We wszystkich religiach mamy do czynienia z ceremoniami, które różnią się między sobą stylem i treścią. W islamie unikalność ceremonii polega na tym, że zawiera ona elementy obrządków pochodzących z innych religii. Jedni modlą się do Boga na stojąco, inni w pozycji siedzącej. W jednych religiach ludzie wspominają Boga na klęczkach, w innych – składając mu pokłon. Niektórzy stają przed Nim ze złożonymi rękami, inni – z opuszczonymi wzdłuż ciała. Krótko mówiąc, nie ma jednego obrządku cechującego wszystkie religie. Warto zwrócić uwagę na fascynujący nakaz islamu, który zaleca wiernym modlitwę w obrządku tak wszechstronnym, że zawiera symboliczne postawy modlitewne nawiązujące do innych religii. Najwyraźniej jest to kolejny krok w kierunku epoki religii uniwersalnej.
Muzułmańska modlitwa to wysoce zaawansowany system uwzględniający wszystkie ludzkie wymogi. Na początek trzeba przypomnieć, że celem obrzędu nie jest tylko złożenie pokłonu Istocie Wyższej, oddanie hołdu Jego Wielkości, bo Bóg nie stworzył człowieka ku zaspokojeniu własnych egoistycznych pragnień. Wszystkie cele wspominane w teorii obrzędowości i sposoby, jakimi muzułmanin ma odprawiać ceremonię, jasno dają do zrozumienia, że modlitwa przynosi korzyść samemu modlącemu i nie stanowi przysługi oddawanej Bogu. Koran głosi, że Bogu niepotrzebne są ludzkie modlitwy. Jest w Swej Szlachetności i Wzniosłości charakteru tak Wielki, że modlitwy stworzonych przez Niego istot nic nie wniosą do Jego Majestatu. Kiedyś Prorok (saw) islamu wspomniał, że nawet gdyby wszyscy ludzie naraz odwrócili się od Boga i zaczęli popełniać najgorsze grzechy, to nie umniejszyliby Jego Wielkości nawet o tyle, o ile ktoś zdołałby nabrać wody z oceanu na czubek igły. Wody do igły przylgnęłoby więcej niż wszystkie grzechy całej ludzkości zdołałyby ująć z chwały Boga.
Dlatego w Koranie modlitwy opisane są z myślą o samym wyznawcy. Jest to dość obszerna tematyka i jesteśmy teraz w stanie zilustrować kilka kwestii poruszanych w Koranie i tradycjach Proroka islamu.
Podczas modlitwy wspominanie Boga i Jego przymiotów pomaga człowiekowi oczyścić duszę i osiągnąć harmonię z Bożą naturą. Na tym polega istota modlitwy w islamie. Człowiek został stworzony na podobieństwo Stwórcy i cały czas musi dążyć, aby być blisko Niego. W gruncie rzeczy jest to lekcja na temat osiągania szlachetności. Kto rozwija umiejętność myślenia o sobie jako stworzeniu Boga i działania jak On (w granicach narzucanych przez człowieczeństwo), stale doskonali swoje relacje z innymi ludźmi, a nawet innymi formami życia.
W odniesieniu do wymiaru ludzkiego lepiej to zrozumieć na przykładzie matki i dzieci. Kto uczy się być blisko matki, wszystko, co ceni matka, w naturalny sposób i on zaczyna sobie cenić. Przyjmowanie nastawienia Stwórcy przypomina nieco przyjmowanie nastawienia artysty do swego dzieła. Nie można być blisko Boga i z dala od jego dzieła. W Koranie słowo określające modlitwę jest niezwykle ważne i inne niż słowa w pozostałych religiach. Ain, Ba, Daal (A, B, D) to trzy rdzeniowe litery, które zestawione razem oznaczają niewolę. Podobnie jak niewolnik, który wszystko oddaje panu i podążą za nim, tak wyznawca islamu postępuje w stosunku do Boga. Tak więc bezokolicznik „modlić się” oznacza podążać czyimś śladem. A zatem w efekcie jest naśladowaniem Bożych cech. Koran mówi także:
,,(…) Zaiste, Modlitwa powstrzymuje człowieka przed nieprzyzwoitością i jawnym złem.(…)”
Al-Ankabut (29:46)
Werset ten zawiera konotacje zarówno pozytywne, jak i negatywne, które są jednakowo ważne dla doskonalenia swojego postępowania. W nawiązaniu do rzeczy negatywnych, modlitwa pomaga człowiekowi wyzwalać się od wszelkiego rodzaju grzechów. Jeśli chodzi o sprawy pozytywne, to daje człowiekowi naukę, umacnia jego charakter i pozwala na osiągnięcie wzniosłości, dzięki której staje się godny kontaktu z Bogiem.
