëzo në rrugën e drejtë”. Kjo tregon se Islami është një fe që synon qytetërim. Ai kërkon zhvillim për të gjithë dhe jo thjesht për individin. Gjithashtu që, çdo musliman është caktuar si mbikëqyrës për muslimanin tjetër. Muslimani ka për detyrë jo vetëm të adhurojë vetë, por të nxitë edhe të tjerët në adhurim dhe të mos dorëzohet në këtë përpjekje, derisa t’i bashkojë të gjithë në këtë detyrë. Ai të ketë mbështetje ndaj Zotit jo thjesht si individ, por të përpiqet maksimalisht derisa edhe të tjerët t’i bashkohen për t’iu mbështetur tërësisht Zotit. Ai të kërkojë udhëzim jo thjesht për veten e vet, por të këshillojë edhe të tjerët që edhe ata t’i bashkohen atij për t’i kërkuar sinqerisht ndihmë Zotit. Robi kështu duhet të veprojë, derisa në çdo lutje të mos thotë vetëm “unë”, por “ne”. Ky është shpirti i tebligut (thirrjes drejt Zotit) dhe i terbijetit (edukimit) që e çoi Islamin shumë përpara, brenda pak vitesh. Dhe sot muslimanët mund të përparojnë vetëm duke e krijuar këtë ndjenjë në zemrat e tyre. Derisa muslimanët nuk do të përpiqen për të shprehur denjësisht “adhurojmë”, “ndihmë kërkojmë” dhe “na udhëzo”, ata nuk do të gëzojnë pozitë as në këtë botë e as në botën tjetër.
Realisht, edhe adhurimi, edhe kërkimi i ndihmës dhe edhe kërkimi i udhëzimit mund të bëhen vetëm kolektivisht, sepse një individ mund të bëjë adhurimin në një kohë dhe në një masë të kufizuar. Rrethin e adhurimit e zgjeron ai që bashkon me vete edhe fëmijët, edhe fqinjët dhe në këtë mënyrë, ai e zgjeron edhe kohën e vet. Adhuruesi i vërtetë është ai që nuk lejon që gjërat që i përkasin Padronit të tij, të bien në duart e armiqve, kurse ai që rri duarlidhur duke parë se pemishtja e Padronit po plaçkitet dhe nuk përpiqet për ta mbrojtur atë, kurrsesi nuk mund të jetë adhurues i vërtetë.
Ajeti hedh poshtë mendimet e gabuara rreth imponimit dhe lirisë së pakufizuar
Ajeti Ijjāke na‘budu ve ijjāke neste‘īn hedh poshtë edhe mendimet që po përhapen për sa i përket imponimit dhe lirisë së pakufizuar. Në lidhje me veprat njerëzore, janë krijuar dy keqkuptime. Disa thonë se të gjitha veprat që bën njeriu, janë të imponuara, që do të thotë se ai është i detyruar t’i bëjë ato. Ky mendim është i përhapur edhe te fetarët, edhe te filozofët. Dhe tanimë një shtresë e psikoanalistëve, në një aspekt, po e beson këtë mendim. Përfaqësuesi i kësaj shkolle është profesori austriak Dr. Freud (Frojdi).
Për sa u përket fetarëve që e kanë keqkuptuar këtë temë për shkak të besimit të devijuar, ata thonë se Allahu i Madhërishëm është Sunduesi i gjithçkaje, dhe si një inxhinier që kur ndërton një godinë, një tullë e vendos në lartësi e një tjetër në ultësi, edhe Allahu ushtron vullnetin e Tij për të bërë të mirë a të ligë kë të dojë. Kështu që, sipas tyre, Ai disa i krijoi të mirë dhe disa të këqij.
Të krishterët e sollën çështjen e imponimit, për shkak se pranuan teorinë e mëkatit të trashëguar. Sepse, për sa kohë që njeriu nuk mund të lirohet nga mëkati i trashëguar pa e pranuar shlyerjen, të gjithë ata që nuk e pranojnë teorinë e shlyerjes, janë të detyruar të mbeten mëkatarë.
Edhe teoria e mishërimit (تَنَاسُخ tenasuh) [e fesë hindu] përkrah pikëpamjen e imponimit, sepse jeta që njeriu ka pësuar për shkak të mëkateve të jetës së mëparshme, nuk mund të lirohet nga pasojat e mëkateve të vjetra.
