Esenca e adhurimit të Allahut

قد أفلح المؤمنون۔ الذین ھم فی صلاتھم خاشعون

D.m.th. me të vërtetë janë ngadhënjyer besimtarët, ata të cilët shprehin përulësinë në namazet e tyre. (El-Mu’minûn 23:2-3)

Në ajetin e parë Allahu i Madhërishëm duke treguar se besimtarët janë ngadhënjyer, u jep besimtarëve një sihariq të sigurt për fitoren, por lind pyetja se cilët janë këta besimtarë? Në ajete në vazhdim, Zoti duke përshkruar tiparet dhe vetitë e tyre, nënvizon se vetëm kësisoj besimtarësh mund të ngadhënjehen. Sipas tiparit të parë të këtyre kushteve, të cilin çdo besimtar duhet të përvetësojë, përshkruhet me këto fjalë: الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ  d.m.th. ata të cilët shprehin përulësinë në namazet e tyre. Në përgjithësi nga fjala خاشع  nënkuptohet personi që ngashërehet dhe mallëngjehet thellë gjatë namazit, megjithatë kjo fjalë mbart edhe kuptime të tjera. Derisa besimtari nuk u përgjigjet të gjitha gjendjeve që mban kjo fjalë, ai nuk mund të përjetojë ndjesinë e të qenit besimtar. Sipas kuptimit leksikor fjala خاشع  gjithashtu do të thotë përulësi e skajshme, nënshtrim i plotë, vetëmohim, flijim i interesave personale, përvuajtje, përpjekje për një qëndrim të përulur, frenim i shikimit, maturi dhe modesti në të folur etj.

Ja shikoni se përmes një fjale të vetme, Zoti i Lartësuar ka përmbledhur një përshkrim të hollësishëm të ibadetit të një besimtari të sinqertë. Robi që i nënshtrohet Zotit për të arritur shkallën më të lartë të adhurimit, për ta çuar përulësinë e tij në nivelin më sublim, për të asgjësuar nefsin pra interesat vetjake në synimin për të fituar pëlqimin e Allahut si dhe bën orvatje për t’iu bindur edhe cilësive të tjera, besimtari i tillë jo vetëm që do të fitojë afirmitetin e Allahut, por do të angazhohet në përmbushjen e të drejtave të krijesës sipas porosive të Zotit të Lartësuar. Në këtë mënyrë, namazet e tij do t’ia zgjidhin të gjitha çështjet materiale.

Në një gjendje të tillë, njeriu do të bëjë përpjekje të sinqerta për t’u ngjasuar me atë gjendje, të cilën Mesihu i Premtuar ^as ka përshkruar në këtë varg:

بد تر بنو ہر ایک سے اپنے خیال میں

شاید اِسی سے دخل ہو دار الوصال میں

d.m.th. veten e kujtoni më të ulët se gjithë të tjerët, mbase përmes kësaj sjellje ju të hyni në xhenet.

Njeriu në përpjekje për t’iu ngjasuar këtij ideali, do të mundohet për t’u çliruar nga prangat e egoizmit, vetëpëlqimit dhe mendjemadhësisë, dhe kështu do të arrijë t’u gjejë zgjidhje edhe çështjeve materiale. Duke ulur shikimin nga druajtje, jo vetë gjatë namazit por edhe në çështjet e përditshme, ai do të mbrohet nga rreziqet e shumta shoqërore. Njeriu që e ul zërin e tij përulësisht, jo vetëm që do ta zbatojë këtë në lidhje me ibadetin, por do t’u shmanget të bërtiturave, këlthitjeve madje edhe zënkave e grindjeve. Pra, besimtari u jep fund një sërë problemeve që lidhen me jetën e përditshme, dhe fiton mbrojtje prej tyre, vetëm me anë të namazeve dhe ibadeteve të tij.

Prandaj, Allahu i Lartësuar garanton se kësisoj besimtarësh që kanë të tilla namaze, të cilat lënë të këtilla gjurmësh, kanë arritur shpëtimin. Sipas një përkthimi, besimtarët do të shpëtojnë, d.m.th. ata do të ngadhënjejnë. Megjithatë, edhe kjo ka një domethënie të pasur. Lind pyetja se si do ta arrijnë këtë fitore. Sipas fjalorit fjala أفلح  nënkupton për të bërë diçka më të lehtë, për t’i pakësuar vështirësitë, të ecurit mbarë, përparim e begati, jetë me të mira të shumta të qëndrueshme, të pasurit të mirat e kësaj jete etj.

