Gjashtë shtyllat e besimit
3. Librat
Le të flasim tani për shtyllën e tretë të besimit që është besimi në librat hyjnorë. Muslimanëve u duhet jo vetëm ta besojnë Librin Hyjnor, që iu shpall Hazret Themeluesit të shenjtë të Islamit s.a.v.s. që quhet Kurani, por ata duhet t’i besojnë të gjithë librat hyjnorë që iu shpallën profetëve të tjerë, kudo e kurdo. Kjo është një pjesë e rëndësishme e besimit të fesë Islame se nëse dikush beson vetëm në origjinën hyjnore të Kuranit dhe i mohon librat e mëparshëm siç janë: Dhiata e Re dhe Dhiata e Vjetër etj., besimi i tij ndaj Islamit do të jetë i pavlefshëm.
Ky besim zgjidh disa probleme, por krijon disa të tjera, ndaj, ka nevojë të studiohet në mënyrë të hollësishme. Ky siguron vetëm një bazë, mbi të cilën mund të krijohet uniteti i njeriut në tokë, sipas besimit të tij në Unitetin e Zotit. Ky gjithashtu e shkul rrënjën e shkakut kryesor që është përgjegjës për disharmoninë ndërfetare. Por, ky besim i origjinës hyjnore e të gjithë librave fetarë ngre disa pyetje shumë të vështira për t’iu përgjigjur.
Kur i studiojmë librat hyjnorë, të cilët pohojnë se kanë origjinën hyjnore, gjejmë kontradikta jo vetëm në zonat periferike të mësimeve të tyre, por gjithashtu edhe në zonat e besimeve baze dhe themelore, gjë që nuk duhej të ndodhte përderisa ata dilnin nga i njëjti burim i përhershëm i dritës. Kjo mund të ilustrohet më mirë nga fakti se libra të tillë kanë fragmente që kuptohen dhe interpretohen nga ithtarët e tyre për t’u udhëhequr drejt besimit disa zota që ndajnë fuqitë e tyre me një zot kryesor. Në disa libra, Zoti përmendet si kryetar i një familjeje të zotave që ka bashkëshorte, bij e bija. Ka edhe libra të tjerë, ku njerëz të shenjtë përmenden me fuqi mbinjerëzore, të cilat mund t’i përkasin vetëm Zotit. Ndërsa, ka edhe libra të tjerë ku njëshmëria e Zotit përmendet thekshëm dhe në mënyrë të papërkulshme saqë nuk gjendet hapësirë për askënd që në asnjë kapacitet të marrë pjesë në atributet e Zotit. Kurani dallohet në këtë aspekt prej të gjithë librave të feve kryesore të botës.
Pyetja është se, si e zgjidh Kurani këtë dilemë? Sipas Kuranit, njeriu ka një tendencë të përgjithshme të bëjë gradualisht ndryshime në mësimet hyjnore që iu shpallën themeluesve të feve të tyre. Shndërrimi i konceptit të njëshmërisë së Zotit në një besim politeist është një shfaqje e kësaj tendence. Sigurisht që mund të zbulojmë dëshmi të vërtetësisë së këtij pohimi, duke gjurmuar historinë e ndryshimeve në tekst, ose në interpretimin e tekstit që nga koha kur për herë të parë ai ishte zbritur. Për këtë arsye, Kurani i Shenjtë na tërheq vëmendjen për faktin se të gjithë librat hyjnorë përputhen dhe pajtohen në të gjitha mësimet themelore vetëm në variantet e tyre fillestare. Nuk është e nevojshme që të bëjmë ushtrime të lodhshme këtu, për ta ndjekur historinë e ndryshimit, sepse logjikisht nuk mund të jetë ndonjë përfundim tjetër përveç atij që nxjerr Kurani. Nëse nuk ka ndonjë zot tjetër, përveç atij që është Një dhe Suprem, dhe nëse pranohen pohimet e të gjitha feve që deklarojnë se librat e tyre hyjnorë burojnë nga Zoti, atëherë të gjithë librat e tillë duhet të kenë njëzëshmëri të plotë, të paktën në mësimet themelore.
