حەج، رامان و حیكمەت و ئارمانج

بوو داگرتنا بابەتی ب شێوازێ pdf کلیکێ ل ڤێرێ بکە

*****

ناڤەروك:

پێشەكی:

مێژووا حەجێ:

فەزڵ و مەزنییا حەجێ:

حەج باشترین جیهادە:

حەجا باش و درست خەلاتێ وێ بەهەشتە:

ئارمانج ژ حەجێ:

پێناسا هندەك جهێن پیروز و حیكمەت ژ نافلێكرنا وان:

ئارمانج ژ حەجێ ب شێوەكێ گشتی:

راگەهاندنا بنەمایێ یەكسانیێ دناڤبەرا خەلكێدا:

بهێزكرنا بنەمایێ نیاسین و هاریكاریكرنێ:

دوماهیك:

*****

پێشەكی:

ئارمانج ژ هەر دروشم و پەرستنەكا ژ بوو خودێ دئیسلامێدا خێر و بەرژەوەندیا عەبدیە ل دنیا و ئاخرەتێدا. و مەبەست ژ هەر عەبدینیەكێ ئەڤا خودایێ مەزن دانایە بتنێ ژ بوو هندێ یە داكو مروڤ نیزیكی خودایێ خو بیتن و رازیبونا وی ب دەستخوڤە بینیت،

ل ڤێرێ حەج ئێكە ژ مەزنترین پەرستنا ژ بوو خودێ داكو مروڤ نیزیكی خودێ ببیتن و دەرونێ خو پاك و پاقژ بكەتن، و پاشی پلەیێن بلند یێن روحی ب دەستخوڤە بینیت.

مێژووا حەجێ:

مێژووا حەجێ وەكی مێژووا كەعبا پیروز كەڤنە، و مێژووا كەعبێ وەكی مێژووا مروڤایەتیێ كەڤنە، و چ ریوایەت نینن بەحسبكەت كا كەنگی ئ ئەڤ مالە هاتییە دروستكرن و كا كێ ئێكەم جار دروستكریە، و ئەڤ مالە بەری حەزرەتێ ئیبراهیم (علیە السلام) ژی هەبویە.

خودایێ مەزن دبێژت: {وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ} (البقرة: 128). ل ڤێرێ خودێ نەگوتییە ئیبراهیم (علیە السلام) ئەساسێ ڤێ مالێ دانایە، بەلكو دبێژت: دەمێ ئەو ئەساسە بلندكری، ئەڤەژی دئێتە وێ رامانێ مالا خودێ بەری هنگی هەبویە بەلێ هاتبو روخاندن، و ئیبراهیم (علیە السلام) ب فەرمانا خودێ ئەف بنیاتە سەروشنی بلندكر و ئاڤاكرڤە.

و ئایەتەكا دی هەیە د قورئانێدا پشتگریا ڤێ چەندێ دكەت دەمێ خودایێ مەزن دبێژت: {إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ} (آل عمران: 97) ئانكو : ئێكەم مال هاتییە دروستكرن ژبوو مفا و بەرژەوەندیا خەلكی ئەو مالە بو ئەڤا د مەكەها پیروزدا.

هەروەسا د دوعایا ئیبراهیم (علیە السلام)دا هاتییە: {رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ} (إبراهیم: 38). و دەستەواژەیا {عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ} دیاردكەت مالا خودێ بەری هنگی هەبوو، چونكی دەمێ ئیبراهیمی ئەڤ دوعایەكری كورێ وی ئیسماعیل زاروكەكێ شیرخوربو، و دگەل هاجەرا دەیكاخو ل وی جهی بنەجهـ ببون، و خودایێ مەزن برێكا وەحیێ ئیبراهیم لسەر وی جهی ئاگەهداركر و گوتیێ ئەو ئێكەم مالە ژبەر خودایێ مەزن هاتییە دروستكرن.

هەروەسا قورئانا پیروز مالا خودێ ب مالەكا گەلەك دێرین وەسفكریە دەمێ دبێژت: {وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ} (الحج: 30) ئەڤەژی دیاردبیت مالا خودێ گەلەكا دێرینە و دناف كیراتیا مێژوێدا چویە، یان ب دەربرینەكادی ئەف مالە ئێكضچەم پەرستگەهە د جیهانێدا پەرستنا خودێ تێدا هاتبیتەكرن، ئانكو ئیبراهیم (علیە السلام) ئەف مالە ئێكەم جار دروست نەكریە بەلكو بناغەیێ وێ دوبارە ئاڤاكریە و بلندكریە.

و فەرمودێن پێغەمبەریژی (سلاڤێن خودێ لسەربن) دوپاتدكەن شینوارێن مالا خودێ هەبون بەری ئیبراهیم (علیە السلام) بێتە وی جهی.

د فەرمودەكێ دا هاتییە دەمی ئیبراهیمی هاجەر و ئیسماعیل ب جهـ هێلاین د دولەكا هشك و بێ ئاڤدا و چوی، هاجەر بدویف ئیبراهیمی كەفت و چەندجارا گوتیێ “ئەی ئیبراهیم دێ چی كیڤە و بوچی دێ مە هێلی ل ڤی جهێ بێ ئاف و بێی خارن؟

ئیبراهیمیژی هەر نەسەحكرێ ڤێجا هاجەرێ گوتێ ئەرێ خودێ فەرمان بو ڤێ چەندێ ل تە كریە؟ ئیبراهیمی گوتیێ بەلێ، هاجەرێژی گوت: مادەم خودێ فەرمان لتەكریە ئەو دەست ژ مە بەرنادەت. و پاشی زڤری و ئیبراهیم چو حەتا لبەر چاف دیار نەمای.

ڤێجا بەرێ خودا مالا خودێ و دەستێن خو بلندكرن و ئەف دوعایە كر: {رب إنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ}” (صحیح البخاري، كتاب أحادیث الأنبیاء).

ئەف فەرمودە دیاردكەت ئیبراهیم (علیە السلام) كەعبە بوو ئێكەم جار نە دروستكریە بەلكو بەری ویژی هەبوو و دەسپێكا وێ بتنێ خودێ دزانیت كەنگی بوو و مێژووێ ژی بەحس ل ڤێ چەندێ نەكریە.

روژهەلاتناسێ دەمارگیر (ولیام مۆیەر) دانپێدان كریە و دبێژت “بێگومان ئەم نەچارین بیروباوەرێن ئاینێ مەككەهێ بزڤرینین بوو سەردەمەكێ گەلەكێ كەڤن”.