Për sa u përket filozofëve, ata e bazonin mendimin vetëm në përvojën e tyre, që disa njerëz, pavarësisht nga përpjekja, nuk shpëtojnë dot nga mëkati. Por Dr. Freud këtë e shtroi si një çështje shkencore. Sipas tij, periudha kur njeriu merr dije fillon që në fëmijëri, përpara moshës së pjekurisë, kurse veprimet me vullnetin e lirë ai i bën kur është i pjekur, andaj, nuk mund të thuhet se vullneti i tij është i lirë, përkundrazi është i ndikuar nga prirjet dhe nga shoqëria e fëmijërisë. Sipas tij, edhe pse njeriu mendimet dhe veprimet e tij i konsideron të bëra me vullnet të lirë, ato janë thjesht rrjedhojë e ndikimeve të fëmijërisë, të cilat i bëhen pjesë e qenies së tij, andaj nuk i quan si të jashtme, por rezultat i vullnetit të vet.
Ky mendim i Dr. Freud nuk është i ri, madje edhe Islami e ka përmendur atë. Për shembull, Profeti Muhammed s.a.v.s. thotë se fëmija lind në natyrën e Islamit (nënshtrimit), por:
“prindërit e bëjnë hebre ose të krishterë”.[2]
Pra, sipas këtij hadithi, fëmija përpara se të rritet pranon mendimet e gabuara të prindërve dhe pa menduar, ndjek rrugën e tyre.
Gjithashtu, duke porositur se fëmijëve të porsalindur t’u këndohet ezani në vesh, Profeti Muhammedsavs tregoi rëndësinë dhe ndikimin e gjerë që kanë mbresat e fëmijërisë te njeriu.
Hidhet poshtë teoria se njeriu nuk është i lirë në vullnetin e tij
Në ajetet Māliki jeumid-dīn (Sunduesit të ditës së gjykimit) dhe Ijjāke na‘budu (Vetëm Ty të adhurojmë), Kurani Famëlartë rrëzon pjesën e gabuar të këtyre mendimeve. Zoti është Sunduesi i kohës së gjykimit. Nëse veprat janë të imponuara, shpërblimi dhe ndëshkimi nuk kanë asnjë kuptim. Kurse me fjalët “vetëm Ty të adhurojmë”, Kurani tregon se njeriu si qenie është i lirë. Ndonëse pjesërisht ai është i kufizuar, por është i lirë deri në atë masë sa, kur të gjendet përpara udhëzimit, të zgjedhë vetë një rrugë të re.
Për shembull, një njeri që është i ndikuar nga pasojat negative, nëse përsiatet në atributet e Zotit të Madhërishëm, mund t’i lindë në shpirt thirrja “vetëm Ty të adhurojmë”, madje i lind. Këtë gjë nuk e mohon dot njeri. Dr. Freud dhe nxënësit e tij çfarë përgjigje i japin faktit se rrethanat ndryshojnë, mendimet ndryshojnë dhe edhe bota nuk mbetet në një gjendje të vetme? Ndikimet e fëmijërisë po të ishin aq të forta saqë njeriu të mos mund të lirohej prej tyre, duhej që, që nga Ademi e gjer më sot, bota të ndiqte vetëm një rrugë. Por shohim që bota po ndryshon vazhdimisht, gjë që tregon se ekziston edhe mundësia që njeriut t’i ndryshojë kahu edhe i atyre mendimeve, të cilat drejtoheshin nga ndikimet e fëmijërisë së tij. Kurani Famëlartë ka dhënë argumente të fuqishme për këtë temë, por ky nuk është momenti t’i parashtroj ato dhe më duhet të mjaftohem me përfundimin përgjithësues që thashë sa më sipër.
Hidhet poshtë teoria se njeriu është tërësisht i lirë në vullnetin e tij
Mendimi tjetër kundër teorisë së imponimit është që njeriu është tërësisht i lirë në punët e tij dhe se Zoti i Madhërishëm nuk ndërhyn aspak në to. Islami e hedh poshtë edhe këtë mendim dhe thotë se njeriu nuk mund t’i anashkalojë tërësisht ndikimet që i bëhen nga rrethi i tij shoqëror, andaj duhet që një Qenie superiore e lirë nga të gjitha ndikimet, ta mbikëqyrë njeriun dhe sa herë që situata t’i dalë jashtë kontrollit njeriut, Ai ta ndihmojë dhe ta shpëtojë atë.
Duke na mësuar lutjen “Vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë”, Kurani Famëlartë na bën me dije që Zoti juaj nuk rri duarlidhur, por sheh problemet tuaja, andaj, lutjuni Atij, Ai do t’ju japë; trokitini në derë, Ai do t’jua hapë.
[1] Sahīh Muslim, kitāb “Es-Salāt”, bāb “Vuxhūbi kirāetil-fātihati fī kul-li rek‘atin ve innehu idhā lem juhsinil-fātihate ve lā emkenehu te‘al-lumuhā kare’e mā tejessere lehu min gajrihā”, hadithi nr. 878.
[2] Sahīh el-Bukhārī, kitāb “El-Xhenāiz”, bāb “Mā kīle fī evlādil-mushrikīn”, hadithi nr. 1385.