حەقیقەتا فریشتەیان
ناڤەروك:
سیفەتێ فریشتان ژلایێ كاریگەری و كارتێكرنێڤە
هەر فریشتەك تایبەتە ب كارەكێ دیاركریڤە
جیاوازیا فریشتان ب جیاوازیا دیمەن و سیفەتێن وان
*****
ئەڤ بابەتە پارچەیەك بوو ژ گوتارەكا خەلیفێ دووێ میرزا بەشیرەددین مەحموود ئەحمەد (رضي الله عنه) دەربارەی فریشتان، ئەڤ گوتارە د كومبونەكا كوما ئیسلامی یا ئەحمەدیدا هاتییە پێشكێشكرن ل دوماهیا كانونا دووێ ساڵا ۱۹۲۰ێ.
ئەرێ فریشتە هاتینە ئافراندن:
دبیت كەسەك هزربكەت فریشتە نەهاتینە ئافراندن بەلكو بخو هەر هەبوینە، بێگومان ئەڤە نەرینەكا خەلەتە بەلكو مەسیحیان باوەری ب ڤێ چەندێ هەیە، لەوا وەسا خەیالدكەن روحا پیروز نە ئافراندیە، بەلكو بەشەكە ژ خودایێ مەزن، ئەڤەژی دبیتە ئەگەرێ دروستبونا وێ باوەریێ هەروەكی جوبرەئیل (عليه السلام) خودایە، ئیسلام پێچەوانەی ڤێ دبێژت و ب ئاشكرايی رادگەهینیت فریشتە یێن هاتینە ئافراندن هەروەكی خودایێ مەزن دبێژت: {أَمْ خَلَقْنَا الْمَلَائِكَةَ إِنَاثًا وَهُمْ شَاهِدُونَ} (الصَّافَّات/151).
ئەڤەژی رامانێ ددەت خودایێ مەزن فریشتە ئافراندینە، و دبیت هندەك پرسیاربكەن ئەرێ فریشتە دمرن یانژی ب نەمری دمینن؟
ئەڤە بەرسڤا ڤێ پرسیارێ یە:
ژبەركو روحا مروڤی پاراستیە، ب هەمان شێوە بەردەوام فریشتەژی دێ مینن پاراستی، دبیت هندەك ژ وان ژناف بچن و هندەكژی پاراستی بمینن.
دێ ئاماژێ ب هندەك ئاینێن دی كەین، هندەك ئاینێن دی هزرا وان بەروڤاژی ڤێ چەندێ یە، هندی جوهینە د باوەریا واندا بوو هەر ئیلهامەكا نوی هزارەها فریشتەیێن نوی ڤێ ئیلهامی دئینن و پشتی ب دوماهیك هاتنا ئەركێ وان هەمی ژنافدچن، بەلێ ئاینێ زەردەشتی دبێژت فریشتە نامرن و ژناف ناچن و ئەڤ ئاخفتنا وان وەكی یا بەری نوكەیە ئەڤا مەگوتی.
دیتنا فریشتان:
خالا دووێ دەربارەی حەقیقەتا فریشتان ئەڤەیە ئەرێ مروڤ دشێت فریشتا ببینیت یان نە؟
د راستیدا نه دشیان دایە مروڤ ب چاڤێ خو یێ سروشتی فریشتا ببینیت، چونكی فریشتە كومەكا ئافراندیێن روحانینە، و قورئانا پیروز د بەرسڤا كافراندا بوو هاتنەخارا فریشتان ژ ئاسمانا دبێژت: {وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَكًا لَجَعَلْنَاهُ رَجُلًا وَلَلَبَسْنَا عَلَيْهِمْ مَا يَلْبِسُونَ} (الأنعام: 10)
ڤێجا نه دشیان دایە مروڤ ب چاڤێ خو یێ مادی فریشتان ببینیت لسەر شێوێ وان یێ راستەقینە، بەلكو ب شێوەكێدی فریشتا دبینین ئەوژی جیاوازە ژ هەبونا وان یا راستەقینە، ئەوژی ب تنێ ب چاڤێ روحانی مروڤ دشێت فریشتا ببینیت.