Lloj-lloj të mirash që meritojnë mirëbërësit të cilët bëjnë vepra të mira për pëlqimin e Zotit dhe mënyra sesi sillet me ta, të gjitha këto çështje janë përtej aftësisë njerëzore të të kuptuarit. Hapi i parë dhe më i rëndësishëm drejt këtyre të mirave, që duhet të hedhë një besimtar është ngjallja e përulësisë, ngashërimit dhe mallëngjimit gjatë namazit dhe adhurimit. Qëllimi i ibadetit është përvetësimi i këtyre vetive. Nganjëherë, edhe ata që jepen pas çështjeve materiale, tregojnë përulësinë dhe modestinë. Madje për sa u përket mallëngjimit dhe ngashërimit, këtë e tregojnë edhe disa materialistë në mënyrë aq të çuditshme, saqë njeriu mbetet i shtangur nga sjellja e tyre. Aty ku i ceken interesat e tij, njeriut bëhet i gatshëm edhe për të ulur dhe për të poshtëruar veten. Disave u ngjallet mëshira duke parë gjendjen e njerëzve, madje tregohen tejet të ndjeshëm dhe në një gjendje të rëndë emocionale, megjithatë të gjitha këto shfaqje bëhen për shkak të interesave vetjake, për sy e faqe, nën ndikimin e një ndjesi të përkohshme e spontane, dhe nuk merret parasysh aspak pëlqimin e Allahut. Njeriu, synimi kryesor i të cilit është vetëm pëlqimi i Zotit, rri shumë larg këtyre shfaqjeve të jashtme.

Mesihu i Premtuar as duke përshkruar gjendjen emocionale të këtyre njerëzve, të cilët përkohësisht shfaqin mallëngjimin dhe ngashërimin e tyre, shkruan:

“Unë personalisht kam parë disa dervishë dhe persona të tjerë, të cilët vetëm duke parë një poezi të dhimbshëm, apo duke parë një ngjarje të rëndë apo vetëm duke dëgjuar një rrëfim të dhembshëm, menjëherë i mbysin rrëke lotësh, sikur ato re që lëshojnë shi të rrëmbyeshëm me pika të mëdha, që nuk u lënë shans të fjeturve gjatë natës, që të sigurojnë dyshekët e tyre pa u bërë qull. Megjithatë, unë dëshmoj nga njohje personale se kësisoj njerëzish, nganjëherë i kam parë më dinakë se njerëzit më të ligj të botës. Disa i kam parë, në gjendje aq të ulët, të përdhosur, të ndyrë  dhe të zhyer, saqë më ngjallet neveri duke parë mallëngjimin dhe ngashërimin e këtyre personave.

Pra, janë edhe të atillë që nuk vonojnë aspak dhe sa e shohin ndonjë pamje të rëndë, sakaq sytë u mbushen me lot. Këto janë ndjesi momentale, por e njëjta gjendje nuk përftohet, kur njeriu ka interesa vetjak. Pra, nëse mungojnë emocione dhe interesa personale, atëherë e njëjta ngjarje ngjall reagime të prekshme, por kur njeriu ka interes, atëherë ai bën edhe padrejtësi dhe nuk ndien aspak dhembshuri e keqardhje. Njeriu i tillë, bën edhe ibadete vetëm për sy e faqe.

