Бомбей радиоси мендан Исломга нечун эътиқод қилишим ҳақида сўзлаб беришимни илтимос қилди. Мен ўз навбатида ушбу савол билан ўз нафсимга мурожаат қилганимда, у жавоб берди: ҳар бир ишончга сазовор нарса сингари у ҳам ишончга тегишлидир, яъни шунинг учунки, у ҳақдир.
Бу жумлани тафсили шундан иборатки, менинг наздимда, диндаги асосий масала Аллоҳнинг зотидир. Инсон ва Аллоҳ оралиғида ҳаққоний алоқа ўрната оладиган дингина ҳаққонийдир. Бинобарин, бирон нарсанинг ҳаққоний бўлиши унга иймон келтириш учун етарли далилдир. Зеро, кимда-ким ҳақиқатни тан олмас экан, у ёлғонни тан олишга мажбур ҳамда у ўз-ўзига ва башариятга душмандир.
Исломнинг иддаоси шундан иборатки, бу дунёни яратгувчи бир тирик Худодир. Ул Зот ҳозирги даврда ҳам худди илгаридек ўз бандаларига намоён бўлади. Бу иддаони фақат икки йўл билан текшириш мумкин. Ё қидирувчининг ўзи учун Худо таолонинг қудратлари намоён бўлсин ёки бўлмаса биз Худонинг зоти зоҳир бўлган кишининг аҳволларини текширгач, унинг иддаоси ростлигига ишонч ҳосил қилайлик. Чунки мен Аллоҳ таолонинг фазлу карами туфайли Ул Зот ўз вужудини бир неча бор ва ғайриоддий ҳолатларда ошкор қилган тажрибали инсонлардан бўламан. Зеро, мен Исломнинг ҳаққонийлигини ўз тажрибамда синаганман ва менга ўзга далилнинг ҳожати ҳам йўқ.
Бундай тажрибага эга бўлмаганлар учун шахсий тажрибамдан ташқари Исломга эътиқот қилишимга боис бўлган исбот-далилларни келтирмоқчиман.
Биринчидан: Мен шунинг учун Исломга ишонаманки, у дин мажмуи, деб аталадиган барча масалаларга мени зўрма-зўраки ишонтирмайди, балки ўзининг ҳар бир ишига далил келтиради. Худо таолонинг мавжудлиги, Унинг сифатлари, фаришталар, дуо ва унинг таъсир кучи, қазою қадар, ҳамда унинг амал доираси, ибодат ва унинг даркорлиги, шарият ва унинг фойдаси, ваҳий ва унинг аҳамияти , ўлимдан кейинги ҳаёт, жаннат, дўзах- булар ичида бирортаси ҳам Исломда батафсил ёритилмасдан ва инсон ақл-заковатини қониқтириш мақсадида забардаст далиллар билан бойтилмасдан қолган. Қисқаси, у менга нафақат динни, балки ишончли илмни ҳадя этди. Бундан эса менинг ақлим таскин топади ва мазҳабнинг кераклилигига ишонч ҳосил қилади.
Иккинчидан: Мен исломга шу боисдан ҳам ишонаманки, унинг иддаолари қиссаю афсоналарга асосланмаган, балки у ҳар бир кишини тажриба қилишга даъват этади ва дейди: ҳар бир ҳақиқатни у ёки бу шаклда шу дунёнинг ўзида синаб кўриш мумкин. Шунинг учун ҳам у менинг қалбимга таскин бахш этади.
Учинчидан: Мен исломга шу боисдан ҳам ишонаманки, у менга Худо таолонинг каломи ва иши ўртасида ҳеч қандай зиддият йўқ, деб ўргатади. У мени фан ва дин ўртасидаги келишмовчиликлардан халос этади. Мени табиат қонунларидан кўз юмишга ва уларга хилоф бўлган сўзларга ишонишга ундамайди. Аксинча, у менга табиат қонунлари устида фикр юритиш ва улардан фойдаланишни ўргатади. Ва у менга дейдики, калом нозил қилгувчи ҳам Худо, дунёни яратгувчи ҳам Худодир. Зеро, Ул Зотнинг сўзи ва иши ўртасида заррача ҳам зиддият йўқдир. Бас, шундай экан, сен Унинг каломини тушуниш учун Унинг ишига қара ва Унинг ишини тушуниш учун Унинг каломига қулоқ тут. Шу йўсинда Ислом менинг фикрлаш салоҳиятимга таскин бағишлайди.