و ئێك ژ كەشفێن پێشەوا محیدین ئیبن عەرەبی هەیە (خودێ ژێ رازیبیتن) ئیشارەتێ ددەتە ڤی بابەتی،

و دبێژت: “دخەونێدا خودایێ مەزن ئیناپێش چاڤێن من كو من تەوافا كەعبێ دكر دگەل كومەكا خەلكێدا و من ئەو نەدنیاسین.

و مە دوو دێرە شعر پێكڤە دخاندن و من ئێك ژ بیركریە وئێك مایە ل بیرا من ئەوژی ئەڤە بوو:

لقد طفنا كما طفتم سنينا            بهذا البيت طرا أجمعينا

ئانكو: مە تەوافكر كا چەوا هەوە بەری چەند ساڵێن دوور و درێژ تەوافدكر ئەم هەمی ب كوم ل دور ڤێ مالێ زڤرینە.

ئەژی عەجێبگرتی مام. و ئێك ژ وان ب ناڤەكێ گازی من كر بەلێ ل بیرا من نەمایە، پاشی گوتە من: ئەز ئێكم ژ بابوباپیرێن تە،

منژی گوتیێ: ژ كەنگێ وەرە تو مریە؟

گوتە من: چل و تشتەك هزار سالە ئەز‌ مریم.

منژی گوتیێ: ئادەم (علیە السلام) هندە نە دویرە.

ویژی گوتە من: تو دەربارەی كیش ئادەمی د ئاخڤی؟ دەربارەی وی ئادەمی ئەڤێ ژ هەمیا نێزیكتر بوتە یان ئادەمەكێ دی؟

پاشی فەرمودەكا پێغەمبەری (ﷺ) هاتە بیرا من دەمێ دبێژت: خودێ هزار ئادەم یێت ئافراندین.

پاشی من گوت: دبیت ئەو باپیرێ ئەز دایمە رەخێ خو نە ژ وی ئادەمی بیت”. (الفتوحات المكیة، ج3، الفصل الخامس في المنازلات، باب309)

دڤێ رونكرنا بەرینوكەدا دیاردبیت كو كەعبە بەرینوكە ب گەلەكێ هەبویە و خەلكێ ل دویف نەریتێن باب و باپیرێن خو سەرەدان بوكرینە.

بەلێ ئەو عیبادەتێ حەجێ ئەڤێ ئیسلامێ زیندیكری و فەرمان پێكری ئەم جێبەجێبكەن، مێژووا وێ ڤەدگەریت بوو سەردەمێ پێغەمبەرێ خودێ ئیبراهیمی (عليه السلام)،

چونكی خودایێ مەزن دبێژتە ئیبراهیم (علیە السلام): {وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ} (الحج: 28)

بێگومان ئەف عیبادەتە بەردەوام بوو دناف نەڤیێن ئیسماعیل (علیە السلام) دا هەتا سەردەمێ ئیسلامێ، بەلێ دەمێ عەرەبان پەرستنا ئێك خودایێ ژبیركرین و توشی شركێ بوون، ل دویڤدا تەحریف و گوهورین دڤی عیبادەتیدا دروستبوون، ئەوژی وەكی ئوممەتێن دی توشی فەسادێ بوون، ڤێجا دەمێ ئیسلام هاتی ئەو زێدەهی و خەلەتیە نەهێلان ئەڤێن توشی ڤی عیبادەتی بووین،

و ئەو سونەتە نوی كرن ئەڤا كەفتبوو لژێر جورەها دابونەریتێن پویچ و خەلەت و بێ رامان، و هوسا فەزڵ و مەزنیا حەجێ ب جوانی دیاربوو و پلا وێ یا بلند دناف عیبادەتاندا دیاربوو.

فەزڵ و مەزنییا حەجێ:

دەربارەی فەزڵ و مەزنیا حەجێ چەندەها دەق هاتینە ل خارێ دێ هندەكا ژێ بەحسكەین:

۱. حەج گونەهێن بەری خو هەمیان ژێدبەت:

د سەحیحا موسلمیدا ڕیوایەتەكا درێژ هاتییە ژ عەمرێ كورێ عاص (خودێ ژێ رازیبیتن) دبێژت: “دەمێ خودێ ئیسلام كریە ددلێ مندا، ئەز هاتمە نك پێغەمبەری (ﷺ) و من گوتیێ: دەستێ خو بینە دا بەیعەتێ بدەم.

ئەویژی دەستێ خو ئینات بەلێ من دەستێ خو زڤراندەڤە و گوتە من تەخێرە ئەی عەمر؟

من گوتیێ: من دڤێت مەرجەكێ دانم.

گوتە من دێ چ مەرج دانی.

من گوتیێ خودێ گونەهێت من ژێببەت،

وی گوتە من: ئەری ما تە نەزانیە ئیسلام یا بەری خو ژێدبەت، و كوچكرن یا بەری خو ژێدبەت، و حەج یا بەری خو ژێدبەت”. (صحیح مسلم، كتاب الإیمان).

۲. پشتی باوەری ئینان و جیهادێ حەج باشترین كارە:

ژ ئەبوهورەیرەی (خودێ ژێ رازیبیتن) گوت: پرسیار هاتەكرن ژ پێغەمبەری (ﷺ): چ كار باشترین كارە؟ وی گوت: باوەری ئینان ب خودێ و ب پێغەمبەرێ وی، گوتێ پاشی چ كار؟ وی گوت: كاركرن ل پێناف خودێدا، گوتیێ پاشی چ كار؟ وی گوت: حەجا باش ودرست. (صحیح البخاري، كتاب الحج)

حەج باشترین جیهادە:

ژ عائیشایێ (خودێ ژێ رازیبیتن) گوت: ئەی پێغەمبەرێ خودێ (ﷺ): ئەم دبینین جیهادا د رێكا خودێدا باشترین كارە، ئەرێ ئەمژی جیهادێ نەكەین؟

وی گوت: نەخێر، باشترین جیهاد بوو هەوە حەجا باش و درستە.(صحیح البخاري، كتاب الحج).

حەجا باش و درست خەلاتێ وێ بەهەشتە:

ژ ئەبو هورەیرەی (خودێ ژێ رازیبیتن) پێغەمبەری (ﷺ) گوت: “عومرەیەك بوو عومرەیەكادی دبیتە ئەگەرێ ژێبرنا گونەهێن دنافبەرا واندا، و حەجا باش و درست خەلاتێ وێ بەهەشتە”.(صحیح مسلم، كتاب الحج).