Pastaj, ballafaqohesh me një pyetje tjetër të rëndësishme lidhur me mënyrën me të cilën mund të verifikosh origjinën e mësimeve doktrinare që janë të përbashkëta në të gjitha fetë. Duhet të gjejmë pa tjetër një metodologji që logjikisht të jetë e pranueshme për ta shoshitur të vërtetën nga ajo e pavërteta. Besimet kryesore nga këndvështrimi Kuranik janë aq shumë në harmoni me natyrën njerëzore sa që lehtë kridhen në zemrat e njerëzve, për shkak të forcës së vërtetësisë së tyre, siç thotë Kurani:
Ata u urdhëruan vetëm ta adhuronin Allahun, duke ia përkushtuar fenë vetëm Atij, duke përulur gjithmonë vetëm para Tij, si dhe të falnin namazin e të jepnin zekatin. Kjo është feja që mban mësimet e qëndrueshme. (El-Bejjina 98:6)
Kjo do të thotë se, themeluesit e të gjitha feve të botës kategorikisht ishin urdhëruar që ata duhet ta adhurojnë me gjithë sinqeritet Një Zot të Vetëm, duke iu përkushtuar vetëm Atij. Ata gjithashtu ishin urdhëruar të falin namazin e rregullt (ashtu siç ishte organizuar në fetë e tyre), dhe të shpenzojnë (për hir të Zotit) për njerëz të varfër e nevojtarë dhe për qëllime të njëjta humanitare. Vështirë të gjesh mospajtim me këtë, cilësdo feje i takon njeriu.
Në këtë ligjëratë fillestare, ne nuk dëshirojmë të hyjmë në diskutime të gjata rreth metodave të ndryshme të adhurimit, të caktuara prej Zotit dhe rreth arsyeve të ndryshimeve të tyre. Tani për tani, po shqyrtojmë se përse fetë dallohen në mësimet e tyre, si në mësimet themelore, ashtu edhe në ato të detajuara.
Shkurt, mund të themi se dora e kohës është e pamëshirshme dhe koncepti i prishjes është i pandashëm nga koncepti i kohës. Çdo gjë e re duhet të rritet, të vjetrohet e të ndryshohet. Njeriu mund të shohë me çudi gërmadhat e kështjellave dhe të pallateve, por edhe ndërtesat e ndërtuara prej atyre monarkëve dhe të vizatuara prej atyre arkitektëve nuk përjashtohen nga ky ligj. Nganjëherë, ato marrin shtesa nga gjeneratat e mëvonshme dhe pësojnë ndryshime të tilla arkitekturore, saqë nuk mbetet asnjë ngjashmëri me formën e tyre origjinale. Ose nganjëherë, ato braktisen dhe bëhen krejtësisht të banueshme. Sipas Kuranit, sfera e diferencave të papajtueshme në të gjitha religjionet janë punëdore e njerëzve të fazave të mëvonshme. Në bazë të këtij mësimi universal të Kuranit, Isalmi siç duket, shtron rrugën për unifikimin e të gjitha feve, të paktën në parimet e tyre themelore. Kështu, ai i largon pengesat dhe barrikadat e krijuara prej njeriut, për t’i mbajtur fetë mënjanë, si qenie krejtësisht të ndara.
Arsyeja e përmendur më lart nuk është e vetmja përgjegjëse për divergjencë në mësimet e librave të ndryshëm. Disa dallime, sigurisht që nuk janë nga dora e njeriut, por ashtu ishte kërkesa e diktateve të kohës. Ashtu siç njeriu përparoi gradualisht në sfera të ndryshme të civilizimit, kulturës, shkencës dhe të ekonomisë, në faza të ndryshme të historisë së tij, atij iu deshën mësime specifike që i përkisnin kohës së tij. Për këtë arsye, libri hyjnor duhej t’i shpallej për orientimin e tij për atë kohë. Këto mësime të përkohshme nuk ishin universale, por ishin vetëm për kërkesa dhe situata specifike. Në disa epoka, njeriu ka jetuar një jetë që nuk ishte shumë larg nga ajo e llojit nën-njerëzor. Përparimet e tij intelektuale kanë qenë të kufizuara dhe dija e tij ndaj universit ka qenë e vogël. Ai nuk ishte tërësisht i dijshëm për botën ku jetonte. Mjetet e komunikimit që kishte në dispozicion, ishin totalisht të papërshtatshme dhe joadekuate që ai ta kuptonte natyrën dhe madhësinë e tokës dhe unversalitetin e njeriut. Shpeshherë, botëkuptimi i tij për ekzistencën ishte i kufizuar vetëm deri në disa zona të vogla të vendit ose vetëm deri në atë shtet, të cilit i përkiste ai.
Në shumë libra hyjnorë të shpallur në atë kohë, nuk e gjejmë përmendjen e ekzistencës së botës përtej kufijve të sferës së atij populli të cilit i adresoheshin ata. Kjo nuk do të thotë medoemos, siç disa filozofë sekularë të kohës sonë besojnë, se ky fakt ofron provë të mjaftueshme se librat në fjalë kanë qenë të hartuar nga njeriu dhe nuk kanë ndonjë origjinë hyjnore.