دبیت كەسەك پرسیار بكەت: بوچی فریشتە لسەر شێوێ مروڤان نائێنە فرێكرن داكو خەلك بشێن ببینن؟
بەرسڤا ڤێ پرسیارێ ئەڤەیە:
ئەگەر فریشتە لسەر شێوێ مروڤان هاتنە فرێكرن هینگێ دێ بیتە جهێ دودلیێ و خەلك دێ ب گومان كەڤن ئەرێ ئەڤە فریشتەیە یانژی مروڤە.. و هوسا ئەو گومانا ددلێ واندا ب بەردەوامی دێ وەك خو مینیت، و هەتا دێ گومان بوو وان چێبت ئەرێ ئاخفتنێن وی زەلامی یێن خودایێ مەزنن یانژی یێن وی بخونە، ڤێجا فرێكرنا فریشتان لسەر شێوێ مروڤان هیچ مفایەك نینە چونكی گومان و رەخنە بەردەوام دێ وەكی خو مینن.
رەگەزێ فریشتان:
خالا سیێ ئەڤەیە فریشتە نەهاتینە ئافراندن لسەر رەگەزێ نێر یان مێ بەلكو بێ رەگەزن هەروەكی قورئانا پیروز دبێژت: {أَمْ خَلَقْنَا الْمَلَائِكَةَ إِنَاثًا وَهُمْ شَاهِدُونَ} (الصّافات: 151)
ل ڤێرێ نەفیكرنا رەگەزێ مێ ناهێتە رامانا چەسپاندنا رەگەزێ نێر بوو فریشتان، بەلكو ئایەتا پیروز بەحسێ وان مروڤان دكەت ئەڤێن بانگێشێ دكەن كو رەگەزێ فریشتا مێ یە، و ل ڤێرێ ئەڤ بەرسڤە هاتیە بوو دویرئێخستا بانگێشا وان یا خەلەت و روندكەت رەگەزێ نێر و مێ بوو فریشتا هیچ بنەمایەك و پالپشتیەك نینە، چونكی ئەڤێن وەدبێژن ئافراندنا فریشتا ب چاڤێن خو نەدیتینە، پاشیژی ئەف جوراتیا رەگەزان ب تنێ د ژیانا ماددیدا هەبونا هەی، بەلێ د ژیانا روحیدا رەگەزێ نێر و مێ چ هەبون بوو نینە.
ب هەمان شێوە پێدڤیە ئەم وەسا تێنەگەهین كو روحا زەڵامی نێرە و یا ئافرەتێ مێ یە، چونكی رەگەز (نێر و مێ) بتنێ د شێوێ جەسەدی یێ ماددیدا هەبونا هەی بەلێ ئەڤا دنافدا واتە روح تشتەكێ دییە.
جورێن فریشتان
حەقیقەتا چارێ دەربارەی فریشتان پێدڤیە بزانین ئەوژی ئەڤەیە، فریشتە سێ جورن و ژ ئێك بەش یان ئێك جور نینن، و ئەف ئایەتا قورئانا پیروز ئیشارەتێ ددەتە ڤێ راستیێ: {الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ} (غافر: 8)
دڤێ ئایەتا پیروزدا دیاردبیت فریشتە سێ جورن: دوو ژ وان جوران لدویف دەلیلێ ڤێ ئایەتێ و یا سیێ ل دویف ئیشارەتێن دەقێ ئایەتێ.
جورێ ئێكێ ئەون ئەڤێن عەرش هەلگرتین، و جورێ دووێ ئەون ئەڤێن ل دەورێ عەرشیدا، و جورێ سیێ ئەون ئەڤێن حوكمێن شەرعی دگەل واندا دهێنە هنارتن بوو عەردی. و فەرمودێن پیروزژی ڤێ راستیێ دوپاتدكەن، چونكی ل دویف فەرمودان جورەك ژ فریشتان تایبەتن ژ كارێن جیاواز.
و ئەف جورە تێگەهشتنا وان لنك زەردەشتیانژی هەیە، ئەوژی دبێژن حەفت فریشتە هەنە ژیانێدا و هیچ تشتەك نینە دڤێ ژیانێدا پەیوەندی نەبت حەفت فریشتان ئانكو هەرتشتەكێ دڤێ ژیانێدا پەیوەندیا هەی ب ڤان حەفت فریشتانڤە.
هەروەسا د قورئانا پیروزدا هاتییە عەرشێ خودایێ مەزن ل روژا قیامەتێ هەشت فریشتە هەلدگرن هەروەكی خودایێ مەزن دبێژت: {وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ} (الحاقة: 18)
رامانا ئایەتا پیروز ئەونینە خودایێ مەزن بوخو كوچكەك چێكربیت ژ زێری یان ژ زیڤی، بەلكو رامانا ئایەتێ دیاركرنا وەسفێن بلندە و دەرئێخستنا خودایەتیا خودایێ مەزنە د جیهانا دووێدا.