ئارمانج ژ حەجێ:

خودایێ مەزن بەحسێ حوكمێن حەجێ دكەت و دبێژت: {وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقَى وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ} (البقرة: 204)

ئانكو: “هویین ناڤێ خودێ بێژن (الله أكبر بكەن) د چەند روژەكێن دیاركریدا و هەر كەسێ لەزێ بكەت د دووروژاندا (شەیتانی ڕەجم بكەت) گونەهێ ناكەت، و هەركەسێ گیروبیت (سێ ڕۆژا رەجمێ بكەت) گونەهـ لسەر نینە بوو وان یێن خو ژ نە فەرمانیا خودێ دپارێزن، ڤێجا ژ خودێ بترسن و بزانن سەرئەنجامێ هەوە هەر ڤەگەریانا بوو لایێ وییە و بەرامبەر دادگەهاویدا دێ راوستن”.

ل ڤێرێ خودایێ مەزن ئارمانجا حەجێ دەستنیشانكریە ئەو ئارمانجەژی ئەوە باوەردار تەقوایێ ب دەستخوڤە بینیت.

ئیمامێ مەهدی و مەسیحێ ژڤاندار (علیە السلام) دبێژت: “مەبەست ژ كرنا حەجێ نەئەوە مروف ژ مالا خو بچیت بوو گەشتێ و لدور دەریایان بزڤریت، پاشی ل حەجێ بتنێ ب ئەزمانی و ب شێوازێ تەقلیدیەكا پویچ و تنێ پەیڤا بێژت و پاشی خلاسبیت و بزڤریتەڤە. د راستیێدا چونا حەجێ عەبدینیەكا مەزنە، و دوماهیك پلێن بەرەف كاملبونێنە، و بگەهیتە حەژێكرنەكا مەزن ژ بوو خودێ حەتا د حەژێكرنا خودێدا بگەهیتە ئاستەكێ ل پێناف ڤێ حەژێكرنێدا ئیدی چ خەم و ئازارا نەخوت ژ ئەگەری نەرحەتیان و نەخوشیێن د سەفەرێدا. و گرنگیێ ئیدی نەدەت ژیان و مال و سامانێ خو، و گوهێ خو نەدەت دیربونا ژ عەزیزا و خوشتڤیان، و دوودل نەبیت ژ قوربانیدانا ب ژیانا خو، وەك عاشقەكێ شەیدا كو هەمی دەما ئامادەیە ژیاناخو تەرخانبكەت بوو خوشتڤیاخو. و خودایێ مەزن نمونا ڤان هەمی بابەتان د حەجێدا دانایە. هەروەكی چەوا عاشق لدور مەعشوقا خودا دزڤریت، ب هەمان شێوە خودایێ مەزن د حەجێدا تەواف یێ دانایی، و خالەكا گەلەك هویر هەیە ئەوژی: هەروەكی مالا خودێ هەیە و كەسەك ل سەر را هەیە، ئەگەر ئەم ل دور نەزڤرین هیدی ئەف تەوافا ئەم دکەین هیچ مفایەك نینە بومە، و چ خەلات لسەر نینە، پێدڤیە دوخێ وان كەسێن تەوافێ دكەن لدور كەعبێ وەكی وی دوخی بیت وەكی ل دور دزڤرن ب جلكەكێ سادە.

ڤێجا پێدڤیە دەمێ تەوافێ دكەن ل دوركەعبێ و جلەكێ سادە دكەنێ هوسا دڤێت جلێ حەژێكرنا دنیایێ ژبەر خو بكەن و جلێ خو كێم زانین و ئەنجامدانا فەرمانێن خودێ بكەن بەرخو و لدور حەژێكرنا خودێ بزڤرن و وەك عاشقەكێ لدور مەعشوقا خو دزڤریت،

تەواف نیشانەكە ژ نیشانێن عەشقا خودای و ئارمانج ژێ مروف لدور رازیبونا خودێ بزڤریت و تەوافێ بكەت”. (الملفوظات، ج9 ص123-124)

بەرێز میرزا بەشیرددین مەحموود ئەحمەد (خودێ ژێ رازیبیتن) خەلیفێ دووێ یێ ئیمامێ مەهدی (علیە السلام) د تەفسیرا وێ ئایەتا لسەر هاتیدا دبێژت: “ئارمانج ژ عەبدینیا بوو خودێ یا د حەجكرنێدا ئەوە كو تەقوا ددلێ مروڤیدا دروست ببیت”.

پاشی بەرێز دبێژت: “ئارمانج ژ هەمی پەرستنا بوو خودێ یا د حەجكرنێدا ئەوە كو ددلێ مروڤیدا حەژێكرنا راستەقینە دروستببیت بوو خودایێ مەزن”. (تەفسیرا مەزن، بەرگێ2، لا432)

ڤێجا حەجكرن كوچكرنە بوو لایێ خودایێ مەزن وەك چونەكێ یە بوو ڤێ بانگەوازیا خودایێ مەزن {فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ}. هەروەسا وەرزێ حەجێ دزڤریت و دهەمی ساڵاندا موسلمان ب شێوازەكێ پاك و پاقژ چاڤێن وان ب ئێك و دوو دكەڤن، و لسەر حەژێكرن و ڤیانێ كومدبن، دسەر هندێرا دجیاوازن ژ لایێ رەنگ و جهـ و نەتەوەیڤە بەلێ ئیمان ئەوانا پێكڤە گرێددەت، بڤی جوری حەج مەزنە، و عیبادەتێن تێدا د مەزنن، و ئەنجامێ وێ مەزنە، و مفا و كاریگەریا وێ مەزنە، چونكی جورەكە ژ كارێن بلند، و شێوازەكە ژ شێوازێن راهێنانێن كریاری لسەر خەباتكرنا نەفسێ بوو گەهشتنا نمونەیێن هەرەبلند.

پێناسا هندەك جهێن پیروز و حیكمەت ژ نافلێكرنا وان:

بێگومان هەمی جهێن پیروز د مەككەهێدا -ئەوژی دروشمێن خودایێ مەزنن-كومەكا ناڤان بوو هاتینە دانان سەرنجا مروڤی رادكێشن بوو لایێ خودایێ مەزن.

رونكرنا ڤان جها و ناڤێ وان ئەڤەیە:

عەرەفە: ئەو جهەیە ئەڤێ خودایێ مەزن دگەل ئیبراهیم (علیە السلام) ئاخفتی، و رامان و مەبەستەك هەیە دناڤێ وێدا ئەوژی دەمێ ئەم گەهشتینە ڤی جهی مە خودایێ خو نیاسی و ئەم ب دیدارا وی شاد بوین.

و فەرمودا پیروزژی تەئكیدێ لسەر ڤێ رامانێ دكەت دەمێ پێغەمبەر (ﷺ) دبێژت: “هیچ روژەك نینە هندی روژا عەرەفێ خودایێ مەزن عەبدێ خو ئازادبكەت ژ ئاگرێ جەهنەمێ. د وێ روژێدا خودایێ مەزن نیزیكی عەبدێن خو دبیت و شانازیێ پێ دكەت و دبێژتە مەلایكەتان: ئەوانا چ دڤێن. (صحیح مسلم، كتاب المناسك).