Të gjitha mësimet hyjnore kanë qenë të lidhura jo vetëm me kërkesat e asaj kohe, por edhe me informatën e poseduar nga populli, përndryshe populli i kohës do të mund t’u ngrinte kundërshtime pejgamberëve të kohës, duke i akuzuar për krijimin e kontradiktave me faktet e vërtetuara në përgjithësi. Kjo gjithashtu do të mund të krijonte një dilemë të pazgjidhshme për vetë profetët, sepse edhe ata kishin të njëjtat njohuri që kishin popujt e tyre. Shumë shembuj interesantë të këtij lloji mund të paraqiten nga Kurani, ku botëkuptimi i natyrës që kishte populli i asaj kohe, do të mund të provohej i gabuar nga njerëzit e kohës së mëvonshme. Çfarëdo pozicioni të mbante Kurani, do të mbetej i cenueshëm ose sipas popullit bashkëkohës ose sipas popullit të kohës së mëvonshme. Është shumë e çuditshme se si Kurani e zgjidh këtë problem, dhe kjo në asnjë mënyrë nuk mund të kritikohet nga filozofët apo shkencëtarët e sotëm.
Ilustrimi vijues do të jetë me interes të veçantë. Njeriu i kohës së sotme nuk ka nevojë të jetë shumë i shkolluar për të ditur se toka sillet rreth boshtit të vet. Por, nëse dikush do ta kishte bërë këtë deklaratë 14 shekuj më parë dhe të merrte guxim t’ia atribuonte Zotit, atëherë njerëzit e asaj kohe do ta kundërshtonin ashpër duke e vlerësuar atë si një injorant të vërtetë, ose do ta përqeshnin Zotin dhe thoshin se Ai s’paska njohuri fare për botën që ka krijuar. Nga ana tjetër, duke qenë një libër universal, Kurani Famëlartë nuk mund të shmangej plotësisht ta përmendte këtë gjë, sepse popujt e mëvonshëm, sikur i kohës sonë, do ta akuzonin me të drejtë se Ai nuk ka njohuri të gjithësisë. Duke u ballafaquar me sfidat nga të katra anët, Kurani Famëlartë flet rreth maleve në këtë ajet vijues, duke i prezantuar ato sikurse lundrojnë ose bredhin si re, edhe pse njerëzit mendojnë se janë të ngulitura në një vend:
Ti i sheh malet se janë të palëvizshme, ndërsa ato po lëvizin si retë. ( En-Neml 27:89)
Pa dyshim, malet nuk mund të lundrojnë pa lëvizjen e tokës bashkë me to. Mirëpo, koha e foljes që është përdorur këtu, është ajo e ardhshme (mudari’) që, në arabisht, përdoret edhe për kohën e tashme edhe për të ardhmen. Pra, ajeti mund të përkthehet: “Malet lëvizin në mënyrë të vazhdueshme në një mënyrë lundrimi, pa bërë përpjekjen më të vogël nga ana e tyre”. Ky gjithashtu mund të përkthehet: “Malet do të lëvizin ashtu sikur të lundrojnë”. Njerëzit e asaj kohe mund të jenë pajtuar me alternativën e dytë, mirëpo ata harruan ta vënin re pjesën tjetër të të njëjtit ajet që thotë: “Kurse ju mendoni se ato janë të palëvizshme”.Njeriu, i çfarëdo kohe të jetë, si mund të mendojë se malet janë të qëndruara në një vend, nëse ato papritmas fillojnë të lëvizin? Përshkrimi i lëvizjes së tyre nuk lë vend për askënd të jetë i gjallë në tokë dhe qetësisht ta shikojë fenomenin e çuditshëm të përmendur në këtë ajet.
Prandaj, logjikisht, i vetmi përkthim i saktë mund të jetë: “Ju i konsideroni malet të palëvizshme, ndërsa ato po lëvizin në mënyrë të vazhdueshme”. Ka shumë shembuj të ngjashëm që mund të jepen nga Kurani, por unë i kam ilustruar në një ligjëratë timen të mëparshme me titullin “Logjika dhe Shpallja në lidhje me dijen dhe të vërtetën”. Çdo lexues që interesohet të studiojë më shumë, mund t’i referohet kësaj.
