6 gradat e zhvillimit moral | Komentim i Kuranit
Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëbërësit.
Nuk ka të adhurueshëm tjetër përveç Allahut, Muhammedi është i Dërguari i Allahut.
Muslimanët që besojnë se Hazret Mirza Ghulam Ahmedi a.s.,
është Imam Mehdiu dhe Mesihu i Premtuar.
Related Contents from Topics
Emrat e Allahut - Emrat e Zotit Malik

6 gradat e zhvillimit moral

♠ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَيَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْيِ ۚ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

Sigurisht, Allahu urdhëron drejtësinë, mirësinë dhe dashamirësinë si ajo që u tregohet të afërmve, si dhe ndalon imoralitetin, veprat e shëmtuara dhe dhunën. Ai ju këshillon, në mënyrë që ju të reflektoni.1

Fjalë kyçe:

Fjala ذِي الْقُرْبَىٰ (dhil kurba) si farefisi: قُرْبَىٰ (kurba) është një emër i përgjithshëm që rrjedh nga rrënja قَـرُبَ ka-ru-be që do të thotë ai u afrua ose ishte i afërt. Fjala القَرَابَةُ el-Karabetu është gjithashtu emri i përgjithshëm që rrjedh nga قرب, por ndryshe nga قُرْبَىٰ kurba që përdoret për lidhjet farefisnore midis njerëzve nga ana e babait, القَرَابَةُ el-karabetu tregon për lidhje gjaku ndërmjet njerëzve nga ana e nënës. Megjithatë, të dyja këto fjalë mund të përodren edhe në kuptimin e ndërsjellë2.

Fjala مُنكَر (munker) d.m.th. imoraliteti i dukshëm rrjedh nga نَكِرَ (ne-ke-re). Arabët thonë: نَكِرَ الرَّجُلَ تَمَاماً d.m.th. ai nuk e njohu apo dalloi atë njeri. نَكِرَ الأَمْرَ (nekerel emre) ai e injoroi a shpërfilli çështjen, dhe nuk i kushtoi vëmendjen. نكُرَ الأمرُ (nekurel emru) do të thotë: çështja u ndërlikua, u bë e vështirë, u pështjellua, u koklavit, u bë e mundimshme ose u bë e rëndë, e keqe, e neveritshme, e ndyrë ose e papranueshme. Fjala مُنكَر (munker) është kundrinë e foljes أنكرَ (enkere) e shprehur me një emër. Fjala مُنكَر munker i përgjigjet çdo dukurie a veprimi që konsiderohet i shëmtuar, i pahjishëm, i qortueshëm dhe i neveritshëm nga arsyeja e shëndoshë dhe të cilin ligji (sheriati) e quan të ndaluar e të dënueshëm.3

Fjala إِحسان ihsan nënkupton aktin e bamirësisë dhe mirëbërësisë dhe të qenit mirë. Emri حُسْنَى husna përdoret për gjininë femërore dhe mbart këto kuptime: (1) sukses ose fitore, (2) gjëja më e mirë, (3) vullnetin ose vizionin e Zotit.4

Fjala الفَاحِشَةُ (el-fahishetu d.m.th. imoralitet) rrjedh nga rrënja فحش fe-he-she. Arabët thonë فَحَشَ أَمْرُهُ d.m.th. çështja u shëmuta dhe u bë e ndyrë, e shthurur dhe e neveritshme. Kur thuhet فَحُشَتِ الْمَرْأَةُ kjo do të thotë; gruaja u bë e ndryrë, dhe e pomoralshme. فاحشه faheshehu do të thotë, ai u ndesh me të dhe u përpoq ta mposhtte atë me një gjuhë të ndyrë, të rëndë e të turpshme. Pra, fjala الفَاحِشَةُ el-fahishetu do të thotë një teprim a tejkalim, dhe si emër ky i përgjigjet çdo gjëje që i ka kaluar caqet dhe normat e drejtësisë; ose që është jashtëzakonisht e turpshme, e shëmtuar, imorale, e shthurur dhe banale. Ky emër i përgjigjet mëkatit ose krimit që është tepër i ndyrë; si tradhtia bashkëshortore ose kurvëria. الفَحْشَاءُ el-fehshau përveç që jep të njëjtin kuptim si فاحشة fahishetun, gjithashtu nënkupton koprracinë në pagesën e zekatit ose pagimin e tij në norma mjaft të ulëta.5