Njerëzit në këtë gjendje, nuk mund të përfshihen në kategorinë e atyre besimtarëve, të cilëve Zoti jep u jep “قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ” d.m.th. besimtarët kanë ngadhënjyer. Kalifi II r.a. rrëfen se Kalifi I r.a. na tregonte rastin e një besimtari, i cili për vite me radhë, kishte falur namaze vazhdimisht në një xhami. Ai synonte që njerëzit ta vlerësojnë dhe të thonë fjalë të mira rreth tij. Megjithatë, Zoti për shkak të një veprimi të mirë, që ai kishte realizuar në të kaluarën, bëri që të tjerët e merrnin për mynafik pra hipokrit. Një ditë duke reflektuar rreth gjendjes së tij, ai mendoi se kishte kaluar një pjesë të mirë nga jeta e tij, por askush nuk quante besimtar të sinqertë. Nëse do t’i përkushtohej vetëm Zotit në ibadete të tij, ai sigurisht do të fitonte pëlqimin e Tij. Ky mendim i pushtoi mendjen dhe e mbërtheu tërësisht saqë ai doli në pyll. Nuk i pushonin të qarat. Ai lutej dhe pendohej, madje u betua se o Zot! Tash e tutje, do të përkushtohem vetëm Ty. Kur u kthye, Allahu i Lartësuar i kishte ngjallur çdokujt një mendim pozitiv rreth tij. Çdokush mendonte se ky qenka njeri shumë i sinqertë, nuk e di pse njerëzit më kot ia sterrojnë dhe katranosin emrin dhe kështu të gjithë filluan të flisnin mirë për të. Ai rob e falënderoi Zotin dhe iu drejtua se o Zot! Unë kam falur një ditë sinqerisht për Ty, dhe njerëzit menjëherë filluan të më vlerësonin.

Pra, sa u ndërgjegjësua ai dhe i përshtati ibadetet dhe namazet e tij në përputhje me pëlqimin e Zotit, u kënaq edhe Zoti. Sepse, adhurimet tashëm ishin të privuara nga çdolloj interesi dhe ndyrësie, dhe i kushtoheshin dëlirësisht vetëm Zotit. Tashmë, ai e kishte kapërcyer pengesa si vetëpëlqim, vlerësim dhe lavdërim, pra ai hoqi dorë nga dëshira të tilla të dobëta, njerëzit filluan ta vlerësonin, pra bënin ashtu siç ai donte më parë.

Ky tregim na mëson gjithashtu se Allahu i Lartësuar duke pranuar ndonjë vepër të mirë të hershme, na mundëson mjete për t’i sjellë dobi vetes sonë. Pra, fal atij veprimi, njerëzit filluan të flisnin keq për të, dhe kjo gjë iu bë sebep për të ndrequr veten dhe për t’u përmirësuar. Pra, nëse njerëzit e mbanin për mynafik, kjo gjë e nxiti që në adhurime dhe meditime, ai t’i përkushtohej vetëm Zotit. Zoti donte ta dëlirësonte shpirtin e tij, prandaj mendimi i njerëzve ia ngjalli këtë ndjesi. Së dyti, duke mos dashur që ky rob të pushtohej nga sëmundja e vetëpëlqimit dhe të fundosej gjithnjë e më shumë në mëkate, Zoti i bëri njerëzit të mos thoshin fjalë të mira për të. Pra, duke dashur përmirësimin dhe reformë në gjendjen e atij robi, Zoti i dha edhe mjete të duhura dhe kështu ai u bë prej të shpëtuarve. Në këtë mënyrë, veprat e mira e njeriut, nganjëherë bëhen shkas për të shpëtuar njeriun nga kurthi i lajthitjeve dhe mëkateve, dhe e mbrojnë atë nga një përfundim i keq. Kjo gjë lidhet ngushtë me mëshirën e Zotit, pra nëse do Ai, mund të veprojë edhe në këtë mënyrë.

Megjithatë, në ajetin e lartpërmendur, Allahu i Lartësuar shpëtimin e vërtetë u premton atyre besimtarëve që orvaten sinqerisht për të fituar prej mëshirës së Tij. Kusht i parë i kësaj përpjekje është ndjesia e mallëngjimit dhe gjendje ngashërimi të cilat besimtari i përshpirtshëm duhet t’i kushtojë plotësisht vetëm Zotit.