و د ریوایەتەكا دیدا هاتییە: “خودایێ مەزن ئێڤاریا روژا عەرەفێ لنك مەلایكەتان شانازیێ دكەت ب عەبدێن خو یێن ل عەرەفێ و دبێژت: سەحكەنە عەبدێن من، چەوا ب تێكەلاوی و تەپوتوزاویڤە هاتن بوو لایێ من”. (مسند أحمد بن حنبل، مسند المكثرین من الصحابة)

مینا: ئەو جهەیە دەمێ حەزرەتا هاجەر ب ترسڤە ل دویف ئیبراهیمی كەفتی، و دەمێ ئیبراهیمی (علیە السلام) گوتیێ ب فەرمانا خودێ ئەو یا ل ڤی جهی هێلای، و هاجەرێ گوت: ڤێجا خودێ دەست ژ مە نا بەردەت.

ناڤێ (مِنی) ژ پەیڤا “أمنیة” هاتیە وەرگرتن.

و ئیشارەتێ ددەتە وێ چەندێ دەمێ كەسەك پشتا خو ب خودایێ مەزنڤە گرێددەت و كارێن خو ب هیڤیا ویڤە بهێلت. ل دویف ئەنجامدانا سونەتا ئیبراهیم (علیە السلام) و هاجەرێ. و هوسا دێ حاجی گەهیتە هیڤیاخو، و هیڤیا حاجیژی شادبوونە ب دیدارا خودایێ مەزن.

و (مینا) ئەو جهەیە تێدا بوو هەتا هەتا شەیتان هاتییە ژنافبرن، چونكی ئیبراهیمی (علیە السلام) فەرمانێن خودایێ مەزن جێبەجێكرن، و خێزانا ویژی گوهداریا وی و فەرمانا خودێكر بێی كو گوهبدەنە وەسوەسا شەیتانی و توشبینا وان ب هەژاریێ و بێ خودانیێ و ژنافچونێ، ژبەر ڤێ چەندێ حاجی ب چەند بەرەكێن هویر رەجما شەیتانی دكەن.

موزدەلیفە: ئەو جهەیە تێدا خودایێ مەزن سوزدا ئیبراهیم (علیە السلام) پلەیا وی بلندبكەت ژبەر وێ قوربانیا مەزن یا بەری نوكە مە بەحس ژێكری.

و پەیڤا (المزدلفة) رامانا نیزیك بوونێ تێدا یە، و ئیشارەتێ ددەت كو ئارمانجا حاجی نیزیك بویە بجهـ بێت. ئەوژی نیزیك بوونا خودایێ مەزنە.

لسەر مەبەست و حیكمەتا پەرستنا خودایێ مەزن ل حەجێ ئیمامێ مەهدی و مەسیحێ ژڤاندار (علیە السلام) دبێژت: “حەژێكرن و ترس دوو تشتن كومبونا وان دگەل ئێكدا چێنابت، ئانكو چەوا دێ مروف حەش كەسەكێ كەت و دهەمان دەمدا ژێ ترسیت، بەلێ حەژێكرنا خودایێ مەزن و ترسیانا ژ وی شێوازەكێ دییە. چونكی كا مروف چەند ژ خودێ ب ترسیت دێ حەژێكرنا وی هند ددلێ مروڤیدا زێدەبیتن، و كا چەند حەش خودایێ مەزن دكەت دێ هند ترسا ژ خودێژی ددلێ ویدا زێدەبیت و دێ خو ژ گونەهـ و خرابیان دویر ئێخیت، ئەڤەژی دێ بیتە ئەگەرێ پەیدابونا مروڤەكێ پاك و پاقژ.

و بوو جێبەجێكرنا ڤان دوو خالان ئیسلامێ نڤێژ لسەر مروڤی فەرزكرینە وەكی دیمەنەكێ ترسا مروڤی ژ خودێ، و حەج ژی فەرزكریە بوو دیاربونا حەژێكرنا خودێ.

و هەمی دیمەنێن ترسا ژ خودێ د پلەیێن نڤێژێدا بەرجەستە دبن، ئەوژی ملكەچبوون و زەلیل بوون و دانپێدانا عەبدینیا ژ بوو خودێ. بەلێ كریارێن ل حەجێ دئێنە ئەنجامدان هەمی لایەنێن حەژێكرنا خودایێ مەزن بخوڤە دگرن”. (الملفوظات، ج2، ص300).

ئیحرام: خەلیفێ دووێ یێ ئیمامێ مەهدی (علیە السلام) دبێژت: “ئیحرام گرێدان ئیشارەتێ ددەت مەبەستەكا مەزن، ئەوژی داكو دیمەنێن روژا حەشرێ بێنە پێش چاڤان. یا دیارە كفنێ مروڤیژی ژ دوو پارچە قوماشان پێك دهێت، ئێك ژ وان لایێ سەری یێ جەستەی دپارێزیت و یادیتر لایێ خوارێ یێ جەستەی دپارێزیت، و سەرێ وی رویت دبیت، و هەمان دیمەن د عەرەفێدا دهێتە دیتن، ئانكو وەكی دیمەنەكێ حەشرێ دهێتە پێشچاڤێن مروڤی، د وی جهیدا هزارەها مروف لسەر وی شێوازی دهێنە دیتن، و مروف وەسا هزردكەت یێ ل بەرامبەر خودایێ مەزنە، و خەلك یێ ب كفنێ خو ژ گورێن خو هاتینە دەر و بەرامبەر خودایێ مەزن راوستاینە و ئامادەنە بو لێپرسینێ” (تەفسیرا مەزن، بەرگێ2، لا448)

و پشتی خودایێ مەزن بەحسا حوكمێن حەجێ دكەت ئیشارەتێ ددەت بوو ڤێ مەبەستێ و دبێژت: {وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ} (البقرة: 204).

ئانكو: “ژ خودێ بترسن و بزانن سەرئەنجامێ هەوە هەر زڤرینە بوو لایێ دادگەها خودایێ مەزن”. و پێدڤیە حاجی خو ئامادەبكەت بوو دیدارا خودێ بەری بگەهيتە ڤێ دیدارێ.

تەواف: ئێك ژ حیكمەتێن تەوافێ ئەوە هەر ئێك ژ وان كەسێن تەوافێ دكەن ئەف تەوافە وەلێبكەت زاتێ خودایێ مەزن تەوەرێ ژیان و هەمی كریارێن وی بیت، یان ب دەربرینەكادی پێدڤیە د هەمی پێنگاڤێن ویدا ئارمانجاوی گەهشتنا دیدارا خودێ بیتن.