Kolejna rzecz związana z tym tematem to rola modlitwy w rozwoju duszy. Według islamu dusza ludzka pozostaje z ciałem w relacjach, które można porównać do dziecka w łonie matki. Aby urodzić zdrowego potomka, matka musi stale wpływać najpierw na embrion, a w późniejszej fazie – na dziecko. Jeśli matka wywiera niezdrowy wpływ, dziecko rodzi się ułomne. A jeśli zdrowy – dziecko cieszy się idealnym zdrowiem. Tak samo człowiek może wywierać wpływ na kształtowanie duszy, a najlepiej i najskuteczniej robi to za pomocą modlitwy.
Muzułmańska modlitwa jest tak bogata i głęboka, że nawet nie da się porównać jej do innych religii. Islam zaleca modlitwę zarówno zbiorową, jak i indywidualną. Modlitwy zbiorowe są zadziwiająco znakomicie zorganizowane i bardzo znaczące.
Podczas takich modlitw jest przewodnik, który kieruje całym zgromadzeniem wiernych. Nie jest mianowanym kapłanem. Raczej imamem, czyli człowiekiem wybranym przez innych jako ktoś godny do sprawowania tej funkcji. Wierni muszą ustawić się za imamem w równych szeregach, blisko siebie, ramię w ramię, aby między jednym a drugim wyznawcą nie było wolnego miejsca. Później wszyscy dokładnie naśladują imama. Gdy składa pokłon, oni robią to samo, gdy wstaje, wstają. Gdy kładzie się twarzą do ziemi, kładą się za nim. Nawet jeśli imam popełni błąd i nie poprawi go gdy ktoś zwróci mu uwagę, to wszyscy wyznawcy muszą go naśladować. Podczas modlitwy nie wolno kwestionować postępowania imama. Wszyscy, bez wyjątku, stoją twarzą w tę samą stronę pierwszego w dziejach domu modlitewnego wzniesionego dla dobra ludzkości. Nikt nie może zarezerwować sobie miejsca za imamem. W ten sposób wszyscy, bogaci i biedni, starzy i młodzi, traktowani są równo. Kto przychodzi do meczetu pierwszy, ten ma prawo usiąść, gdzie mu się podoba. Nikomu nie wolno wyganiać kogoś z miejsca, które tamten zajął, chyba że ze względów bezpieczeństwa itp., a wówczas jest to rozporządzenie administracyjne. Tak więc w islamie system odprawiania modłów jest rozwinięty nie tylko pod względem duchowym, ale także społecznym i organizacyjnym.
Wszystkie meczety zapełniają się pięć razy dziennie. Postronnym obserwatorom taki obowiązek wydaje się zbyt uciążliwy. Trzeba wnikliwiej wytłumaczyć tę sprawę, aby lepiej naświetlić rolę zbiorowej modlitwy w życiu muzułmanina. Oczywiście w idealnych społecznościach muzułmańskich każdy wierny ma meczet w zasięgu ręki i pięć zbiorowych modlitw dziennie staje się rutyną. Modlitwa w środku dnia, która budzi najwięcej kontrowersji, jest odprawiana w muzułmańskich społecznościach podczas południowej przerwy w pracy. Przerwa obiadowa zostaje nieco wydłużona na odprawienie modlitwy. Następna jest modlitwa popołudniowa, którą zwykle odprawia się zaraz po zakończeniu pracy. Później nie wolno modlić się aż do zachodu słońca. Ten czas przeznaczony jest na zajęcia pozadomowe, na przykład uprawianie sportu, zakupy, spacery, wizyty u krewnych i znajomych itp. W czasie odpoczynku modlitwa jest praktycznie zakazana, nie licząc cichych wspominań Boga, które dla niektórych wiernych są czynnością wykonywaną niemal stale. Wieczór muzułmanina zaczyna się wraz z modlitwą o zachodzie słońca, po której znów następuje okres odpoczynku przeznaczony na kolację, itp. Początek nocy wyznacza modlitwa o nazwie Isza. Po Iszy jest zalecany spoczynek zamiast wdawania się w plotki albo pogaduszki uchodzące za marnowanie czasu.