Duke shtjelluar këtë temë, Mesihu i Premtuar as bën një përqasje midis gjendjes shpirtërore të njeriut dhe gjendjes së tij të lindjes. Unë dua ta citoj vetëm pjesën e parë, në të cilën ai shpjegon ajetin e الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ. Ai shtron çështjen se asnjë vepër e mirë nuk është e tillë, e as ibadetet nuk mund të quhen të tilla thelbësisht, derisa besimtari nuk orvatet për t’u mbështjellë në atributin e mëshirës së Zotit. Ai duhet të bëjë përpjekje të sinqerta për tërhequr mëshirën e Zotit, ndërsa ibadetet e tij duhet t’i konsiderojë vetëm si përpjekje që e bashkojnë me Zotin. Mesihu i Premtuar as shkruan:

“… Faza e parë e tij është gjetja e emocioneve dhe të pasionit në namaz që i ngjall përulësi dhe përvuajtje në shpirtin e tij, kur besimtari duke krijuar një ndjenje të frikës përulet para Zotit. Siç është përmendur në këtë ajet: “Ked Aflahal Muminoon. Alladhina Hum fi Salatihim Khashiun.” Domethënë ngadhënjyen ata besimtarë të cilët në namazet e tyre dhe në çdo përkujtim të tyre që bëjnë për Zotin, (pra jo vetëm në namaz por në çfarëdo përmendjen e Zotit) adaptojnë përulësi dhe përvuajtje.”

Pra, njeriu që shpreh përulësi dhe përvuajtje në namaz, ngjall të njëjtën përjetim edhe në të përkujtuarit e Zotit. Mesihu i Premtuar as shpjegon se besimtari i tillë shpreh përulësinë në çdo përmendje të Zotit, që ai bën duke ecur dhe duke lëvizur. Kur njeriu bën kësisoj dhikresh (përmendje të Zotit) me këtë mallëngjim e përulësi, atëherë çdo veprim i tij qoftë edhe i përditshmërisë, e realizon duke pasur druajtje dhe përulësi dhe gjithmonë duke kujtuar porositë e Zotit.

Mesihu i Premtuar as vijon duke shkruar se:

“Ata që studiojnë Kuranin e Madhërishëm me vëmendje, le të kuptojnë kjo gjendje përulësie e përvuajtje është si farë për jetën shpirtërore, dhe njësoj si farë të gjitha vetitë, modele dhe shëmbëlltyrat e njeriut të përsosur janë përfshirë shpirtërisht në të.”

Pra, siç kam shpjeguar pak më parë se Mesihu i Premtuar as bën një përqasje përmes fazave të lindjes së njeriut. Në vazhdë të këtij shpjegimi, ai tregon se ashtu siç fara e mashkullit duke hyrë në mitrën e femrës, shndërrohet në fëmijë dhe më pas në njeri me të gjitha aftësitë, po kështu edhe përulësia duke kaluar fazat e zhvillimit shpirtëror, e bën njeriun të përsosur shpirtërisht. Mesihu i Premtuar as shkruan:

“Ashtu siç sperma është në gjendje të rrezikshme, derisa të mos lidhet me rrihm-in (mitrën) po ashtu edhe ky nivel fillestar i zhvillimit shpirtëror nuk është jashtë rrezikut derisa të mos krijojë një lidhje me Zotin Rrahim (të Mëshirëbërës). Mbani mend se kur Zoti Vetë jep bekimet e Tij, d.m.th. jo për t’ia shpërblyer punën dikujt, atëherë ato bekime janë prej atributit të Tij Rrahman (Mëshirëplotë). Siç ne shikojmë që Ai ka krijuar tokën, qiellin etj për njeriun dhe pastaj vet njeriun. Të gjitha këto bekime vijnë nga vetia e Tij Rrahman (i Gjithëmëshirshëm). Por nëse ndonjë bekim i Tij i jepet dikujt për t’i shpërblyer dhe për t’i vlerësuar atij ndonjë punë, atëherë ai bekim vjen nga vetia e Tij Rrahim (i Mëshirshëm). Kështu ka qenë praktika e Zotit për bijtë e Ademit. Kështu që, kur njeriu përgjërohet në namaz dhe në kujtim të Zotit atëherë ai përgatitet për t’u lidhur me Rrahimin (të Mëshirshmin). Pra, edhe sperma si dhe niveli i parë shpirtëror kërkon një lloj tërheqjeje për mundimet e tyre, ndryshimi midis të dyjave është kjo që sperma kërkon tërheqjen nga Rrihmi (mitra) ndërsa niveli i parë i zhvillimit shpirtëror e kërkon nga Rrahimi (i Mëshirëbërëi). Dhe siç është e mundur që sperma duke mos u lidhur me Rrihmin (mitrën) mund të prishet, në të njëjtën mënyrë, edhe gjendja e adhurimeve në nivelin e parë mund të prishet dhe asgjësohet para se të lidhet me tërheqjen e Rrahimit. Siç ne shikojmë që shumë njerëz në fillim ndjejnë kënaqësi në namazet e tyre, qajnë edhe me ngashërim e me dënesë dhe tregojnë lloj-lloj marrëzie në dashurinë e Zotit, por ngaqë nuk arrijnë të lidhen dot me atë Qenie Bekuese që quhet Rrahim dhe as nuk tërhiqen drejt Tij me një ndjenjë të veçantë e të duhur, prandaj të gjitha mundimet dhe të qarat e tyre shkojnë kot. Dhe, nganjëherë, ata edhe rrëshqasin dhe madje kalojnë në një gjendje akoma më të keqe se nga ajo ku ishin përpara.”