ئانكو ب رێكا وان هەشت فریشتان دياردبيت. بەلێ د ڤێ جیهانێدا ل دویف بەلگەییێن چەسپاندی ب رێكا چار فریشتان دیاردبیت.
كورتیا بابەتی: فریشتە دابەش دبن بوو چەند بەش و جوران، یا ئێكێ ئەون ئەڤێن عەرش هەلگرتین، یا دووێ ئەون ئەڤێن پلا وان نزمترە و هاریكارێن جورێ ئێكێنە و ئەوژی نیزیكن چونكی ل دەورێ عەرشینە، یا سیێ ئەون ئەڤێن پلەیا وان نزمترە و كارێن جوراوجور ئەنجام ددەن،
و ل دویف ئایەتا قورئانا پیروز: {وَمَا يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَ وَمَا هِيَ إِلَّا ذِكْرَى لِلْبَشَرِ} (المُدّثِّر: 32)
نە دشیان دایە ژمارا فریشتان بهێته زانین، و لدویف فەرمودێن گەلەك ژ پێغەمبەران (سلاڤێن خودێ لسەر هەمیان بن) هاتییە چەسپاندن هەمی تشت برێكا فریشتان دهێنە ئەنجامدان.
بێگونەهیا فریشتان
بابەتێ پێنجێ پێدڤیە بزانین دەربارەی فریشتان ئەڤەیە فریشتە هیچ تاوانەكێ یان گونەهەكێ یان سەرپێچیەكا فرمانێن خودێ ناكەن، بەروڤاژی مروڤان چونكی مروڤ ماددەیەك تێدایە وەل مروڤی دكەت مروڤ بشێت خەلەتی و گونەهان ئەنجامبدەت، دبیت مروڤ فەرمودێن پێغەمبەران رەتبكەن و حەتا ئینكارێ ژ هەبونا خودێژی بكەن، و دبیت دناف تاواناندا کویربچیت و ئاخفتنێن خراب و كرێت بێژیتە زاتێ خودایێ مەزن، بەلێ فریشتا ئەو ماددەیە نینە و ب وی شێوەی نەهاتینە ئافراندن بشێن گونەهان ئەنجام بدەن، و ئەگەر ئەم بەڕاوردیەكێ بكەین دناڤبەرا مروڤان و فریشتاندا فریشتە خودان بازنەیەكا سنوردار یا كریارانە، بەلێ مروڤی شیان هەنە ژ وێ بازنێ دەربازببیت، و وەسفا فریشتان د قورئانا پیروزدا ب ڤی شێوەی هاتییە: {لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ} (التحريم: 7).
گوهداریكرن و شیانێن فریشتان
سروشتێ فریشتان نە بتنێ بێ فرمانییا خودایێ مەزن ناكەن بەلكو بەردەوامن لسەر گوهداریكرنا فرمانێن وی.
چونكی نەكرنا سەرپێچیا فرمانێن خودێ تشتەكە و نەجێبەجێكرنا فرمانێن خودێ و ئەنجام نەدانا وان تشتەكێ دییە، بونمونە: تو فرمانێ ل كەسەكێ بكەی تشتەكێ گران هەلگریت و ئەو كەسە ژ بەر لاوازیا وی نەشێت ئەنجامبدەت، دڤی بارودوخیدا نابێژنێ سەرپێچیا فرمانا بەلكو نەشیانا ئەنجامدانا فرمانێ یە، بەلێ ئەگەر ئەو كەسە بشێت وی كاری ئەنجامبدەت و ئەنجام نەدەت دڤی بارودوخیدا دبێژنێ سەرپێچی.
و ئایەتا قورئانا پیروز: {…لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ}
ئیشارەتێ ددەت كو فریشتا ئەو شیان هەنە بشێن وان هەمی كارا ئەنجام بدەن ئەڤێن خودایێ مەزن فرمان پێكری. و ئەو نەوەكی مروڤانن هندەكا ئارەزوا گوهداریكرنێ هەبیت و هندەكاژی ئارەزوا سەرپێچیێ هەبیت. و دبیت مروڤی حەز لسەر ئەنجامدانا كارەكێ هەبیت بەلێ ژبەر لاوازیا وی نەشێت وی كاری ئەنجامبدەت بونمونە: ئەگەر بڤێت نڤێژێ شپێرڤە بكەت و ژبەر دانعەمریا خو نەشێت ئەنجامبدەت لەوا روینشتی نڤێژێ دكەت.