Fjala بغیا beğ-jen rjedh nga rrënja ب غ ي be-ğ-je dhe nënkupton kundërvajtje, padrejtësi, mizori, kriminalitet,  lakmi, trazirë, dhunë, zili, korrupsion, shkelje e ligjit, shi të rrëmbyeshëm etj. Arabët thonë بَغَى الشيءَ d.m.th. ai dëshiroi apo synoi atë gjë. بغی الرجل beğe-rrexhulu do të thotë, njeriu bëri shkelje, mohoi të vërtetën, nuk u bind madje u revoltua kundër një autoriteti të ligjshëm, veproi në kundërshtim me një detyrim ligjor, shoqëror, moral a fetar dhe u largua nga e vërteta. بَغَى عليه beğa ‘alejhi do të thotë, ai bëri padrejtësi dhe vijoi këtë veprim për një kohë të zgjatur (Akrab). بغی علی اخیه beğa ‘ala ekhīh do të thotë, ai e kishte zili vëllain e tij; ai kishte dëshirë të madhe e të pangopur për të pasur një mirësi që kishte vëllai i tij (Lane).

Komentim:

Një ajet përpara6, Kurani ka deklaruar se zotëron katër cilësi të jashtëzakonshme: (1) Është shpjegim i çdo gjëje, (2) është udhëzim, (3) mëshirë dhe (4) myzhde për ata që i nënshtrohen Zotit.

Këto dhe ajetet vijuese tregojnë jo vetëm të vërtetën e kësaj deklarate dhe vërtetojnë se Kurani përmbush në mënyrë të shkëlqyer qëllimin kryesor të shpalljes së tij. Edhe ajeti aktual, që përmban fjalë përmbledhëse, vërteton se deklarata e Kuranit është një fakt i pakundërshtueshëm. Ajeti përmban tri porosi dhe tri ndalesa. Këto tri urdhërime dhe ndalesa përfshijnë në mënyrë të përmbledhur të gjitha fazat e zhvillimit moral dhe shpirtëror të njeriut. Pra, ky ajet përbën një shembull të mirëfilltë të asaj që është përmendur për Kuranin në ajetin paraardhës, d.m.th. se ai përbën shpjegimin e çdo gjëje تِبْيَٰنًا لِّكُلِّ شَىْءٍ. Ajeti përfundon me fjalët لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ ‎që do të thotë, që të kujtoni detyrimet që i keni ndaj Zotit dhe krijesave të Tij dhe gjithashtu që të lavdëroni madhështinë e Zotit dhe të shpallni lavdinë e Tij. Meqenëse këto përbëjnë qëllime për të cilat është krijuar njeriu, ajeti u jep besimtarëve lajmin e hareshëm se nëse ata i ndjekin porositë e Tij që gjenden në këtë libër, ata mund të arrijnë qëllimin e krijimit të tyre. Është me të vërtetë e mrekullueshme që Kurani Famëlartë, në një ajet kaq të shkurtër, ka hedhur dritë mbi çështjet që vërtetojnë deklaratën e tij të lartpërmendur.

Nuk është e mundur të gjejmë një kombinim të tillë të thjeshtësisë, koncizitetit dhe gjithëpërfshirjes në ndonjë shkrim tjetër hyjnor. Por pavarësisht se mbart një temë kaq të thellë, fjalët e këtij ajeti janë mjaft të qarta e të thjeshta dhe mund të kuptohen lehtësisht nga një person me inteligjencë të zakonshme.

Një pyetje nuk mund të trajtohet tërësisht nëse nuk i janë shpjeguar dhe ndriçuar të dyja anët e saj, pozitive e negative. Sërish, një shkrim hyjnor nuk mund të pretendojë se është i përsosur nëse nuk përvetëson këto tipare thelbësore:

Ai duhet të nxisë e të motivojë lexuesin për kryerjen e veprimeve të tilla që çojnë në përsosmërinë morale dhe shpirtërore të njeriut. Po ashtu, ai duhet ta ndalojë lexuesin nga sjelljet që janë të dëmshme për të arritur një përsosmëri të tillë.