Edhe në kohën e Mesihut të Premtuar^as ishin disa persona, të cilët ndonëse arritën në nivel shumë të lartë mirësie, kur pësuan rrëshqitje, përfunduan aq keq saqë u larguan plotësisht edhe nga besimi. Huzuri përmendi edhe shembullin e dr. Abdul Hakim në këtë kontekst.

Pra kjo është një përputhje shumë e çuditshme dhe interesante që ashtu si sperma është e pavlefshme derisa të mos e përkrahë atë tërheqja e Rrihmit (mitrës) edhe të qarat dhe përgjërimet e njeriut janë të kota nëse nuk t’i përkrahë ato tërheqja e Zotit Rrahim…. Kjo është një gjë për t’u frikësuar që shpesh përulje të tilla edhe me të qarë e me dënesë shkojnë kot para së të krijojnë një marrëdhënie me tërheqjen e Zotit Rrahim, … Dhe në këtë botë, siç mijëra e mijëra sperma shkatërrohen e shkojnë kot dhe nuk arrijnë të krijojnë marrëdhënie me Rrihmin (mitrën) ashtu edhe mijëra të pamend, duke u përpjekur dhe duke u munduar për disa ditë në adhurim, fillojnë të mendojnë se “ne u bëmë të shenjtë, dijetarë të mëdhenj dhe u futëm në kategorinë e njerëzve shpirtërorë e arritëm te Zoti.” Kurse ata nuk vlejnë më shumë se një spermë. Mesihu i Premtuar as pastaj shkruan:

“Pra kjo është një përputhje shumë e çuditshme dhe interesante që ashtu si sperma është e pavlefshme derisa të mos e përkrahë atë tërheqja e Rrihmit (mitrës) edhe të qarat dhe përgjërimet e njeriut janë të kota nëse nuk i përkrah ato tërheqja e Zotit Rrahim…. Kjo është një gjë për t’u frikësuar që shpesh përulje të tilla edhe me të qarë e me dënesë shkojnë kot para së të krijojnë një marrëdhënie me tërheqjen e Zotit Rrahim, … Dhe në këtë botë, siç mijëra e mijëra sperma shkatërrohen e shkojnë kot dhe nuk arrijnë të krijojnë marrëdhënie me Rrihmin (mitrën) ashtu edhe mijëra të pamend, duke ndier ëndje në përmendjen e Zotit, dhe duke përjetuar kënaqësi kur shprehnin përulësinë në namaz, të cilët qanin me dënesë, e më pas ata i godet ndonjë mallkim, saqë menjëherë rrëmbehen nga interesat vetjake, dhe ndjenjat joshëse të kësaj bote, i privojnë tërësisht nga gjendjet shpirtërore.