سیفەتێ فریشتان ژلایێ كاریگەری و كارتێكرنێڤە
بابەتێ حەفتێ دەربارەی كاریگەریا لسەر فریشتا و كارتێكرنا فریشتا، و ل ڤێرێ هوكارێن دەرەكی چ كاریگەریێ لسەر فریشتان ناكەن و فریشتە بەرسڤا هیچ هوكارێن كاریگەر یێن دەرەكی نادەن، بەلێ ئافراندیێن دی هێزا وان هەرچەندبیت كاریگەردبن، و هندەك مروڤ كاریگەردبن ژ ژینگەها دەوروبەر بەلێ هندەكێن دی بەرهنگاری ڤێ كاریگەریێ دبن، بونمونە: پێغەمبەر كاریگەردبن ب كارێن چاك و جوان، و دبیت دجەنگاندا بەشدارببن و وەكی هەمیان كاریگەری وی جەنگی ببن، بەلێ پاراستینە ژ كاریگەریێن خراب و شەرانگێز، بەلێ فریشتە هەمی دەما و بەردەوام پاراستینە ژ كاریگەریان. د سورەتا (التحریم)دا ئیشارەت دایە ڤێ راستیێ: {…عَلَيْها ملائِكةٌ غِلاظٌ شِدادٌ..} (ئايەتى 7)
ئەڤە بەشەكن ژ سیفەتێ فریشتان: و توند و رەقن و ب هیچ شێوەیەكێ هیچ تشتەكێ كاریگەری لسەر وان نینە.
بەلێ ئەگەر فرمان ل وان هاتەكرن كاریگەری هەبیت لسەر غەیری خو ئەو دێ وی كاری ئەنجامدەن، ئەڤە دشیانێن مروڤاندا نینە، دبیت مروڤ جارەكێ بشێت كاریگەری هەبیت لسەر غەیری خو و جارەكادی نەبیت، و دقورئانا پیروزدا هاتییە: {مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا} (الفتح: 30)
هوسا روندبیتن باوەردارژی وەكی فریشتەیان توند و رەقن، بەلێ بتنێ بوو كافران، و دنافبەراخودا ب دلوڤانن ئانكو وانا كاریگەریا هەی لسەر ئێك و دوو بەلێ ب كافران كاریگەرنابن.
و دقورئانا پیروزدا هاتییە: {يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ} (التوبة: 73)
ئانكو جەنگی دگەل واندا بكەن و بەرهنگاری وان ببن و ب وان كاریگەر نەبن.
كورتیا بابەتی: باوەردار ب شێوەكێ گشتی كاریگەریێ هەی لسەر غەیری خو بەلێ غەیری وی كاریگەری لسەر وی نینە د هندەك كاروباراندا نەبیت، بەلێ فریشتە ب هیچ شێوەكێ چ تشت كاریگەریێ لسەر ناكەن.
هژمارا فریشتان
ژمارا فریشتان دیاركری نینە و دناف خەلكێدا تشتەكە زانین لسەر نینە، و خودایێ مەزن دبێژت: {وَمَا يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَ وَمَا هِيَ إِلَّا ذِكْرَى لِلْبَشَرِ} (المُدّثِّر: 32).
پلە و پایێن فریشتان
دناف فریشتانژیدا یێت هەین فرمانان دکەن و یێت هەین فرمانا بجهـ دئینن، ئەڤە نە ژبەر هندێ یە هندەك ژ وان مەزنن و هندەك ژ وان دبچیكن، بەلكو هەر هندەك ژ وان گرێدای كارەكێ تایبەتن و هندەكێن دی گرێدای هندەك كارێن دی یێن تایبەتن و دجهێن دیاركریدا.
و خودایێ مەزن دبێژت: {قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ} (السجدة: 12).
هەروەسا دبێژت: {وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلَائِكَةُ بَاسِطُو أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنْتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ} (الأنعام: 94).
هەروەسا دبێژت: {إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيرً} (النِّساء: 98).