Ai duhet t’i përshkruajë rregullat e normat, që kanë karakter të përgjithshëm.  Pra, ata të mund të ndiqen e zbatohen jo nga një individ apo popull i caktuar, por nga shumica e individëve dhe popujve. Po ashtu, në hartimin e këtyre ligjeve duhet t’u kushtohet vëmendje e veçantë natyrës, vetisë dhe temperamentit të të gjithë atyre njerëzve, të cilëve ai drejtohet, në mënyrë që ata të mos hasin vështirësi në zbatimin e mësimeve të tij dhe çdo person të veprojë në përputhje me aftësitë e tij ose të saj.

Karakteristika e tretë që duhet të ketë një ligj i përsosur është që mësimi i tij duhet të jetë praktik dhe i zbatueshëm. Po ashtu, zbatimi i mësimeve të tij nuk duhet të çojë në rënien dhe përkeqësimin e moralit, intelektit apo qytetërimit njerëzor. Ajeti aktual ka thurur në mënyrë të mrekullueshme të gjitha këto cilësi thelbësore të një ligji të përsosur dhe njëkohësisht nuk ka dështuar të trajtojë siç duhet çështjet thelbësore të zhvillimit moral të njeriut, si nga anët pozitive ashtu edhe ato negative. Ai bën thirrje për vendosjen e drejtësisë, mirësisë ndaj të tjerëve dhe dhembshurisë ndaj të afërmve; dhe ndalon imoralitetin, të keqen e dukshme dhe shkeljen e padrejtë.

Drejtësia e rreptë do të thotë që një person t’i trajtojë të tjerët në mënyrë reciproke pra me të njëjtën frymë siç ata e trajtojnë atë. Ai duhet t’ua kthejë të tjerëve me të njëjtën monedhë, pra të sillet me të tjerët mirë apo keq në të njëjtën masë apo shkallë siç ata janë sjellë me të. Nëse flasim për عَدْل ‘adl d.m.th. drejtësinë në lidhje me Zotin, derisa ajo është atributi i parë i përmendur në këtë ajet, ai do të nënkuptojë se ashtu siç Zoti sillet me mëshirë e dhembshuri me njeriun, edhe njeriu duhet t’i japë Zotit të drejtën e Tij dhe jo të drejtojë kritika ndaj Tij. Ai nuk duhet t’u japë të tjerëve atë që i takon Zotit, p.sh. në vend të Zotit, t’ua kushtojë besnikërinë dhe nënshtrimin të tjerëve. Barazimi i zotave të rremë me Të përbën gjithashtu padrejtësi ndaj Zotit. Në të njëjtën mënyrë, është në kundërshtim me kërkesat e drejtësisë që një njeri t’i atribuojë vetes ndonjë cilësi a veti që i përket vetëm Zotit.

Për shembull, shpallja e ligjeve fetare është një e drejtë që i takon posaçërisht vetëm Zotit. Por, nëse dikush ia atribuon vetes këtë të drejtë të shenjtë e posaçme hyjnore të Zotit dhe fillon të hartojë një ligj fetar dhe kërkon ta quajë atë si një ligji të shpallur, padyshim ai i kalon kufijtë e drejtësisë.

Të sillesh me drejtësi në raport me Zotin do të thotë të heqësh dorë nga të gjitha llojet e shirkut (d.m.th. nga barazimi i dikujt apo i diçkaje me Zotin), pabesisë dhe mosbindjes ndaj Zotit.

Një shkallë më e lartë se عَدْل drejtësia është faza e إِحسان mirësisë. Në këtë fazë, njeriu nuk duhet t’i kushtojë asnjë vëmendje mënyrës se si e trajtojnë të tjerët. Ai duhet të sillet mirë me të gjithë, pa marrë parasysh se si sillen të tjerët me të. Ai duhet t’u bëjë mirë të tjerëve edhe nëse ata veprojnë me përbuzje e ashpërsi. Sjellja e tij në këtë fazë nuk duhet të nxitet nga qëndrimi hakmarrës apo bashkëveprim reciprok, por ai duhet t’u bëjë mirë të tjerëve pavarësisht nëse ka gjetur dashamirësi prej tyre apo edhe nëse kanë shprehur përbuzje ndaj tij.

