Allahu i Madhërishëm në Kuranin Famëlartë thotë:
Nuk është e mundur për një njeri që t’i flasë Allahut, përveçse me anë të shpalljes (vahjit) ose mbrapa një perdeje, ose atij t’i dërgohet (prej Zotit) një i dërguar (mesazhier), i cili t’i shpallë atij me urdhrin e Tij për çfarë të dojë Ai. Sigurisht, Ai është shumë i Lartë, shumë i Urtë. (Esh-Shura 42:52)
Komunikimi me Zotin bëhet në tri mënyra
“Përpara se ta shpjegojmë këtë ajet, ne edhe praktikisht shohim vetëm tri rrugë të komunikimit me Zotin e Madhërishëm dhe nuk ka ndonjë të katërt dhe ato janë:
- ëndrra,
- keshfi [vizioni]
- vahji [shpallja] …
Fjalët “mbrapa një perdeje” nënkuptojnë ëndrrën dhe tregojnë se këtë përjetim e mbizotëron gjuha e figurshme, e cila i ngjan perdes. E tillë është ëndrra.
Fjalët “i dërgohet ndonjë i dërguar” nënkuptojnë keshfin [vizionin]. Po në vizion gjendet edhe shëmbëllimi i të dërguarit [engjëllit]. Edhe vizioni në të vërtetë është një zinxhir shëmbëllimesh.”
(Komentim i Kuranit, vëll. 7, f. 260; Gazeta Al-Hakam, 10 tetor 1906, f. 10)
“Komunikimi me Zotin ka tri lloje: Vahji, ëndrra dhe vizioni. Vahji është ai që zbret pa ndonjë medium në zemrën e pastër të Profetit. Ky komunikim është më i qarti dhe më dritëploti. Mund të japim shembullin e Hafiz sahibit që është ulur këtu mes nesh, i cili nuk shikon dot me sy, por ai nuk gabon aspak në dëgjimin e bisedës sonë dhe ai nuk ka asnjë dyshim që zëri që dëgjon nuk është i tjetërkujt, ndonëse nuk na sheh me sytë e tij fizikë.
Lloji i dytë i komunikimit me Zotin është ëndrra dhe ajo vjen me ngjyra dhe kompleksitet. Ëndrra ka nënkuptime dhe figurshmëri. Siç i Dërguari i Allahut s.a.v.s. një herë pa dy byzylykë në të dyja duart e tij të bekuara, ose një herë tjetër pa që duart më të gjata ishin të njërës prej bashkëshorteve të tij, ose pa lopën etj.. Ky lloj komunikimi kërkon interpretim.
Lloji i tretë i komunikimit me Zotin është keshfi dhe ai bëhet në formë shëmbëllimesh, qoftë në pamjen e Xhibrailit a.s. ose të ndonjë engjëlli tjetër ose të diçkaje tjetër. … Andaj, përveç këtyre tri metodave të komunikimit me Zotin, nuk përmendet ndonjë metodë tjetër në ajetin: “Nuk është e mundur për një njeri që t’i flasë Allahut, përveçse me anë të shpalljes (vahjit) ose mbrapa një perdeje, ose atij t’i dërgohet një i dërguar (mesazhier)”.”
(Komentim i Kuranit, vëll. 7, f. 260-261; Gazeta Al-Hakam, 24 mars 1901, f. 6)
Vahji dhe ilham janë sinonime
“Fjalët vahji dhe ilham, komentuesit shpesh i quajnë sinonime. Kështu kuptohet edhe nga shumë hadithe. Shumica e dijetarëve janë të një mendimi se ilhami dhe vahji janë sinonime dhe kështu e ka përdorur edhe Profeti Muhammed s.a.v.s., prandaj nuk na lejohet të shkojmë kundër kësaj. …
Në shkencën e sheriatit ka plot fjalë që kanë kuptime të njohura, të cilat nëse do t’i kufizonim me kuptime gjuhësore, do të gabonim. Mjafton të shikoni fjalën “vahji”. Në cilin fjalor gjendet ai kuptim i kësaj fjale, në bazë të të cilit Librat e Zotit cilësohen si shpallje e dërguar prej Zotit?! Dhe cili fjalor përshkruan atë përjetim të zbritjes së vahjit, përmes të cilit Zoti komunikon me të Dërguarit e Tij dhe atyre u dërgon porositë e Tij?!”