ئەگەر ب شێوەكێ جوان سەحكەینە ڤان هەرسێ ئایەتان پێكڤە، د ئایەتا ئێكێدا خودایێ مەزن كێشانا گیانێ مروڤان یێ تایبەتكری ب ئێك فریشتەیڤە، و ئەف چەندە دژایەتیێ چێناكەت بەلكو روندكەت فرمانا كێشانا گیانێ مروڤان یا ئێك فریشتەییە و ڤی فریشتەی گەلەك فریشتەیێن دی هەنە هاریكاریا وی دكەن دئەنجامدانا كارێ كێشانا گیانێ مروڤاندا، ڤێجا مادەم د بابەتێ مرنێدا پلەپەندی هەیە ب هەمان شێوە ئەم دگەهینە وی ئەنجامی كو زنجیرەكا فریشتەیێن دی هەنە د ئەنجامدانا بابەتێن دیدا، و ب فریشتەیەكێ مەزن دەستپێدكەت و پاشی پلە ب پلە دئێتە خوار حەتا دگەهتە یێن هاریكار و دویفكەفتیان.
هێزا فریشتان
ئەگەر ئەم هێزا فریشتان بەڕاوردبكەین دگەل هێزا مروڤان، هێزا فریشتان سنوردارە، هندی فریشتەنە هەمی دەما دئێك بارودوخدانە، بەلێ مروڤ پێشدكەڤیت و بەرەف پلێن بلندتر دچیت، خودایێ مەزن دقورئانا پیروزدا دبێژت: {وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ} (البقرة: 32-33)
حیكمەت دڤێ چەندێدا ئەوە ئادەم (عليه السلام) فێری ناڤانكر بەلێ فریشتە فێرنەكرن، ڤێجا ئادەم (علیە السلام) ژ وانا ب هێزەكا زێدەتر و ئامادەییەكا زێدەتر دیاردكەت داكو ببیت دەركەفتنەك بوو سیفەتێن خودایێ مەزن.
كورتیا بابەتی: هێز و شیانێن فریشتا سنووردارن ئەگەر بەڕاوردبكەین دگەل یێت مروڤان، سەرەرای ئەو كارێن فریشتە ئەنجامددەن پێچەوانەی فرمانا خودایێ مەزن نینن.
ئیرادەیا فریشتان
فریشتا ئیرادەیەكا دیاركری هەیە، ئەف ئیرادەیە وەكی وێ چەندێ یە ئەگەر تو تەپەكێ ب وەریسەکی گرێدی و ئەوی وەریسە ب درێژاهیا چەند میترەكێن كێم ب دارەكێ ڤە گرێدەی ڤێجا تەپە هینگێ بتنێ دشێت ب درێژاهیا وی وەریسی و لدورماندوری دارێ بتنێ لڤینێ بكەت نە زێدەتر ئانكو بتنێ دشێت لڤینێ د بازنەیەكا دیاركریدابكەت. ب هەمان شێوە فریشتەژی ل دەورێ ناڤەندەكا دیاركریدا لڤینێ دكەن و د بازنەیەكا دیاركریدا و ژێدەرناكەڤن، و ئەف سنورە ڤێ ئایەتا قورئانا پیروز دیاركریە: {لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ} (التحريم: 7).
دڤێ ئایەتا پیروزدا ب شێوەكێ ئاشكرا دیاردبیت ئیرادا فریشتان سنوردارە.
قورئانا پیروز دبێژت: {أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ} (البقرة: 31).
فریشتا ئەو پرسیارە ئاراستەی خودایێ مەزنكرن دەربارەی وێ كاڤلكاریا مروڤان دعەردیدا ئەنجامددان، و كا ئەو سیستەمە یان ئەو ئەركە چیە ئەڤا پێدڤیە فریشتە ئەنجامبدەن بوڤێ مەبەستێ، و ئاراستەكرنا پرسیارا و رامانا وێ ئەوە فریشتان هێزا ئیرادێ هەنە دهندەك بابەتێن دیاركریدا و د دیاركرنا وان بابەتاندا زێدەتر نینە، و هێزا ئیرادا وان دبازنا چاكیێ دایە و چجار ناگەهیتە سنورێ بازنا خرابیێ ئانكو ژ سنورێ خو نادەركەڤیت.