ئیمامێ مەهدی (علیە السلام) دبێژت: “كا چەوا عاشق ل دور مەعشوقا خودا دزڤریت ب هەمان شێوە خودایێ مەزن د حەجێدا تەواف دانايە، خالەكا گەلەك هویر هەیە: وەكی چەوا مالا خودێ هەیە و هوسا كەسەك ژی هەیە د سەر ڤێ مالێدا ئەگەر ب دەورێ وێدا نەزڤرین هوسا ئەف تەوافە چ مفای ناگەهینیتە مە، و چ خەلاتا لسەر نا وەرگرین. پێدڤیە دوخێ وان كەسێن تەوافێ دكەن ل دەورێ كەعبێدا هەروەكی وی دوخی بیت ئەڤا جلەكێ سادە دكەنێ و ل دەورێ دا دزڤرن، ڤێجا لسەر وان ئەڤێن تەوافێ دكەن پێدڤیە جلێ حەژێكرنا دنیایێ بێخن و جلێ خو كێم زانینێ و ملكەچیبونا فەرمانێن خودێ بكەنێ. پاشی وەكی عاشقا تەوافێ بكەن، تەوافكرن نیشانەكە ژ نیشانێن عەشقا خودای، ئارمانج ژێ ئەوە مروف تەوافێ ب دەورێ رازیبونا خودایێ مەزندا بكەت”(الملفوظات، ج9، ص 123-124)

خەلیفێ دووێ یێ ئیمامێ مەهدی (علیە السلام) حیكمەتا تەوافا كەعبێ و سەعیا دنافبەرا صەفا و مەروەێدا روندكەت كا بوچی حەفت جارن و دبێژت: … دڤێرێدا ئیشارەت هەیە بوو تەمامبونا حەفت پلەیێن روحی و پێدڤیە مروف هەولا بدەستڤەئینانا ڤان پلا بدەت. و درێژیا ڤان پلێن روحی د سورەتا (المؤمنون)دا هاتییە.” (تەفسیرا مەزن، بەرگێ2، لا449).

رەڤین و الاضطباع (الاضطباح ئانكو ل بەرخوكرنا عەبای ئەڤا ل لایێ راستێدا دئینیتەدەر بوو سەر ملێ چەپێ):

پشتی حاجی چەمكێ عەبای لژێر دەستێ راستێدا دئینیتەدەر بوو سەر ملێ چەپێدا سێ جارا ب نیف رەڤین تەوافێ دكەت و چار جارانژی ب رێڤەچونا نورمال.

پێغەمبەرێ خودێ (ﷺ) ئەف كارە یێ كری و فەرمان ل هەڤالێن خو یێ كری ئەوژی بكەن بوو نیشادانا شیان و زەند و باسکێن خو لبەرامبەر كافرێن قورەیشیدا. حیكمەت ژ ڤێ رەڤینێ ئەوە داكو موسلمان زەند و باسك و شیانێن خو نیشا دوژمنێن خو بدەن ئەڤێن هەولددەن دا نەهێلن بگەهنە خودایێ مەزن. ڤێجا نابیت باوەردار ب هیچ شێوەیەكێ لاواز و سست وخاف بیتن ل بەرامبەر دوژمنێ خو بەلكو دڤێت هەمی وەختا یێ ب هێزبیتن.

ماچیكرنا بەرێ رەش: گومان تێدا نینە بەرێ رەش هەروەكی هەمی بەرێن دی هیچ زیانەك و مفایەك نینە، بەلێ ئەڤا سەردارێ پێغەمبەران موحەممەدی (ﷺ) ماچیكربیت بەسە مروف پیروز بزانیت و رێزێ لێبگریت.

دڤی بواریدا ریوایەتەك یا ئیمامێ عمر (رازیبونا خودێ لسەربیتن ) دبێژت: “ئەز دزانم تو بەرەكی و تە هیچ مفا و زیانەك نینە، ئەگەر من نەدیتبا پێغەمبەری (ﷺ) تو ماچیكریە من تو ماچی نەدكری”. (صحیح مسلم، كتاب الحج)

ئەف گوتنا ئیمامێ عمر (رازیبونا خودێ لسەربیتن) حیكمەتا ماچیكرنا بەرێ رەش دگەهینیت، ئەوژی نهێنیا هەمی عەبدینیێن ژ بوو خودێ ئیزن و فەرمانا خودێ یە بوو ئەنجامدانا وان عەبدینیا. ڤێجا ئەگەر عەبدینیەك ئیزن و فەرمانا خودێ لسەر نەبو ئەڤێ دكەت هیچ مفایەكێ ژێ نابینیت و چ خەلات بوو وی لسەر نینن.

تنێ خەلات لسەر وێ عەبدینیێ هەنە ئەڤا ڤیانا خودێ لسەربیتن.

و ئاشكرایە بەرێ رەش وەكی هەمی بەرێن دی هیچ مفا و زیانەك نینە، بەلێ چونكی خودایێ مەزن رێك ب ماچیكرنا وێ دایە پێدڤیە باوەردار ب چاڤێ رێزێ و مەزنیێ ببینن. چونكی ب رێكا ماچیكرنێ هەستدكەن فەرمانێن خودێ ب جهـ ئینان و دگەهنە حەژێكرن و ڤیانا خودایێ مەزن.

رەڤینا دنافبەرا صەفا و مەروەێدا:

پشتی حاجی تەوافا كەعبێ تەمامدكەت دەسپێدكەت ب سەعیا دناڤبەرا صەفا و مەروەێدا. و حیكمەت ژ ڤێ سەعیێ ئەوە عەبد ب تەمامی فەرمانێن خودێ بجهـ دئینیت و خو تەسلیمی خودایێ مەزنكرییە و تەسلیمبوونا خو بو وی دیاردكەت، و دیاردكەت ئەگەر ئەركەكێ ژ ڤێ سەعیێ مەزنترژی بدەتێ بێ دوودلی و بێ پرسیار دێ ئەنجامدەت. چونكی ب ڤێ رێكێ هاریكاریا خودایێ مەزن ب دەست خوڤە دئینیت هەروەكی هاجەرێ دەمێ ل دویف ئاڤێ دگەریای بوو زاروكێ خو و هاتن و چوون كری دناڤبەرا صەفا و مروەێدا و پاشی دیت ئاڤ ل ژێر پێن وێدا دیاربو.