Me të vërtetë, kjo shkallë morale është më e lartë sesa faza e parë e drejtësisë. Cilësitë e faljes, bamirësisë, sakrificës, altruizmit, etj., të gjitha i përkasin kësaj kategorie. Përkrahja, mbrojtja dhe përkujdesja për përhapjen e dijes dhe disiplinimi a sistemimi i degëve të ndryshme të saj përfshihen gjithashtu në këtë shkallë, sepse ajo synon mirëqenien materiale dhe shpirtërore të njeriut.

Faza e fundit dhe më e lartë e zhvillimit moral të njeriut është إِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ dashamirësia si ajo që u tregohet të afërmve. Në këtë fazë, një njeri pritet t’u bëjë mirë të tjerëve jo si veprim reciprok në këmbim të ndonjë të mire të marrë prej tyre, as me idenë për të shumëfishuar shpërblimin për atë sjellje, por vetëm nga impulsi i brendshëm i nxitur nga një shtysë e natyrshme, njësoj siç ndodh në marrëdhënie farefisnore që kanë lidhje gjaku.

Kjo është një fazë morale shumë më e lartë se faza e إِحسان mirësisë. Në fazën e mirësisë, mirëbërësi mund të ketë në nënvetëdije idenë se personi në fjalë i ka bërë diçka të mirë dhe se ai duhet t’ia kthejë në mënyrën më të mirë e kështu të fitojë miratimin publik. Po ashtu, nëse ai e fal një person që i ka bërë ndonjë të keqe, ai kënaqet se akti i tij i faljes do ta kthejë një armik në mik. Por në fazën إِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ “dashamirësinë si ajo që u tregohet të afërmve” një njeri u bën mirë të tjerëve i nxitur nga një shtysë e natyrshme. Gjendja e tij në këtë fazë i ngjan asaj të një nëne, dashuria e së cilës për fëmijët e saj buron nga impulsi i brendshëm dhe një dëshirë e natyrshme. Sakrificat e saj dhe mundimet e mëdha që ajo duron për fëmijët e saj me dashje e vetëdije, nuk nxiten aspak nga shpresa që ato do të shpërblehen apo vlerësohen. Ato kanë zanafillë në burimin e pashtershëm dhe të natyrshëm të dashurisë që Zoti e ka ngulitur në natyrën e saj. Në këtë fazë, zhvillimi moral i njeriut arrin në pikën më të lartë.

Mund të vërehet se raporti i njeriut me Zotin nuk mund të shkojë përtej fazës së drejtësisë, sepse është e pamundur që njeriu t’i bëjë ndonjë të mirë Zotit. Megjithatë, në raport me bashkëqytetarët e tij, ai mund të sillet sipas gjendjes së tij morale në fazën e “ mirësisë” ose në fazën e “dashamirësisë si ajo që u tregohet të afërmve”. Kjo na lë të kuptojmë se për të arritur afërsinë e Zotit dhe për të fituar favorin e Tij, është thelbësore që njeriu t’u bëjë mirë krijesave të Tij. Një përshkrim i këtyre tri fazave të moralit përbën anën pozitive të temës së zhvillimit moral të njeriut.

Ana negative e saj paraqitet në tre ndalesat të cilat shpjegohen me tri fjalët arabe: الفَحْشَاءُ (imoralitet), المُنْكَرُ (vepra e shëmtuar) dhe الْبَغْيِ (dhunë). الفَحْشَاءُ (el-Fah’sha) nënkupton vese të tilla për të cilat është në dijeni vetëm personi ai që bën, ndërsa المُنْكَرُ (el-Munkeru)do të thotë ato vepra, shëmtia e të cilave shihet dhe dënohet edhe nga njerëzit e tjerë, edhe pse ata nuk pësojnë ndonjë dëm e as nuk u cenohen të drejtat prej tyre. Megjithatë “veprat e shëmtuara” përfshijnë jo vetëm të gjitha ato vese dhe veprime që shihen, ndjehen dhe urrehen nga njerëzit, por që u sjellin atyre edhe dëme e humbje. Këto tri fjalë të thjeshta mbulojnë të gjitha veset e mundshme.