و سیاقا ئایەتا پیروز دیاردكەت هەلویستێ فریشتان یێ پرسیارکرنێ ئەو داخازا رونكرنێ دكەن نەكو رەخنێ دگرن، بەلێ دبیت كەسەك بێژت فریشتان ئیرادەكا سەربەخو نینە و بوو ڤێ پرسیارێ وانژی خودایێ مەزن ئیلهاما بوو وان فرێكری ڤێجا وانژی ئەف كارە كرن، بەلێ ئەف نەرینە خەلەتە ب دەلیلێ ئاخفتنا خودایێ مەزن د ئایەتا دیڤدا دەمێ دبێژت: {…إِنْ كُنْتُمْ صَادِقينَ} ئانكو ئەگەر هوین راستن و لسەر حەقیێ نە دڤێ پرسیارێ دا.
ئەڤەژی دیاردكەت كو ژ لایێ خودێڤە ئه ڤ پرسیارا وان ب ئیلهامێ نەگەهشتیە وان، بەلكو هەر ژ ئیرادا وان بخوبویە.
و دفەرمودەیاندا چەسپاندیە فریشتان د هندەك بابەتاندا ئیرادە هەنە، ژ ئەبو سەعیدێ خودری گوت: “ئەرێ ئەز وێ بوو هەوە نەبێژم ئەڤا من ژ پێغەمبەرێ خودێ (صلى الله عليه وسلم) گولێ بویە؟
هەردووگوهێن من گولێ بون و دلێ من وەرگرت، ئێك ژ عەبدێن خودێ نوتو نەهـ مروڤ كوشتن و پاشی ڤیا توبەبكەت ڤێجا پرسیار ژ زاناترین كەس لسەر رویێ عەردی دكر، ناڤ و نیشانێن زەڵامەكێ دانێ و ئەوژی چو نك وی زەڵامی بوو توبەكرنێ و گوتیێ: من نوتو نەهـ مروڤ یێن كوشتین ئەرێ بومن هەیە ئەز توبەبكەم؟ وی زەڵامیژی گوتیێ پشتی كوشتنا نوتو نەهـ مروڤان و شنی توبا چ؟؟ ویژی شیرێ خو ئینادەر و ئەوژی كوشت و یا سەدێژی تەمامكر، و پاشی ڤیا توبەبكەت و دیسا پرسیار ژ زاناترین كەس لسەر رویێ عەردی كر، ناڤونیشانێن زەڵامەكێ دانێ ئەوژی بوو توبەكرنێ چو نك وی و گوتیێ: من سەد مروڤ یێن كوشتین ئەرێ بومن هەیە توبە بكەم؟
وی زانای گوتیێ: مالوێران ما چ تشت رێگریا توبەكرنێ لتە دكەت؟ ژ وی باژێرێ پیس دەركەڤە ئەڤێ تو تێدا دژی و هەرە فلان باژێری خەلكێ وێ د سالحن و ل وێرێ بژی و پەرستنا خودایێ خو بكە، ئەوژی دەركەفت چوو بەرەف وی باژێرێ باش، و درێكێدا مر، پاشی فریشتەیێن دلوڤانیێ و فریشتەیێن جزادانێ گفتوگو لسەر وی كرن كا دێ ب توبەدار ئێتەحسابكرن یان نە، ئیبلیسیژی گوت ئەز ژ هەمیا نیزیكترم بوو وی، چونكی چجار بێ فرمانیا من نەكریە، پاشی فریشتەیێن دلوڤانیێ گوتن ب شێوازەكێ توبەدار دەرچوو”.
و دریوایەتەكادیدا هاتییە ژ “حُمَید الطویل”ی و ویژی ژ بەكرێ كورێ عەبوڵڵای و ویژی ژ ئیبن ڕافيعەی، گوت: “خودایێ مەزن فریشتە فرێكرن لسەر گورێ وی داكو گفتوگویێ لسەربكەن پاشی ب زڤرنەڤە، و سەحكرنێ كا پتر نیزیكی كیش باژێریە ژ وی باژێری حسابكرن”(سنن ابن ماجه، كتاب الدّيَات، باب هل لقاتل مؤمنٍ توبة).
ل ڤێرێ دیاردبیت فریشتان هێزا ئیرادەیێ هەنە، و ئەف ئایەتا پیروز: {مَا كَانَ لِيَ مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلَى إِذْ يَخْتَصِمُونَ} (ص: 70)
روندكەت بێگومان فریشتە گفتوگویێ دناڤبەرا خودا دكەن د هندەك بابەتاندا، و ئەڤەژی نائێتە رویدان ئەگەر ئیرادە نەبن هەتا چەند سنوردارژی بیت.