رەجمكرنا شەیتانی: خەلیفێ دووێ یێ ئیمامێ مەهدی (علیە السلام) دبێژت: “ئارمانجا راستەقینە دڤێ بەربارانكرنا شەیتانیدا خو رزگاركرنە ژ پێلێن شەیتانی. و حیكمەت ژ نافلێكرنا ڤێ بەربارانكرنێ ئەوە مروف سوزێ ددەت ئێدێ چجار رێكێ نەدەت شەیتانی نیزیكی وی بیت دڤێ دنیایێدا. و هەتا بچیتە دناف جیهانا بەرزەخێدا و پاشی جیهانا ئاخرەتێ دهەمیاندا خالی بیت ژ كاریگەریێن شەیتانی”.(تەفسیرا مەزن، بەرگێ2، لا449).

سەرژێكرنا قوربانی: یا دیارە خودایێ مەزن پێدڤی ب خین و گوشتێ قوربانی نینە، بەلكو خودێ دڤێت ب رێكا سەرژێكرنا قوربانی ژ لایێ عەبدیڤە روحا قوربانی ل پێناف خودێدا ددلێ عەبدیدا دروستببیت. هەروەسا حاجی ب ڤێ قوربانیدانێ ئامادەیە هەر قوربانیدانەكا هەبیت ژ بوو خودێ ئەنجامبدەت. و ئەف دوخە ژ ئەنجامێ تەقوایا ژ بوو خودێ دروست دبیتن. و خودایێ مەزن دبێژت: {لَنْ يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَكِنْ يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنْكُمْ} (الحج: 38)

ئانكو: چ تشت ناگەهنە خودێ نەگوشتێ قوربانی و نە خیناوی بەلێ ئەڤا دگەهیتە خودێ تەقوایا هەوەیە و پارێزگاریا وەیە”.

خەلیفێ دووێ یێ ئیمامێ مەهدی (رازیبونا خودێ لسەربیتن) دبێژت: “ب رێكا پێشكێشكرنا سەرژێكرنا قوربانی سەرنجا مە رادكێشیتن مروف هەمی دەما یێ ئامادە بیت خو بكەتە قوربانی درێكا خودایێ مەزندا، هەردەمێ خودێ گازیبكەتێ دڤێت ئێكسەر ل دویف گازیا وی بچیت و دوودل نەبت د پێشكێشكرنا گیانێ خودا ل پێناف خودایێ مەزن”. (تەفسیرا مەزن، ج2، لا449)

ئیمامێ مەهدی و مەسیحێ ژڤاندار(علیە السلام) زور ب جوانی گرنگیا قوربانیدانێ رونكرییە و د گوتاراخو یا گرنگ یا ئیلهامیدا ب شێوەیەكێ سەر پێ و بێی خو ئامادەكرن پێشكێشكریە و دبێژت: ئەی عەبدێن خودێ… هزرا خو بكەن د ڤان روژاندا روژێن جەژنا قوربانی، كومەكا نهێنیان تێدا هاتینە دانان بوو كەسێن ژیر، هوین دزانن دڤان روژاندا گەلەك ژ گیانەوەران دكەنە قوربانی، بەڕان و حێشتر و پەز و گەلەكێن دی دهێنە سەرژێكرن ل پێناف رازیبونا خودایێ مەزن، و ب ڤی شێوەی هاتیە ئەنجامدان هەر ل دەسپێكا ئیسلامێ و حەتا نوكە. لنك من قوربانیدان د شەریعەتێ ئیسلامێدا یێ بێ وێنەیە، و ژ سنورێن هژمارتنێ دەرچویە، و زێدەتربویە ژ قوربانیێن مللەتێن پێغەمبەرێن بەری نوكە، و ژبەر زێدەبونا سەرژێكرنان ئەف زێدەبینە یێ گەهشتیە سنورەكێ ڕویێ عەردی هاتیە داپوشین ژ خینێ، و ئەف كارە د ئایینێ مەدا ئێكە ژ وان كاران خودان پێ نیزیكی خودایێ مەزن دبیت، و ژبەرڤێ چەندێ قوربانی هاتیە نافكرن ب نیزیكبوون، چونكی د فەرمودێدا هاتییە ئەف كارە دبیتە ئامرازەك بوو نێزیک بوون و گەهشتنا خودایێ مەزن بوو هەر مروڤەكێ ب دلسوزی و ملكەچی قوربانی ددەت. و بێگومان قوربانی ئێكە ژ مەزنترین عەبدینیا ژ بوو خودێ د شەریعەتێ ئیسلامێدا، ژبەر ڤێ چەندێ قوربانی ب پەرستنا خودێ (النسیكة) نافكریە، و دزمانێ عەرەبیدا (النُّسُك) رامانا گوهداری و عەبدینیێ دگەهینیت و هەروەسا پەیڤا (النُّسُك) د زمانێ عەرەبیدا بوو سەرژێكرنا وان گیانەوەران هاتییە ئەڤێن شەریعەتی رێ ب سەرژێكرنا وان دایی. ڤێجا پەیڤا (النُّسُك) بەڵگەیە بوو پەرستنا راستەقینە ژ بوو خودایێ مەزن، ئەو كەسێ ڤی قوربانی ددەت دەرون و شیانێت خو و هەمی وان حەزێن لنك خو سەرژێدكەت بوو رازیبونا خودایێ مەزن، و ئەف جورە مروڤە ب توندی و ب هێز دژی هەوا و ئارەزویێن خو دراوستیت و وەلێ دكەت بەرامبەر وی بشكێن، و نەفسا خو وەسا ژناف دبەت هیچ شینوارەك لنك وی نەمینیت و هندا ببیت، و باهوزێن ژنافچونێ لنك پەیداببن و ئەف باهوزە گەردێن هەبوون و قەوارەیێ وی دناف هەوایدا بەلافبكەن. و ئەو كەسێ هزرا خو دڤان دوو رامانێن هەفبەش یێن ڤێ پەیڤێ (النُّسُك) بكەت، و ب دلەكێ هشیار و دڤێ مەقامێدا بمینیت هینگێ ئەو دوودل و بێ ئاگەهـ نابیت ژ رامانا هەفبەشا ڤێ پەیڤێ (النُّسُك) و دێ زانیت ئەف پەیڤە ئیشارەتێ ددەت وێ عەبدینیا دێ وی رزگاركەتن ژ شكەستن و خسارەتیێ ل ئاخرەتێ و دێ وی ژ دەرونێ خرابكار رزگاركەتن و دێ ملكەچی فەرمانێن خودێ بیتن، دگەل بەرگەگرتنا جورەها تەحل و سیراتیا ل پێناف ڤێ چەندێدا، و بوو رزگاركرنا دەرونێ خو ژ مرنا ب بێ ئاگەهی، و ئەها ئەڤەیە رامانا ئیسلامێ، و ئەڤەیە ناڤەروكا ملكەچی بونا ب تەمامی. موسلمان ئەو كەسەیە ئەڤێ هەبوون و قەوارەیێ بونا خو رادەستی خودایێ مەزن دكەت، و لسەر وی پێدڤیە حێشترا نەفسا خو سەرژێبكەت و بێخیتە سەر عەردی، و بو چرکەیەکێ ژی مرنێ ژبیرنەكەت.