(Komentim i Kuranit, vëll. 7, f. 262; Berahin-e-Ahmedia, fusnota e fusnotës, f. 220-221)
Dallimi mes vahjit, keshfit dhe ëndrrës
“Kur lajmi vjen në formën e një mesazhi zanor, ai quhet vahji. Kur vjen në formën e një pamjeje, quhet keshf. … Dhe nganjëherë ndodhë diçka e caktuar, të cilën trupi e ndien, si të thuash, Allahu i Madhërishëm zbulon gjërat përmes pesë shqisave të njeriut.
(Komentim i Kuranit, vëll. 7, f. 263; Gazeta Al-Bader, 1 maj 1903)
“Çfarë është keshfi? Ai është shkalla më e lartë dhe më e përsosur e ëndrrës. Ëndrra është gjendja e tij fillestare, kur shqisat fizike nuk luajnë rol, trupi mbetet i çaktivizuar dhe veprimtaria e jashtme e shqisave mbetet e ndalur. Por në keshf shqisat nuk mbeten të çaktivizuara. Njeriu që në zgjim sheh atë që më përpara mund ta shihte vetëm në gjumë.
Keshfi është ajo gjendje kur njeriun e pushton një dremitje e tillë, në të cilën ai është i vetëdijshëm për gjithçka dhe edhe shqisat i punojnë dhe “fryn një erë” e tillë, e cila i mundëson disa shqisa të reja, për të parë pamjet e botës së të padukshmes. Këto shqisa i dhurohen në forma të ndryshme, herë i jepet shqisa të parit, herë e të nuhaturit dhe herë ajo e të dëgjuarit etj. Siç kishte thënë edhe babai i Hazret Jusufit a.s.:
“Unë me të vërtetë ndiej erën e Jusufit, edhe pse ju do të më quani të çmendur.” (Jusuf 12:95)
Pra, ishin pikërisht shqisa të reja që Zoti në atë moment i kishte dhënë Jakubit a.s. dhe ai arriti të mësonte se Jusufi ishte i gjallë dhe së shpejti do të takohej me të. Këtë erë nuk e nuhatën dot të tjerët që ishin të pranishëm aty, sepse atyre nuk u ishte dhënë ajo shqisë që i ishte dhënë Jakubit a.s.. Ashtu siç nga kallami bëhet sheqer, nga sheqeri bëhet sherbet dhe nga sherbeti bëhen ëmbëlsira të ndryshme dhe delikate, në të njëjtën mënyrë, fenomeni i ëndrrës duke u zhvilluar më tej, arrin në gjendjen e keshfit dhe ai quhet i tillë kur bëhet tejet i qartë.”
(Komentim i Kuranit, vëll. 7, f. 263-264; Gazeta Al-Bader, 13 mars 1905, f. 2)
Synoni dashurinë e Zotit dhe jo keshfin dhe ilhamin
Nuk duhet të nxitoheni që juve patjetër t’ju hapen dyert e keshfeve dhe të ilhameve. Nëse nuk vijnë keshf a ilham edhe gjatë gjithë jetës, nuk duhet të keni frikë. Nëse ndieni se ju keni dashurinë që mund të ketë një që do dikë marrëzisht dhe sinqerisht, atëherë, siç ky përballon etje dhe uri për hir të personit që do, duke mos u merakosur as për bukë, as për ujë dhe as për veten e vet, në të njëjtën mënyrë, edhe ju të përhumbeni në dashurinë ndaj Zotit, aq saqë të mos mbetet qenia juaj [interesi vetjak] në mes. Pastaj, duke pasur një lidhje të tillë, njeriu edhe sikur të vdesë, është fatlum. Ne kemi punë me dashurinë personale të Zotit, nuk na interesojnë keshfet apo ilhamet.
(Komentim i Kuranit, vëll. 7, f. 268; Gazeta Al-Hakam, 17 mars 1903, f. 3)
Mendimi që lind në zemër, nuk është komunikim i mirëfilltë me Zotin
Duhet ditur që këtu shpallje nuk do të thotë ndonjë inspirim që i vjen në zemër njeriut ose ndonjë fjalë që i vjen në mendje gjatë të menduarit për një çështje të caktuar. Si për shembull, kur një poet përpiqet të thurë vargje, ose shkruan një strofë dhe mendon për strofën tjetër, ajo i vjen në zemër. Ky frymëzim në zemër nuk është shpallje, por është rrjedhojë e mendimit që vjen sipas ligjit të natyrës që ka caktuar Zoti.