Muzułmanów zachęca się do wyrabiania nawyku wczesnego chodzenia spać i wczesnego wstawania. Dzień zaczyna się kilka godzin przed świtem. Modlitwa przed zakończeniem nocy nazywa się Tahażżud. Nie jest obowiązkowa, ale jak najbardziej zalecana. Później następuje modlitwa poranna zwana Fadżyr. Pomiędzy Fadżyr a wschodem słońca – z przyczyn oczywistych – nie zaleca się opcjonalnych modlitw. Potem aż do Zuhur, czyli modlitwy południowej jest mowa tylko o dwóch nieobowiązkowych modlitwach. Czas przed Zuhur powinien być przeznaczony na zwyczajne, codzienne zajęcia.
Patrząc od innej strony, warto zwrócić uwagę na świetne zorganizowanie i zdyscyplinowanie zbiorowej modlitwy muzułmanów. Niektóre z nich polegają na głośnej recytacji Koranu. Jest to coś w rodzaju intonowania donośnym głosem, chociaż bardziej niż śpiewem jest ona rytmiczną, przenikliwą deklamacją. Prorok (saw) radził, aby w tonie recytacji Koranu znajdował się cień smutku, bo dzięki temu staje się ona bardziej poruszająca i głębiej trafia do serca. Z kolei w modlitwach popołudniowych nie ma głośnej recytacji, bo nie pasowałaby do ogólnego nastroju tej pory dnia. Wczesnym popołudniem nawet ptaki nie śpiewają, a gwar codziennych zajęć ustępuje miejsca ciszy. Głośne recytacje wersetów stanowią domenę modlitwy porannej, po wschodzie słońca i po zapadnięciu nocy.
Modlitwy można podzielić na dwie kategorie. Obok zbiorowych zalecane są także indywidualne. Podczas pierwszej z nich cała społeczność składa hołd Bogu wspólnie i otwarcie. Z kolei w modlitwach indywidualnych kładzie się nacisk na prywatność, na nikogo nie wolno nalegać, aby ujawniał je innym. Prywatnością otoczona jest także modlitwa nocna. Mieszkańcy jednego domu starają się znaleźć sobie zaciszne miejsce i nawet mąż z żoną starają się odmawiać ją osobno, bo kontakt z Bogiem staje się wówczas sprawą jak najbardziej osobistą.
Pięciokrotna modlitwa zbiorowa od czternastu wieków sprawdza się wystarczająco dobrze, aby chronić i podtrzymywać tę tradycję. Szczególne zasługi w tym zakresie należy przypisać meczetom. Są one także ośrodkami edukacji zarówno młodych jak i starych i na przestrzeni dziejów odgrywały ważną rolę w nauczaniu religii.
W islamie miejsca obrządku, zarówno zbiorowego jak i indywidualnego, muszą być utrzymywane w absolutnym porządku. Wchodząc do takiego miejsca należy zdjąć buty. Zaskakujące, że chociaż podczas modlitwy każdy muzułmanin dotyka czołem – na krótko lub na długo – podłoża, to w społecznościach muzułmańskich nie szerzą się choroby skórne. Niektórzy przypisują to wysokim standardom higieny, inni Bożej łasce, ale właśnie takie są fakty.
Również pod względem treści modlitwy można podzielić na dwa typy:
- Formalne, rutynowe recytacje wersetów Koranu oraz odmawianie innych modlitw w języku Koranu, czyli po arabsku. Wszyscy wyznawcy powinni znać treść recytowanych słów, bo w przeciwnym razie pozbawiają się korzyści wynikających ze świadomej deklamacji. Gdybyśmy chcieli szczegółowo omówić treść modlitw, opis stałby się zbyt długi. Zainteresowani czytelnicy zawsze mogą zajrzeć do odpowiedniej literatury.
- Drugi typ modlitwy wyznawca odmawia w swoim ojczystym języku i może prosić Boga, o co mu się podoba. Ten typ modlitwy budzi pewne kontrowersje, ponieważ istnieją szkoły zakazujące takich praktyk i nakazujące recytacje gotowych formułek nawet jeśli modlący się ich nie rozumie. Niemniej jednak i takie poglądy uwzględniają potrzebę prywatnych, osobistych modlitw i radzą, aby we własnym języku modlić się po ukończeniu formalnych recytacji. My, muzułmanie Ahmadiyya, zalecamy i praktykujemy ten pierwszy sposób, czyli zwracanie się do Boga we własnym języku podczas oficjalnie naznaczonych terminów modlitw.
Jak zademonstrowaliśmy powyżej, instytucja islamskiej modlitwy prezentuje bardzo wysoki poziom rozwoju. Człowiek ma obowiązek modlić się pięć razy dziennie – zarówno indywidualnie jak i zbiorowo. Dlatego też islamska modlitwa odgrywa ważną rolę w życiu muzułmanina oraz w duchowym i moralnym wychowaniu takiej osoby.