زانینا غەیبێ
دقورئانا پیروزدا روندبیت فریشتە غەیبێ نزانن، د سورەتا (سبأ)دا هاتییە: {وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ يَقُولُ لِلْمَلَائِكَةِ أَهَؤُلَاءِ إِيَّاكُمْ كَانُوا يَعْبُدُونَ (*) قَالُوا سُبْحَانَكَ أَنْتَ وَلِيُّنَا مِنْ دُونِهِمْ بَلْ كَانُوا يَعْبُدُونَ الْجِنَّ أَكْثَرُهُمْ بِهِمْ مُؤْمِنُونَ} (ئايەتا 41_42).
ئەگەر فریشتان غەیب زانیبایە ئەوان بێ ئاگەهیا خو نیشان نەددان بەرامبەر وێ دەستەكا مروڤان ئەڤا پەرستنا فریشتان دكرین. و ئەم نەشێن بێژین خودایێ مەزن بێی كو چ كەسێ فریشتە پەرستبن و سەرڤێرا ئەف پرسیارە ژ فریشتان كربیت ئانكو بێگومان هندەك مروڤ هەبوینە و پەرستنا فریشتان دكرن لەوا خودایێ مەزن ڤێ پرسیارێ ژ فریشتان دكەت، و خودایێ مەزن زاتەكێ پاكو پاقژە ژ بەحسكرنا بابەتەكێ نە یێ راست، هەتا دهندەك كتێبێن كەڤندا دیاردبیت مروڤان پەرستنا فریشتانكرییە، ڤێجا هندەك ژ فریشتان ل روژا قیامەتێدا بێ ئاگەهبونا خو دیاردكەن ژ پەرستنا ڤان مروڤان بوو وان، و د فەرمودێن پێغەمبەریدا (صلى الله عليه وسلم) هاتییە فریشتە غەیبێ نزانن، و ژ پێغەمبەری (صلى الله عليه وسلم) ریوایەت هاتییە وەرگرتن، زەڵامەك ل رێزا باوەرداراندا ناڤێ وی هاتییە نڤیسین و كریارێن باوەرداران ئەنجامددەت، بەلێ دەمێ ئەو فریشتەیێ كریارێن وی دنڤیست، كریارێن وی دئێخیتە بەرامبەر خودایێ مەزن، ژ ئاسمانا دەنگەك دئێت و دبێژت كریارێن وی ل وی بزڤرینن، چونكی نڤێژا وی ژبەر خاترا خودایێ مەزن نەبویە.
ژ ڤێرێ دیاردبیت زانستێ حەقیقی نەهاتیە دان ب فریشتان، چونكی ئەگەر ئەوان ئەف زانستە هەبا ئەو نڤێژە بلند نەدكرن بوو نك خودایێ مەزن، دیارە ئەو نڤێژە ژبوو رویمەتی هاتبووكرن
و نە ژبەر خاترا خودایێ مەزن بو.
هەر فریشتەك تایبەتە ب كارەكێ دیاركریڤە
هەر تشتەكێ هەبیت هاتیە سپاردن ب فریشتەین تایبەتڤە، ئەڤە د فەرمودەكێدا دیاردبیت ژ عائیشایێ (رضي الله عنها) گوتیە پێغەمبەری (صلى الله عليه وسلم): “ئەرێ روژەك بسەر تەدا هاتییە ژ روژا ئوحودێ گرانتربیت؟” پێغەمبەری (صلى الله عليه وسلم) گوت: “ژ هوزاتە ئەو ب سەرێ من هات ئەوا ب سەرێ من هاتی، نەخوشترین روژبو ئەڤا ئەوانا ب سەرێ من ئینای ئەوژی روژا عەقەبێ بوو دەمێ من بانگەوازیا خو بوو عەبدكولال گوتی ب وی شێوێ من ڤیای وی بەرسڤ نەدا، پاشی ئەز هاتم ب رێدا و د خەیالێن خودا كیرچووم، دەمێ ئەز ب ئاگەهـ هاتم من سەحكرێ ئەز یێ ل (قرن الثعالب)ی مە، ڤێجا من سەرێ خو بلندكر من عەورەك دیت سیبەر دامن و من سەحكرێ جوبرەئیل تێدابوو، گازی من كر و گوت خودایێ مەزن هاش ئاخفتنێن هوزا تە و بەرسڤا وان هەبو، ڤێجا فریشتەیێ چیایان هنارتیە نك تە و كا تو