بێگومان قوربانیدان د ئیسلامێدا بیرئینانەكە بوو قوربانیدانا نەفسێ. و هاندانەكە بوو بدەستڤەئینانا ڤێ پلە و پایێ، و پێشەكیەكە بوو حەقیقەتەكێ و ل دوماهیێ روناهیەك ب تەمامی پەیدادبیتن. ڤێجا لسەر هەر زەلام و ژنەكا باوەردار ئەڤێن رازیبونا خودێ دڤێن پێدڤیە دڤێ راستیێ بگەهن و بكەنە دوماهیك ئارمانجا خو و ڤێ راستیێ د هەبون و قەوارەیێ خودا بچینن داكو گەشە بكەت دهەمی گەردیلەیێن هەبونا واندا. و ئارام نەبن هەتا ڤێ قوربانیدانێ پێشكێش نەكەن بوو خودایێ مەزن، و رازینەبن ب دیمەنێن سەرڤە و تیڤلێ هشك وەكی مروڤەكێ نەزان و كورە، بەلكو پێدڤیە قوربانیدانا راستەقینە پێشكێشبكەن، و ب هەمی هشوبیرێن خو و روحا وێ پارێزگاریا هەیی دبیتە كاكلكا قوربانیدانێ، ئەڤەیە ئەو رێكا بەرەف چونا خودێ و دوماهیك مەبەستا خودێناسان. و هەمی پلەیێن پارێزكاران ل ڤێرێ دگەهنە گوپیتكێ، و ل ڤێرێ هەمی قوناغێن دلپاكان تەمام دبن، و گەشتا دوستێن خودێ ل ڤێرێ دوماهیك دئێن، ڤێجا ئەی گەلی خەلكێ بێ ئاگەهـ نەبن ژ ڤێ مەقامێ و ژ ڤێ نهێنیا دقوربانیدانێدا هەیە، و قوربانیێن خو وەكی قودیكێ لێبكەن بوو تیشكدانا ڤێ حەقیقەتێ، و ڤێ راستیێ لانەدەن، و ژ وان مروڤان نەبن ئەڤێن خودایێ خو و مرناخو ژبیركرین.

بێگومان د پەرتوكا خودایێ مەزندا ئیشارەت دایە ڤێ راستیا ڤەشارتی و دبێژتە پێغەمبەری: {قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ} (الأنعام: 163).

دێ سەحكیێ چەوا پەیڤا (النُّسُك) ب رامانا مرن و ژیانێ تەفسیركریە، و ب ڤێ تەفسیرێ ئیشارەت دایە ناڤەروكا قوربانی، ڤێجا ئەی گەلی مروڤێن ژیر هزراخو تێدا بكەن، و ئەو كەسێ قوربانیێ ددەت دگەل زانینا حەقیقەتا قوربانیدانێ، و ب دلەكێ راستگو و ب نیازەکا پاقژ ڤی كاری بكەت هینگێ وی قوربانیێ داییە دەرون و گیانێ خو و زاروكێن خو، وەكی خەلاتێ ئیبراهیم (علیە السلام) ژلایێ خودایێ مەزنڤە.

صەد مخابن پتریا خەلكی ڤێ خالا هویرا نهێنی نزانن و ل دویف ڤێ راستیێ ناكەڤن، و لنك وان جەژنێ چ رامان نینن ژبلی جلكێن نوی و خارن و چكلێت و خوشی و چونا نك هەڤال و دوست و نیاسا و پاشی دەركەفتنا ب جلكێن جوانڤە بوو نڤێژا جەژنێ، و دێ بینی خوشترین تشت لنك وان د وێ روژێدا ئەوە خوارنێت خوش و ب تام بخون، و دوماهیك ئارمانجا وان جلكێن جوان و گرانبهانە داكو خەلك وان ببینن، بەلێ نزانن قوربانیدان چیە و بوو چ مەبەستەك گیانەوەران سەرژێدكەن”. (الخطبة الإلھامیة، الخزائن الروحانیة، ج16، ص42-46).

ئارمانج ژ حەجێ ب شێوەكێ گشتی:

ئەگەر ئەم سەحكەینە وان دەقێن قورئانا پیروز و سوننەتێ یێن تایبەت گرێدایی حەجێ، و ئەم كومبكەین دگەل وێ ئەڤا د واقعیدا رویددەت ئەم هەستپێ دكەین ل دەمێ بجهـئینانا فەریزەیا حەجێدا كومەكا ئارمانجێن زور بومە ئاشكرا دبن، ل خارێ دێ هندەكا بەحسكەین:

حەج پەیرەوكرنا سوننەتا ئیبراهیم (علیە السلام) تێدایە، خودایێ مەزن فەرمانێ ل مە دكەت ئەم ئیبراهیم (علیە السلام) و یێن دگەل ویدا بكەینە پێشەوایێن خو و سوننەتا وان بجهـ بینین، و خودایێ مەزن دبێژت: {قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ رَبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ (*) رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِلَّذِينَ كَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ (*) لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَمَنْ يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ} (الممتحنة: 5-7)

ڤێجا حاجی-ب بجهـئینانا فەرمانێن خودێ ل دەمێ حەجكرنێدا كومەكا كارێن زور ئەنجام ددەت، د ڤان كاراندا چافلێكرنا ئیبراهیم (علیە السلام) و ئەڤێن دگەلدا دكەت، وەكی رەجمكرنا شەیتانی، سەعیا دنافبەرا صەفا و مەروەێدا، سەربڕینا قوربانی و كرنا دوو ركاعەت نڤێژا ل پشت مەقامێ ئیبراهیمی (علیە السلام)، هەروەكی خودایێ مەزن دبێژت {وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى}،

و كومەكا كارێن دی یێن زور.

گوتنا خودایێ مەزن: {وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى} رامانەكا دیژی هەیە ئیمامێ مە یێ نوكە و پێشەوایێ باوەرداران خودایێ مەزن وی سەركەفتی بكەت و بەحسێ وی یێ كری، ئەوژی ئەڤەیە: ل ڤێرێ خودایێ مەزن نەگوتیە “مُقام” كو ژ (أقام یقیم) هاتییە وەرگرتن، كو بتنێ رامانا جهێ راوەستیانێ دگەهینت، بەلكو یێ گوتی “مَقام” كو ژ (قام یقوم) هاتییە وەرگرتن، رامانا جهێ راوەستیانێ دگەهینت هەروەسا رامانا پلە و پایێژی دگەهینت.

ل دویف ڤێ رامانێ مەبەست ژ ڤێ گوتنا خودایێ مەزن : {وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى} ئەوە: لسەر هەمیان پێدڤیە هەمی دەما هەول بدەن نڤێژا خوە بجهـبینن دوێ مەقاما روحی یا بلنددا ئەوا ئیبراهیم (علیە السلام) ل دەمێ راوستیانا دنڤێژێدا هەبویە،

ڤێجا پێدڤیە ئەم هەمی دەما هەولبدەین نڤێژا مە پڕبیت ژ خشوع و دلسوزیێ وەك چەوا ئیبراهیمی (علیە السلام) دكر. بەلكو پێدڤیە هینژی وێ پلێ بدەستخوڤە بینن لنك خودێ ئەڤا ئیبراهیمی بدەست خوڤە ئینای.

بەڵگە (یائێكێ): فەرمانا خودێ بوو مەقامێ ئیبراهیمی وەك نڤێژگەهـ فەرمانەكا گشتییە و هەمی موسلمانان ڤەدگریت و نە بتنێ تایبەتە ب حاجیانڤە.

(یادووێ): بێگومان “مَقام إبراهیم” د مزگەفتا حەرامدایە ئەوژی جهەكێ تەنگ و بچویكە و زەحمەتە هەمی حاجی د روژێن حەجێدا بشێن نڤێژێ تێدا بكەن، تایبەت دڤی سەردەمێ نوكەدا، ڤێجا چەوا خودایێ مەزن دێ فەرمانەكێ ل مەكەت هەتا حاجیژی نەشێن ئەنجامبدەن دگەل هندێ ژ جهەكێ دوویردئێن و چاڤەرێبونەكا زێدە دمینن و ماندیبونەكا زێدە و دبیت ئێكەم جار و دوماهیك جاربیت بوو وان هاتبنە حەجێ، و خودایێ مەزن دبێژت: {وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ}. ئانكو: هیچ تشتەكێ نەرحەت مە نەدانایە بوو هەوە د ئایینیدا.

ڤێجا ئایەتا: {وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى} ژ لایەكێ ڤە تایبەتە، و ژلایەكێ دیڤە گشتیە، هەروەكی مە رونكری.

راگەهاندنا بنەمایێ یەكسانیێ دناڤبەرا خەلكێدا:

د حەجێدا یەكسانی ب جوانترین شێوە دیاردبیت دەمێ خەلك هەمی دئێك جهدا ل عەرەفێدا د راوستن، ب‌شێوەیەكێ هیچ كەسەك ژ یێ دی زێدەتر نینە، چونكی خودایێ مەزن دبێژت: {سَوَاءً الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ} (الحج: 25) بەلكو چاكی و مەزنی بتنێ د تەقوایێ دایە.

ڤێجا خودایێ مەزن تەئكید لسەر ڤی بنەمای كریە دئیسلامێدا و دبێژت: {إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ} (الحجرات: 14).

و پێغمبەرژی (ﷺ) د گوتارا حەجا مالئاڤایێدا گرنگیا ڤێ چەندێ دوپاتكرییە و دبێژت: “ئەی گەلی خەلكێ بزانن خودایێ هەوە ئێكە، و بابێ هەوە ئێكە، ئاگەهداربن هیچ كەسەكێ فەزڵ لسەر چ كەسێن دی نینە، نە عەرەبی لسەر عەجەمیدا هەیە و نە عەجەمی لسەر عەرەبیدا هەیە، و نە سپی لسەر رەشیدا هەیە و نە رەشی لسەر سپیدا هەیە، بتنێ تەقوا تێنەبیت، ئەرێ من راگەهاند؟ گوتن: بەلێ ئەی پێغەمبەرێ خودێ تە راگەهاند”. (مسند أحمد بن حنبل، باقي مسند الأنصار)

كومكرنا خەلكێ لسەر بیروباوەرێن پەرستنا خودایێ ئێكانە دحەجێدا وێنەیێ پەرستنا خودایێ ئێكانە ب جوانی دیاردبیتن ژ لایێ موسلمانانڤە ب ‌شێوەیەكی خەلك ژ هەمی جهێن جیهانێ دئێن و ئێك جهـدا كومدبن و گازی ئێك خودایێ بتنێ دكەن، و لدویف گازیا خودایێ خو دچن و پێگریێ ب فەرمانێن وی دكەن و پەیڤا خودایێ ئێكانە دبێژن و دەستێ ئێك دگرن ب حەبلەكێ قایمڤە.

بهێزكرنا بنەمایێ نیاسین و هاریكاریكرنێ:

د حەجێدا جێبەجێكرنا بنەمایێ {وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى} ئانكو: “هاریكاریا ئێك بكەن لسەر چاكیێ و پارێزگاریێ”

ب جوانی دیاردبیت ب‌شێوەكێ باوەردار ئێكودوو دنیاسن و پەیوەندی دناڤبەرا واندا بهێزدبیتن، و ئاموژگاریان ل ئێكودوو دكەن، و بوچون و ئەزمونێن خو ئالوگوردكەن، ب‌ڤی جوری ب شێوەیەكێ كریاری ئاخفتنا خودایێ مەزن : {لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ} (الحج: 29) “دا بخو سود و مفای ژ ئێكودوو بینن” ب جوانی دیاردبیتن.

دوماهیك:

حەجێ كومەكا زور ئارمانجێن دیژی هەنە بەلێ ل ڤێرێ ئەم دێ ب دوماهیك ئینین، و دوعا ژ خودایێ مەزن دكەین بوو هەمی وان كەسێن فەریزەیا حەجێ جێبەجێدكەن، حەجا وان ژ وان قەبیلكەتن و ماندیبونا وان هەروەنەچیت، و ئەم دوعا ژ خودایێ مەزن دكەین دەرونێ مە پاك بكەت و هەمی ئاستەنگان درێكا مەدا لابدەت و هاریكاریا مە بكەت بوو سەرەدانا جهێ زێدە پیروز. آمین.

ئەی خودێ! حەزا دیتنا مالا تە یا پیروز لنك مە گەهشتە گوپیتكێ، ئەی خودێ ژ ئاڤا دلوڤانیا خو مە تێربكە، و ل ئاسمانا پشتگریا مەبكە، یا خودێ تێهنیبونا مە بشكێنە و كارێن مە ئاسان بكە، داكو بدیتنا مالاتە یا پیروز چاڤێن مە ڕون ببن، و دلێن مە ب روناهیا تە پاقژببن و پڕ ببن ب بەرەكەتێن زور و فەزڵێن گشتگیر.. رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ. آمين