Çdokush që mendon për gjëra të mira ose për gjëra të këqija, i hyn në zemër diçka në varësi të kërkimit të tij. Nëse një njeri i drejtë që punon për një kauzë të drejtë dhe një tjetër i lig, keqbërës, që punon për të përhapur gënjeshtrën, shkruajnë për të mbështetur secili kauzat e tyre, që të dy do të arrijnë të shkruajnë diçka. Madje, nuk duhet të çuditemi nëse i ligu përmes mjeshtërisë së vet arrin ta mbështesë gënjeshtrën në vargjet e tij edhe më fort sesa i drejti. Kështu që, nëse i themi shpallje asaj që lind në zemër, do të na duhet të quajmë marrës të shpalljes prej Zotit edhe një keqbërës që lufton me penën e tij kundër së vërtetës.
Ka plot në botë që shkruajnë romane me një stil që të magjeps dhe me një temë që të zbret rrjedhshëm në zemër, por që mund të jenë thjesht trillime dhe tërësisht të pavërteta. A mund t’i quajmë edhe ato si shpallje?! Madje, nëse shpallja është vetëm diçka që lind në zemër, nganjëherë edhe një vjedhës do të cilësohej si marrës i shpalljes, sepse sajon plane nga më dredharaket për të vjedhur e për të vrarë njerëz të pafajshëm. Të gjitha këto prapësi, vallë, a mund t’i quanim si shpallje?! Kurrsesi jo. Diçka të tillë e quajnë shpallje vetëm ata që deri më tani nuk e kanë njohur aspak Zotin e Vërtetë, i cili me komunikimin e Tij të veçantë qetëson zemrat dhe u jep të paditurve dijet Hyjnore.
Çfarë është shpallja? Është komunikim dhe bisedë e gjallë dhe e fuqishme e Zotit të Shenjtë dhe të Plotfuqishëm me një rob të Tij të zgjedhur ose me atë, të cilin Ai dëshiron ta zgjedhë. Kur kjo bisedë dhe ky komunikim zhvillohet me një vijimësi të qartë, ku të mos ketë asnjë përzierje të errët të mendimeve të këqija dhe as fjalë të pamjaftueshme e të pakuptimta, por të jetë një bisedë e kënaqshme, plot urtësi dhe plot madhështi, atëherë ky është komunikim i Zotit, me të cilin Zoti dëshiron t’i sigurojë qetësi robit të Tij dhe të manifestohet përpara tij.
(“Filozofia e mësimeve të Islamit”, Tiranë, 2019, f. 202-203)
Komunikimi me Zotin, a është kundër logjikës?
Logjika e njeriut nëse nuk ngre veten mbi një realitet që është i provuar, atëherë ky realitet nuk hidhet poshtë vetëm për arsye se logjika nuk e ka kuptuar dot atë. Në botë ka plot dukuri qoftë në qeniet e gjalla, qoftë në qeniet jo të gjalla, qoftë te kafshët apo te njerëzit, të cilat përvoja nejrëzore i vërteton, por ato i kapërcejnë kufijtë e logjikës. Logjika e thatë nuk i rrok dot dhe nuk zbulon dot realitetin e tyre.
Në të njëjtën mënyrë është edhe vahji që zbret prej Zotit të Madhërishëm dhe që u përçon zemrave të pastra ato dije, të cilat nuk mund të arrihen me forcat njerëzore. Fundja, edhe logjika nuk është gjë tjetër veçse vlerësimi dhe raporti që krijohet me realitetet e provuara, atëherë unë them se vahji qiellor është një realitet i provuar, i cili përmban një forcë mrekullibërëse dhe dije të së padukshmes dhe unë marr përgjegjësi për ta provuar këtë gjë.
(Komentim i Kuranit, vëll. 7, f. 265; “Aina Kamalat-e-Islam” fusnota, f. 238-239)
LEXONI: Pse shohim ëndrra të vërteta? Pse disa ëndrra nuk u dalin ëndërrshikuesve?