دێ چ فرمانێ لێ كەی ئەو دێ بوتە بجهـ ئینیت، فریشتێ چیایا گازی كر و گوتیێ ئەی موحەممەد، تە چ دڤێت داخازبكە، ئەگەر تە بڤێت ئەزدێ هەردوو چیایان گەهینمە ئێك لسەر واندا و وان ژنافبەم، پێغەمبەری (صلى الله عليه وسلم) گوتیێ: بەلكو ئەز دخازم ژ زاروك و نەڤیێن ڤان هندەك مروڤ پەیداببن بتنێ پەرستنا خودایێ مەزن بكەن و شریكا بوو چێنەكەن”. (البخاري، كتاب بَدْءِ الخلق، ومسلم، كتاب الجهاد والسير، باب ما لقي النبي صلى الله عليه وسلم من أذى المشركين)
ژ ڤێ فەرمودێ دیاردبیت فریشتەیێ تایبەت ب چیایان ڤە كارەكێ دیاركری هەیە و ئەگەر نە وەسا با جوبرەئیل بخوە دا وی كاری ئەنجامدەت، بكورتی دیاردبیت هەمی تشت سەربەخونە و هاتینە سپاردن ب فریشتەیێن تایبەتڤە.
جیاوازیا فریشتان ب جیاوازیا دیمەن و سیفەتێن وان
بەری نوكە مە دیاركر فریشتە دبنە دەركەفتن بوو سیفەتێن جیاواز یێن خودایێ مەزن، یێت هەین دبنە دەركەفتنا ئێك هێزێ بتنێ و یێت هەین دبنە دەركەفتنا زێدەتر ژ هێزەكێ.
و خودایێ مەزن دبێژت: {الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ} (فاطر: 2)
ژ ڤێ ئایەتا پیروز دیاردبیت فریشتە نە د یەكسانن ژ لایێ هێز و شیانانڤە، بەلكو ل دویف وی كارێ بوو وان هاتییە تایبەتكرن هێزا وانژی تایبەتە و جودایە ژ یێن دی، و دئێنە فرێكرن بوو خەلكێ لدویف وان مەرجێن هەین، و ل سەردەمێ پێغەمبەری (صلى الله عليه وسلم) دونیا گەهشتە بلندترین پلە ژ پلێن خو و جوبرەئیل لسەر وێنێ خو یێ تەمام هاتیە فرێكرن، و د فەرمودەیێدا هاتییە وەسفكرن ش چەنگ ەش سەد هەبوون (سەحكە فەرمودێن ئیسرا و میعراجێ)، ئەڤەژی ئیشارەتێ ددەت كو جوبرەئیل (عليه السلام) دیاربونا شەش سەد سیفەتێن خودایێ مەزنە.
و خەلەتە ئەم بێژین سیفەتێن خودێ ژ شەش سەد سیفەتان كێمترن، مادێ چەوا چێبت جوبرەئیل دیاربونا هژمارەكا زێدەتر بیت ژ سیفەتێن خودێ، و بەرسڤا ڤێ دیتنێ ئەوە سیفەتێن خودایێ مەزن ناهێنە هژمارتن، بەلێ دبیت بتنێ وان شەش سەد سیفەتان پەیوەندی ب مروڤانڤە هەبیت و كاریگەریێ لسەر مروڤان بكەت، لەوا جوبرەئیل (علیە السلام) وەك دەركەفتنا ڤان سیفەتان هاتییە.
و ل ڤێرێ دێ ئیشارەتێ دەین مەسیحێ ژڤاندار (عليه السلام) دڤی بابەتیدا گوتنەكا هویر هەیە ئەوژی ئەوە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) هاتییە خەلاتكرن ب زانستێ قورئانا پیروز، ب ئەندازەیەكێ ژ جوبرەئیلی (عليه السلام) زێدەتر، ئەڤەژی راستیە چونكی جوبرەئیل (عليه السلام) نە بتنێ بوو، بەلكو كومەكا فریشتەیێن دیژی هەبون پشتگریا پێغەمبەری (صلى الله عليه وسلم) دكرن ئانكو كومەكا سیفەتێن دی و چەنگێن دیژی هەبوون.
وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمين