Kalifati në Islam - shkëlqimi, rënia dhe rivendosja e tij
Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëbërësit.
Nuk ka të adhurueshëm tjetër përveç Allahut, Muhammedi është i Dërguari i Allahut.
Muslimanët që besojnë se Hazret Mirza Ghulam Ahmedi a.s.,
është Imam Mehdiu dhe Mesihu i Premtuar.

Kalifati në Islam – shkëlqimi, rënia dhe rivendosja e tij

Në këtë shkrim, do të analizojmë konceptin e Kalifatit, shkëlqimin, rënien dhe rivendosjen e tij, po kështu do të shqyrtojmë përshtatshmërinë e tij në kohën moderne.

Fjala arabe “Khalifa” ose kalif do të thotë pasardhës. Termi kalif është huazim në shqip i fjalës khalifa. Termi kalifat ka dy konotacione të ndryshme.  Nëse në një anë, ai i referohet institucionit të kalifatit si një udhëheqje shpirtërore, nga ana tjetër ai nënkupton një shtet musliman që sundohet nga një kalif në çështjet politike dhe fetare. [1][2]

Bazat fetare të Kalifatit

Kurani Famëlartë i bën disa referime termit kalif, por ai nuk shkoqit më tej të drejtat prerogative, kufijtë, autoritetin apo mënyrën e vendosjes së kalifatit. Botëkuptimi ynë rreth kalifatit dhe si ai parashtron legjitimitetin e tij bazohet kryesisht në këtë ajet kuranor:

وَعَدَ اللَّـهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا ۚ يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا ۚ وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ﴿۵۶﴾

Allahu u ka premtuar atyre prej jush, që besuan dhe bënë vepra të mira, se sigurisht do t’i bëjë ata pasardhës në tokë ashtu si i ka bërë ata që ishin para tyre dhe Ai do t’ua forcojë fenë e tyre, të cilën ka pëlqyer për ju, dhe do t’ua shndërrojë gjendjen e tyre të frikës në gjendje sigurie. Ata do të më adhurojnë Mua dhe nuk do të Më shoqërojnë asgjë (në adhurim). Sa për ata që tregohen mosmirënjohës edhe pas kësaj, pikërisht ata janë të pabindur. [En-Nur 24:56]

Në këtë ajet, Kurani Famëlartë parashtron institucionin e Kalifatit si shpërblim për mirëbërësinë dhe devotshmërinë kolektive. Shpeshherë ai interpretohet si një bazë për ndërtimin e një qeverie islamike mbi bazat demokratike, udhëhequr nga një kalif, statusi i të cilit është zgjedhor dhe i kufizuar nga Kurani dhe suneti.

17939 ۔ حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ الطَّيَالِسِيُّ حَدَّثَنِي دَاوُدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْوَاسِطِيُّ حَدَّثَنِي حَبِيبُ بْنُ سَالِمٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ قَالَ  كُنَّا قُعُودًا فِي الْمَسْجِدِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَكَانَ بَشِيرٌ رَجُلًا يَكُفُّ حَدِيثَهُ فَجَاءَ أَبُو ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِيُّ فَقَالَ يَا بَشِيرُ بْنَ سَعْدٍ أَتَحْفَظُ حَدِيثَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي الْأُمَرَاءِ فَقَالَ حُذَيْفَةُ أَنَا أَحْفَظُ خُطْبَتَهُ فَجَلَسَ أَبُو ثَعْلَبَةَ فَقَالَ حُذَيْفَةُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ تَكُونُ النُّبُوَّةُ فِيكُمْ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ تَكُونَ ثُمَّ يَرْفَعُهَا إِذَا شَاءَ أَنْ يَرْفَعَهَا ثُمَّ تَكُونُ خِلَافَةٌ عَلَى مِنْهَاجِ النُّبُوَّةِ فَتَكُونُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ تَكُونَ ثُمَّ يَرْفَعُهَا إِذَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَرْفَعَهَا ثُمَّ تَكُونُ مُلْكًا عَاضًّا فَيَكُونُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَكُونَ ثُمَّ يَرْفَعُهَا إِذَا شَاءَ أَنْ يَرْفَعَهَا ثُمَّ تَكُونُ مُلْكًا جَبْرِيَّةً فَتَكُونُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ تَكُونَ ثُمَّ يَرْفَعُهَا إِذَا شَاءَ أَنْ يَرْفَعَهَا ثُمَّ تَكُونُ خِلَافَةً عَلَى مِنْهَاجِ النُّبُوَّةِ ثُمَّ سَكَتَ  .

Në një hadith të njohur rrëfyer nga Hudhjefa r.a,  i Dërguari i Allahtu s.a.v.s. ka thënë se profetizmi do të mbetet në mesin tuaj aq sa ka dashur Allahu që të mbetet, e pastaj Allahu i Lartësuar do ta ngrejë atë. Pastaj do të vendoset kalifati që vjen pas profetizmit, dhe do të mbetet aq sa do të dëshirojë Zoti dhe pastaj Zoti do ta ndërpresë atë. Pastaj ajo do të ndiqet nga një mbretëri tiranike. Ajo do të qëndrojë aq sa ka vendosur Allahut e pastaj Allahu i Lartësuar do t’i japë fund asaj. Mandej do të vendoset një tjetër mbretëri despotike, edhe kjo do të mbetet për aq kohë sa ka dashur Allahu e pastaj Allahu i Lartësuar do t’i japë fund asaj dhe pastaj do të vendoset Kalifati që vjen përmes profetizmit dhe pastaj ai heshti.                                      [Musned Ahmedi, nr. hadithit 17939]

Ky hadith jo vetëm që na premton bindshëm rivendosjen e kalifatit të drejtë, por ai gjithashtu na kumton një gjykim historik rreth asaj që do të pasonte kalifatin e parë.

Kalifati dhe shteti

Sipas pikëpamjes islame, sundimi i gjithësisë i përket Zotit të Lartësuar, ndërsa njeriut, si përfaqësues të Zotit, i është besuar autoriteti në disa sfera, si amanet, për të cilin ai duhet t’i japë përgjegjësi Zotit. Çodri Zafrullah Khan shkruan:

“Meqë sundimi i Zotit shtrihet përtej universit, ideali më i lartë  i shtetit në Islam përbën një bashkësi universale apo një lidhje të shteteve autonome, që bashkohen për të mbështetur lirinë e vetëdijes, për të mbrojtur paqen dhe për të bashkëpunuar në promovimin e vlerave njerëzore anë e mbanë botës…”. [3]

Detyra që i përmbahet një kalif është sa shpirtërore aq edhe laike. Sipas Hazret Mirza Tahir Ahmedit r.a.Kalifatul Mesih IV, përkufizimi i kalifit si udhëheqës shpirtëror i një bashkësi shtetesh, nënkupton që kalifi, nëse shikon të arsyeshëm, mund t’u besojë shumicën apo të gjitha të drejtat e tij laike, përfaqësuesve të zgjedhur të shteteve anëtare të asaj bashkësie. [4] Në këtë mënyrë, koncepti i kalifatit kapërcen sovranitetin kombëtar e ndarjen etnike dhe formon një entitet universal ndërkombëtar.

Kalifi gëzon premtim për përkrahje hyjnore derisa ai ndjek rreptësisht rrugën e profetizmit, që do të thotë që ai u përmbahet parimeve dhe sjelljeve të profetëve. Ai u përgjigjet ligjeve hyjnore. Ai vendos çështjet politike pas konsultimit të plotë me përfaqësuesit e popullit. Kështu, koncepti i kalifit karakterizohet nga tiparet laike si dhe ato fetare.

Institucioni i kalifatit bazohet mbi parimin e profetizmit, dhe për këtë arsye, ashtu siç profetizmi, ai mund të ekzistojë dhe lulëzojë pa pasur asnjë shtet.

Kalifët e drejtë

Kur i Dërguari i Allahut s.a.v.s. ndërroi jetë në 632 atëherë, Ebu Bekri r.a. pasoi atë duke trashëguar të gjitha funksionet e tij shpirtërore, politike dhe administrative si pasardhës i tij besnik. Bernard Lewis, studiues i shquar i historisë islame, shkruan:

“Ebu Bekrit iu besua titulli i kalifit ose të zëvendësit të (Profetit) … dhe zgjedhja e tij shënon themelimin e institucionit  historik të kalifatit. Zgjedhësit e tij, nuk mund të kishin asnjë ide për funksionet dhe detyrat e tij të mëpasshme apo të zhvillimit të kësaj detyre. Në atë kohë, ata nuk deshën aspak për të kufizuar të drejtat apo fuqitë e tij. I vetmi kriter për zgjedhjen e tij ishte vazhdimi i trashëgimit të Profetit.” [5]

Në fjalinë e fundit, duke parafrazuar shprehjen nga hadithi “në rrugë të profetizmit” Bernard Lewis-i ka rrokur esencën e institucionit të kalifatit. Katër kalifët e parë, Ebu Bekri, Umari, Usmani dhe Aliu r.a. ishin shokët më të ngushtë të të Dërguarit të Allahut s.a.v.s. që shquheshin për besnikërinë dhe devotshmërinë e tyre. Termi “të udhëzuar drejtësisht” (rrashidun) u ngjitet emrave të tyre për t’i dalluar ata nga kalifët mbretër të vetëshpallur, që erdhën pas tyre.

Sundimit i kalifëve të drejtë (632-661) përfaqëson atë periudhë, që u quajt si epoka e artë e Islamit të vërtetë, nga brezat e mëvonshëm të muslimanëve. Ata shpesh do të përkufizonin veten dhe botëkuptimin e tyre fetar, sipas mënyrës që ata gjurmuan në ngjarjet madhështore, edhe pse të vrullshme dhe jetëshkurtër të asaj periudhe formuese. [6]

Historiani i famshëm musliman, Muhammed bin Xherir El-Tabari rrëfen një ngjarje. Ai shkruan:

“Umeri e pyeti Selmanin: “A jam mbret apo Kalif?” Selmani iu përgjigj:  Nëse ju keni marrë si taksë një dirham nga tokat e muslimanëve, dhe e keni shpenzuar padrejtësisht, atëherë jeni mbret dhe jo kalif.” Umeri u mallëngjye duke dëgjuar  këtë përgjigje.”[7]

Këtu kalifi II Umeri r.a., sinqeriteti, drejtësia dhe qëndrimi puritan i të cilit ishin proverbiale, u përlot nga mallëngjimi thjesht nga përmendja e mundësisë së keqpërdorimit të një monedhe nga thesari i publikut. Kjo ngjarje ndriçon karakteristikat dalluese të një kalifi të drejtë.

Kalifët e drejtë luajtën një rol kyç dhe aktiv në sferat shpirtërore dhe laike. Ata ishin në krye të vendeve në bashkimit musliman dhe shpesh ushtruan autoritetin e tyre në mënyrë indirekte nëpërmjet guvernatorëve të emëruar në provinca të ndryshme të perandorisë.

Pas vrasjes së Aliut r.a. (në 661), i fundit nga kalifët e drejtë, çështja e së drejtës së kalifatit rezultoi një përçarje të madhe në Islam, duke e ndarë në dy degëzime kryesore – suni dhe shiitë.[8] Muaviah shpalli veten si kalif i të gjithë muslimanëve si dhe të perandorisë muslimane, dhe kështu hodhi bazat për dinastisë së gjate monarkike –  çuditërisht në përputhje të plotë me parashikimin e të Dërguarit të Allahut s.a.v.s..

Monarkia dhe tirania

Pas përfundimit të kalifatit të drejtë, titulli i kalifit u përdor nga katërmbëdhjetë mbretër emevi të Damaskut (661-750) dhe më pas nga tridhjetetetë mbretërit e monarkisë abaside (750-1258). Pas përmbysjes së dinastisë Emevive, ky titull u mor nga dega spanjolle e këtij fisi, i cili sundonte në Kordoba (755-1031), dhe më pas nga sundimtarët egjiptian të fisit Fatimit (909-1171). Kështu që nga shek. VII deri në shek. XII në të njëjtën kohë ka ekzistuar më shumë se një kalif. Në vitin 1517, u arrestua, Kalifi i fundit titullar i fisit Abasid i Kairos, nga sulltani osman Selimi I. Më pas sulltanët osmanë përvetësuan titullin kalif dhe vringëlluan atë për katër shekuj, derisa e eliminoi përfundimisht Mustafa Kamal Ataturku, themelues i Republikës së Turqisë moderne.

Për mjaft studiuesit, nuk është e rrallë të shprehin[9] që Kalifati pushoi së ekzistuar në 1924. Por, në fakt, ai qëkur kishte arritur pikën e tij më të ulët. Ai që mori fund në 1924, ishte një titull i kalbur dhe i boshatisur që u shpërdor nga një monarki dekadente, e cila as në periudhën e saj të lulëzimit, nuk përfaqësoi umetin musliman e as të ushtronte ndonjë ndikim pozitiv mbi ta gjatë 13 shekujve.

Mendim i dëshiruar

Në 2005, presidenti Bush paralajmëroi: “këta terroristë të el-Kajdas udhëhiqen nga një vizion radikal dhe çoroditur të Islamit, i cili dënon tolerancën, shkelmon mospajtimin dhe përligj vrasjen e burrave, grave dhe fëmijëve të pafajshëm në kërkim të fuqisë politike. Ata shpresojnë që të realizojnë një utopi të dhunshme politike në të gjithë Lindjen e Mesme, të cilën e quajnë kalifat, … nën të cilin të gjithë do të pushtohen sipas ideologjisë së tyre të urryer. Ky kalifat do të jetë një perandori totalitare muslimane, që do të përfshijë të gjitha vendet ekzistuese dhe të vjetra muslimane.” [10]

z. Bush nuk është i vetmi që mund të ketë ngritur fantazmën e kalifatit. Pas trazirave të fundit dhe protestave për lirinë dhe drejtësinë në vendet arabe, shumë prej personaliteteve të shquara publike, akademikët dhe politikëbërësit kanë shprehur mendime të tilla alarmuese, ndërsa disa nga mediat kanë qarkulluar teori të çmendura të komplotit të kalifatit.

Në anën tjetër të këtij spektrit, shpirti kolektiv musliman është i etur për një kalifat botëror, një zell që mban gjallë nostalgjinë e triumfeve të së kaluarës dhe idealeve të përjetshme. Gjatë viteve të fundit, interesimi për një bashkim mbarëbotëror dhe vendosjen e kalifatit është rritur ndjeshëm tek muslimanët. Lëvizjet popullore muslimane identifikojnë mungesën e spiritualitetit dhe rënien në zbatimit të rregullave fetare në jetën personale si shkaqet rrënjësore për të gjitha problemet e botës muslimane. Ata pohojnë se rilindja e suksesshme e kalifatit nuk mund të realizohet derisa nuk adresohen këto mangësi.

Osama bin Ladeni e quajti [11]sulmet e 11 shtatorit “një hap të rëndësishëm karshi bashkimit të muslimanëve dhe vendosjes së kalifatit të vërtetë.” Një sërë fundamentalistësh janë shprehur për rithemelimin e kalifatit duke bashkuar shtetet muslimane, ose përmes revolucionit paqësor politik ose me anë të forcës. Dy grupet islamike radikale me ndikim të konsiderueshëm, Xhemati Islami dhe Vëllazëri Muslimane, duan të rivendosin kalifatin, por kanë dështuar të diferencojnë midis një shteti luftarak musliman, dhe spiritualitetit të kalifit të drejtë.[12][13] Disa konsiderojnë që organizata e padobishme e Konferencës Islamike, një organizatë ndërkombëtare me 57 shtetet muslimane si anëtarë, është pararendëse e kalifatit. Disa studiues, si Tarek Masoud i Shkollës Harvard Kennedy, parashikon kalifatin si një organizatë më të butë, diçka si Bashkimi Europian për muslimanët. [14]

Sigurisht, në zemër të të gjitha planeve divergjente të rivendosjes së kalifatit, qëndron një parakusht minimal i bashkimit politik të umetit musliman. Por, një gjë e tillë duket e papërfytyrueshëm në mjedisin aktual. Deri vonë në kujtesë, shtetet muslimane nuk na kanë dhënë asnjë pamje të një uniteti apo harmonie: bota është dëshmitare për shtatorin e zi të Jordanisë (1970), për dështimin e Lëvizjes Arabe dhe të ëndrrës së Republikës së Arabisë së Bashkuar (1971), për ndarjen e Pakistanit (1971),  për luftën Iran-Irak (1980-1988), për konfliktin e Darfurit në Sudan (2003-2008) dhe për vendimin që Sudan i Jugut duhet të ndahet nga Sudani i Veriut (2011). Në një hytbe të xhumasë, Hazret Mirza Masroor Ahmedi, Kalifatul Masih V, përshkroi përmbledhtas situatën aktuale duke pyetur: “Si mund të propozojnë ata për vendosjen e kalifatit shtrirë mbi çdo shtet musliman, kur ata nuk mund të pajtohen se kush do t’i udhëheqë në falje?” [15]

Kalifati në Xhematin Musliman Ahmedia

Hazret Mirza Ghulam Ahmed a.s., Mesih dhe Mahdi, ka përshkruar kalifatin si shfaqjen e dytë të fuqisë së Zotit – meqë ardhja e profetëve është shfaqja e parë e fuqisë së Tij. Ai nxjerr një ngjashmëri dhe pohon që shebull i kalifatit të Ebu Bekrit r.a. ishte shfaqja e dytë e fuqisë së Zotit. Ai citon ajetin 56 të suresë en-Nur dhe paralajmëron duke shkruar: “Por ajo fuqi e dytë nuk mund të ndodhë para se unë të largohem. Pasi unë të kem shkuar, atëherë Allahu do t’jua dërgojë juve fuqinë e dytë të madhështisë së Tij, që do të mbetet përgjithmonë me ju.” Kjo fuqia e dytë pa mëdyshje i referohet kalifatit ahmedian.

Pas vdekjes së Hazret Mirza Ghulam Ahmedit a.s. në 1908, u mblodh një numër i konsiderueshëm i anëtarëve kryesorë të Xhematit Musliman Ahmedia, të cilët një zëri zgjodhën që Molana Nurudin r.a. si kalif i parë. Në vitin 1914, gjatë zgjedhjeve për kalifin e dytë, Mirza Mahmood Ahmedin r.a., një fraksion i vogël formoi organizim të veçantë që njihet si Lëvizja Ahmediane e Lahorit. Mosmarrëveshja e tyre kryesore me muslimanët e tjerë ahmedianë u përqendrua mbi kufijtë dhe nevojën e institucionit të kalifatit. Që prej asaj kohe zgjedhjet për tri kalifë të tjerë janë zhvilluar me harmoni të plotë. Këta kalifë kanë qenë njerëz me besim të jashtëzakonshëm, me fisnikëri shembullore, me përulësi  sublime, me përpikëri të përkryer, me altruizëm për islamin, të përfshirë në shërbim të besimit që janë përpjekur këmbëngultas në transformimin shpirtëror të besimtarëve.

Pas një mungese trembëdhjetë shekullore, kalifati i udhëzuar nga Zoti i Lartësuar në Xhematin Musliman Ahmedia, u shfaq në përputhje të plotë me profecitë e të Dërguarit të Allahut s.a.v.s dhe Hazret Mirza Ghulam Ahmedit a.s., Mesih dhe Imam Mehdiut. Kjo ka qenë njëra prej ngjarjeve më të rëndësishme të historisë së Islamit, impakti i plotë i së cilës mbetet akoma për t’u shfaqur. [16]

Kalifati në xhematin Musliman Ahmedia hedh poshtë kategorikisht përdorimin e çfarëdo dhune në çështjet fetare, ndërsa ka ndërmarrë një xhihad intelektual me anë të pendës, përmes të cilit, ai po përhap botërisht mesazhin paqësor të Islamit dhe u jep përgjigje akuzave ngritura ndaj Islamit. Kur përballet me përndjekje dhe persekutim, ai i përmbahet durimit, këmbënguljes dhe qëndrueshmërisë. Kur vihet në shënjestër të urrejtjes, trysnisë dhe intolerancës, ai përhap paqen dhe tolerancën. Ai përkrah kauzën e të papërkrahurve dhe është angazhuar në ngritjen dinjitoz të të shtypurve nëpërkëmbë.

Kalifati ahmedian nuk ka mposhtur asnjë vend dhe nuk synon asnjë dominim politik, por ai ushtron ndikimin e tij mbi zemrat dhe mendjet e miliona njerëzve. Ai përbën një forcë për të mirën në botë, dhe rrezaton atë me sjellje dinjitoze. Ai prapëseprapë mbetet një institucion ngulitur fuqishëm mbi misionin e profetizmit.


[1] “Caliphate”, Encyclopaedia Britannica 2006, Ultimate Reference Suite DVD

[2] Noah, Feldman, The Fall and Rise of the Islamic State, Princeton University Press, 2008

[3] Sir Muhammad Zafrullah Khan, Islamic Concept of the State, Review of Religions, February 1993

[4] Mirza Tahir Ahmad, Islam’s Response to Contemporary Issues, Islam International Publication Ltd., 1992

[5] Benard Lewis, The Arabs in History, Oxford University Press, New York, 1993

[6] Phillip K. Hitti, A History of the Arabs, Macmillan & Co. Ltd., New York, 1961

[7] El-Tabari, Tarikhurr-Rrusul uel Muluk

[8] Karen Armstrong, Islam: A short History, Modern Library, New York, 2000

[9] Samuel Huntington, The Clash of Civilisations and the Remaking of World Order, Simon & Schuster, 1996

[10] http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/09/05/AR2006090500656.html

[11] http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/09/05/AR2006090500656.html

[12] Kalim Bahadur, The Jamaat-e-Islami of Pakistan, Chetna Publications, New Delhi, 1977

[13] R.S. Leiken and S. Brooke, The Moderate Muslim Brotherhood, Foreign Affairs Magazine, Vol. 86, no. 2, March 2007

[14] Global Public Square, CNN, February 20, 2011

[15] Hazret Mirza Masroor Ahmedi, të premten 25.11.2011, hytbeja e xhumasë, http://www.alislam.org/friday-sermon/2011-11-25.html

[16] Muhammed Zafrulla Khan, Ahmadiyyat: The Renaissance of Islam, Tabshir Publications, London, 1978

Shpërndaje
Na kontaktoni ne Whatsapp :)
Shtypni këtu ju lutemWhatsApp