Padyshim, ne dimë që, gjatë kohës së lashtë, kur Vedat ishin shpallur për dobinë e njerëzve të Indisë, indianët kishin njohuri shumë të vogël rreth botës që ekzistonte përtej deteve. Ndaj, aty nuk përmendet asnjë shtet apo popull që gjendej jashtë Indisë, mëtanë kufijve natyrore të Himalajës në njërën anë dhe përtej deteve në anën tjetër. Heshtja e Vedave rreth kësaj teme mund të pranohet si një heshtje e përshtatshme dhe shumë e mirëkuptueshme nga ana e Zotit. Duhet sqaruar se faktet e përmendura në librat hyjnorë ndahen në dy kategori. Kategoria e parë përfshin faktet e kësaj bote, që mund të kuptohen dhe të verifikohen nga çdokush, pa marrë parasysh cilit feje i takon ai. Pikërisht për këto kemi diskutuar lart. Për sa u përket fakteve të botës tjetër, çdo njeri mund të proklamojë diçka rreth tyre, sepse ato janë jashtë mundësive të verifikimit për njerëzit.
Pavarësisht nga gjitha këto diferenca, pikat themelore të ngjashmërive gjithnjë janë të gjurmueshme nëse thellohesh në studimin e librave origjinalë. Si një arkeolog që mund të rindërtojë skicën e planit origjinal duke bërë një studim të gërmadhës, po ashtu nuk duhet të jetë e vështirë për një vëzhgues të mprehtë që ta studiojë mesazhin e njëshmërisë së Zotit, i cili edhe pse gjendet në perdet e mjegullës dhe të errësirës së krijuar prej ndjekësve të feve kur ata u larguan nga koha e profetëve themelues.
Ne shkurtimisht kemi përmendur disa diferenca, që qëllimisht janë të hartuara kundër atyre që janë rezultuar nga interpolacioni i njeriut. Për ta ilustruar të parën, mund t’i referohemi një mësimi të Tevratit, që si duket i privon çifutët nga mundësia e faljes. Për një vëzhgues të zakonshëm që i përket kohës moderne, ky mësim mund t’i duket thuajse si jo i Zotit, i papërshtatshëm dhe në favor të hakmarrjes. Megjithatë, një shqyrtim më i thellë i kërkesave të asaj kohe të njëjtin mësim e paraqet në një aspekt krejtësisht tjetër. Ne dimë se Bijtë e Izraelit, nën sundimin shtypës, nënshtrues dhe despotik të Faraonit, ishin të privuar nga të gjitha të drejtat e tyre themelore. Ata ishin të detyruar të jetonin një jetë poshtërsie e robërie, që nuk e njihte të drejtën e tyre për vetëmbrojtje dhe për t’iu kundërpërgjigjur tiranit.
Jeta kaq e mjerë e tyre përgjatë dy shekujve, ua kishte grabitur kualitet e larta fisnike. Ata ishin të detyruar që në emër të faljes të lanin duart nga të drejtën e tyre të hakmarrjes, në fjalë të tjera, ta përvetësonin frikën totale. Po t’u jepej mundësia e zgjedhjes midis hakmarrjes dhe frikës, pak do të dilnin që do të guxonin për ta zgjedhur të parën. Në këto rrethana, mësimi i Tevratit, sado që duket i ashpër dhe tepër i njëanshëm, është më i përsosuri për kërkesat e asaj kohe. Pra, ishte një gjendje e sëmurë që kishte nevojë të mjekohej me një pilulë të hidhur të këtij urdhri.
Pas 13 shekujve të praktikës së hakmarrjes në mënyrë të pamëshirshme, zemrat e izraelitëve ishin bërë të vrazhdë, sikur të ishin gurë të fortë. Kjo ishte gjendja e kohës kur kishte ardhur Mesihu (Hazret Isai a.s.), i cili ishte një personifikim i faljes, dashurisë dhe modestisë. Po t’ua jepte Zoti izraelitëve mundësinë e zgjedhjes së njërës midis faljes dhe hakmarrjes, ata me siguri, pa e ëndërruar faljen, do ta zgjidhnin vetëm hakmarrjen. Pyetja shtrohet se cili mësim mund të ishte më perfekt gjatë kohës së Jezusit? Sigurisht që mësimi i faljes, por pa zgjedhjen e hakmarrjes. Kjo ishte ajo që ngjau në realitet. Ky ilustrim e bën shumë të qartë faktin se disa mësime, sado që duken kontradiktore, i shërbejnë të njëjtit qëllim dhe punojnë në harmoni për të realizuar planet e Zotit. Qëllimi kryesor është të shërohet i sëmuri që mund të ketë nevojë për ilaçe të ndryshme në kohë të ndryshme.