Një mësim i përsosur duhet të ketë parasysh kërkesat morale të njerëzve që kanë temperamente dhe prirje të ndryshme. Ajeti në fjalë e përmbush plotësisht këtë kusht thelbësor. Ka njerëz që mund të fajësohen për sjellje të pahijshme, por nuk do të pranojnë apo të përkrahin kurrë veprime të padrejta, nëse dëmi i prek edhe të tjerët. Ka të tjerë që nuk i cenojnë të drejtat e njerëzve të tjerë, por që vuajnë nga paturpësi dhe shpërbërje morale, dëmin e së cilës e pësojnë vetë. Ndër këto sjellje përfshihen përgojimi, smira dhe dashakeqësia ndaj të tjerëve. Tri fjalët e shkurtra të përmendura më sipër mishërojnë të gjitha llojet e veseve dhe sjelljeve të këqija ndaj të cilave njeriu mund të bjerë pre. Në këtë mënyrë, ky ajet i shkurtër i Kuranit, me anë të tri porosive dhe tri ndalesave, ka përfshirë gjithë etikën e virtytit dhe veseve e përmban udhëzime të nevojshme për njerëzit që kanë motive të ndryshme në fazat e ndryshme të zhvillimit të tyre moral.

Me një përzgjedhje dhe renditje të duhur të fjalëve, ky ajet ka shpjeguar rrugëtimin se si një njeri mund t’u shmanget në mënyrë rrënjësore të gjitha veseve dhe të përvetësojë të gjitha virtytet. Ai përmend tri kategoritë e virtyteve duke nënkuptuar se për t’i arritur ato, njeriu duhet së pari të kultivojë cilësinë e drejtësisë, pastaj do të jetë në gjendje të rrënjosë cilësinë më fisnike dhe më të lartë të mirësisë, dhe së fundi, pasi t’i ketë fituar këto dy cilësi morale, ai do të triumfojë në ngulitjen e cilësisë së إِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ “dashamirësisë si ajo që u tregohet të afërmve”, shkalla më e lartë dhe më fisnike nga të gjitha cilësitë morale.

Ndërsa për shmangien dhe largimin e veseve, njeriu duhet të fillojë me atë që është më e dukshme dhe më e dëmshme prej tyre, dmth prej الْبَغْي dhunës dhe shkeljes së gabuar. Pasi të ketë arritur ta mposhtë këtë ves, ai duhet të përpiqet të çrrënjosë vesin më pak të dukshëm të المُنْكَرُ el-munker veprave të shëmtuara. Kur të ketë thyer çdo qëndresë dhe të ketë hequr këtë të keqe, ai duhet të ngulmojë për të vënë nën kontroll vesin më delikat të الفَحْشَاءُ imoralitetit e të paturpësisë.

Përshkrimi i cilësive të larta morale dhe i veseve përkatëse së bashku në një ajet synon të tërheqë vëmendjen ndaj një fakti të rëndësishëm. Ajeti na mëson se për të fituar cilësi të larta morale, njeriu duhet të ngjitet nga pjesa më e ulët e shkallës, ndërsa për të zhdukur veset, ai duhet të niset me atë që është më i përfolur dhe më i dëmshëm. Kështu, për përsosmërinë morale, njeriu duhet të përshkojë gjashtë faza të zhvillimit. Këto faza përputhen harmonisht me ligjin e njohur të natyrës, dmth çdo gjë duhet të kalojë përmes gjashtë fazave të zhvillimit përpara se të arrijë përsosmërinë. Në këtë mënyrë, ky ajet sikur mishëron rrjedhën e plotë të evolucionit dhe rritjes morale dhe shpirtërore të njeriut.

Shënime:

  1. Kurani Famëlartë 16:91.
  2. Lane
  3. Lane dhe Akrebul Mevarid
  4. Si më lartë.
  5. Lane
  6. Kurani Famëlartë 16:90 وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَىٰ لِلْمُسْلِمِينَ Ty të kemi zbritur librin si shpjegues të çdo gjëje, udhëzim, mëshirë dhe lajm të mirë për të nënshtruarit.

(e përkthyer nga anglishtja nga “The Holy Quran with English Translation and Commentary” vëll. 3, nën komentimin e ajetit 91 të sures en-Nahl, 2019, Islam International Publications Ltd., Qadian, Indi, f. 1706-1710)

Shpërndaje
Na kontaktoni ne Whatsapp :)
Shtypni këtu ju lutemWhatsApp