Kjo është diçka e frikshme, sepse kjo gjendje përulësie, prishet para se të lidhet me Zotin Rrahim. Para se të veprojë tërheqja e Zotit Rrahim, kjo gjendje asgjësohen dhe zhduket. Prandaj, askush nuk mund të mëtojë se ibadetet e tij kanë arritur një shkallë të lartë përulësie. Siç kam shpjeguar më lart se fjala خشوع  përfshin të gjitha elementet kuptimore, të cilat i kam shpjeguar në fillim. Kur këto elemente përmbushen me përulësi dhe ngashërim, atëherë mëshira e Zotit i bekon me fruta. Mesihu i Premtuar as në këtë shembull shpjegon se njeriu në këtë gjendje nuk është në dijeni se kur mëshira e Zotit e pranon atë dhe e bekon me fruta, kështu që duhen përpjekje të vijueshme. Ashtu siç ne nuk dimë se kur është momenti i fekondimit, dhe kur filloni zhvillimi i mitrës dhe kur do të lindë fëmija.

Nganjëherë sperma edhe pse hyn në mitër, i shfaqen disa të meta. Kështu ndodh edhe me njeriun, përulësia e tij ndonëse i sjell bekime, por i shfaqet kryeneçësia dhe arroganca. Ata që mohojnë të dërguarin e Zotit, pasi që e kishin pranuar, vuajnë pikërisht nga arroganca dhe mendjemadhësia, që kjo i largon ata nga virtyte dhe vepra të mira. Ata janë të lidhur me Allahun, derisa ekziston lidhja midis tyre dhe të dërguarit të Zotit, dhe momentin që e prishin këtë lidhje, ata përfundojnë në greminat e poshtërimit dhe injorancës. Prandaj, druajtjen ndaj Zotit duhet ta kemi gjithmonë parasysh, dhe duhen bërë përpjekje të sinqerta për të fituar mëshirën e Zotit dhe për të tërhequr mirësitë e Tij. Duhet të orvatemi për të krijuar një lidhje të sinqertë me Allahun e Lartësuar, dhe nuk duhet të mburremi apo të kënaqemi nga një çerek përpjekje, të mburremi nga pranimi i lutjes ose duke parë disa ëndrra të vërteta. Allahu i Lartësuar nuk ka përmendur në asnjë vend se me anë të pranimit të disa lutjeve, apo shikimit të disa ëndrrave të vërteta, Zoti do t’ju bëjë prej të shpëtuarve.

Ata që fitojnë afërsinë e Zotit, që janë quajtur të shpëtuar në sy të Zotit, ata edhe pse arrijnë shkallët më të larta të përulësisë dhe përvuajtjes, edhe pse u shmangen gjërave dhe angazhimeve të padobishme, edhe pse shpenzojnë në rrugën e Allahut, edhe pse ruajnë nderin e tyre, edhe pse nuk shkelin fjalën e tyre, edhe pse përmbushin të drejtat e adhurimit, edhe pse kujdesen dhe ruajnë namazet e tyre, ata prapëseprapë i drejtohen Zotit me këtë lutje: o Allah! Mbulona me mëshirën Tënde, sepse s’jemi asgjë pa mëshirën Tënde.

Pra, është vetëm mëshira e Zotit e cila bën që përpjekjet e vazhdueshme të njeriut për të tërhequr mëshirën e Zotit të bëhen të pranueshme. Edhe njeriu pranohet prej Zotit, përmes mirësisë së Allahut, dhe gëzon një përfundim të shkëlqyer. Besimtari i vërtetë duhet të jetë gjithmonë i vëmendshëm ndaj kësaj çështje. Sigurisht, Allahu ka shpallur se besimtarët që realizojnë këto porosi kanë ngadhënjyer, por për ta bërë këtë fitore pjesë të pandashme të qenies sonë, ne nuk duhet të konsiderojmë asnjërën nga mirësitë dhe arritjet në jetë si rezultat i përpjekjeve tona, përkundrazi pas çdo arritje, ai duhet të mendojë sikur nuk ka bërë asgjë. Nëse i ngjizet besimtarit ky mendim, atëherë do të arrijë vetëm progres dhe përparim. Në rastin e kundërt, ashtu sikur nganjëherë sperma pasi që ishte futur në mitër, nuk zhvillohet normalisht, dhe dështon vetëm pas disa javësh, edhe veprat tona, duke fituar mirësinë e Zotit përkohësisht, shkatërrohen nga shkeljet dhe ligësia jonë.