Тўртинчидан: Мен Исломга шу боисдан ҳам ишонаманки, у менинг ҳиссиётларимни поймол қилмайди, балки уларга тўғри раҳнамолик қилади. На у табиий хоҳиш-истакларимни сўндириб, мендаги одамийликни ях босган ҳисга айлантиради. Ва на орзу-истакларимни жиловсиз ташлаб қўйиб, мени ҳайвон даражасига ташлайди. Худди бир моҳир муҳандиснинг тошқин сувларни жиловлаб, уларни тинч оқар анҳорга айлантиргани, қақраб ётган чўлларни чаманзорга табдил этганидек, Ислом ҳам менинг хоҳиш-истакларим ва ҳис-туйғуларимга муносиб чегаралар қўйиб, уларни аъло ахлоқ даражасига кўтаради. У: Аллоҳ таоло сенга муҳаббатга мойиллик берган-у, магар умр йўлдошингни танлаб олишни ман этиб қўйган ёки бўлмаса, ейиш учун тилда лаззат ва дилда хоҳиш пайдо қилган-у, бироқ тансиқ таом тановул қилишни ҳаром қилибқўйган— демайди. Аксинча, У айтади: майли, севгин, бироқ муҳаббатинг покиза ва садоқатли бўлсин, токи сенинг пушти камарингдан пайдо бўладиган зурриётларинг пок мақсадларингни дунёда доимо асрасин. Лазиз таомлардан маза қилиб тановул қил, бироқ бунда ҳам чегарадан чиқмагин, токи ўзинг тўйиб, қўшнинг очликда изтиробда бўлмасин. Хулоса қилиб айтганда, Ислом барча табиий эҳтиёжларни муносиб тарзда чеклаб, уларни табиий эҳтиёжлар худудидан чиқариб, аъло ахлоқ доирасига киргизиб қўяди ва менинг одамийлигимга таскин бахш этувчи бўлади.
Бешинчидан: Мен Исломга шу боисдан ҳам ишонаманки, у нафақат менга, балки бутун дунё аҳлига нисбатан адолат бирла, балки меҳр-муҳаббат бирла ёндошади. У менга ўз нафсим ҳақларини адо этишнигина ўргатмайди, балки дунёдаги ҳар бир нарсага нисбатан адолатда бўлишимни уқтиради ва бу борада менга тегишли йўл-йўриқ кўрсатади. Бир томондан у ота-онага нисбатан фарзандлик бурчларни ойдинлаштирган ва ота-онага яхши муомалада бўлишни уқтирган,ҳаттоки мерос қолдираётганда ҳам уларнинг улушларини белгилаб берган бўлса, иккинчи томондан ота-оналарга фарзандларига нисбатан яхши муомалада бўлиш, уларга таълим бериш, яхши тарбиялаш, гўзал ахлоқни сингдириш ва соғлиғини сақлашни буюрди ҳамда маълум даражада фарзандларни ота-оналарининг меросхўри, деб тайинлади. Худди шу сингари у эр-хотин ўртасида энг яхши муносабатлар ўрнатилиши учун ҳам ҳукмлар берди. Ва уларни ўзаро яхши муомалада бўлиши ҳамда бир-бирларининг ҳис-туйғуларига эътиборли бўлиши тўғрисида буйруқ берган. Шу борада Ислом асосчиси марҳамат қилган ушбу жумла нақадар қиммат баходир: Кундузи хотинни дўппослаб, кечаси уни яхши кўрадиган кимса инсоний табиатнинг гўзаллигини нечоғлик унутиб қўяди. Яна марҳамат қилган: Ораларингизда кимки жуфти ҳалолига нисбатан яхши муомалада бўлса, энг яхши ахлоқ соҳиби ўшадир. Ва ул зотдан яна шундай нақл бор: Аёл биллур сингари нозиксифат бўлади, зеро, сиз биллурни ишлатишда нечоғлик эҳтиёткор бўлсангиз, аёлларга нисбатан муомалада ҳам шул қадар сергак бўлинг.
Ислом қиз фарзандларнинг ҳақ-ҳуқуқларини ҳам эътибордан четда қолдирмаган, уларни ўқитиш лозимлигига алоҳида урғу беради ва дейди: Кимки ўз қизига яхши таълим берса ва одобли қилиб вояга етказса, бундай киши учун жаннат вожубдир. Ва у қиз болани ҳам ота-онасининг меросхўри этиб тайинлаган.
Ислом аҳли ҳукумат ва омма ўртасида адолатни талқин этди. У ҳукмронларга дейди: ҳукумат сизларнинг мулкингиз эмас, балки бир омонатдир. Бас шундай экан, сиз ҳалол одам сингари ушбу омонат ҳақини бекаму-кўст адо этинг ва омма билан бамаслаҳат иш юргизинг. Ва у оммага қарата айтади: Аллоҳ таоло ҳукуматни неъмат сифатида сизга тортиқ қилди. Зеро, сиз ҳокимиятни бошқаришга лойиқ бўлган инсонларни ҳоким этиб сайланг. Сайлагач эса улар билан тўлиқ ҳамкорликда бўлинг, исён кўтарманг, чунки исён кўтарсангиз, ўзингиз қурган уйингизни ўз қўлингиз билан вайрон қилган бўласиз.
У хўжайин ва хизматчи ўртасидаги ҳақ-ҳуқуқларни адолат бирла ҳал этади. У хўжайинга хизматчини ишга ёллаганда, унинг хақини тўлиқ адо этиш ва унга пешона тери қуриб улгурмасдан иш ҳақи тўлаш даркор эканлигини уқтиради. Сенга иши тушган кишини камситма, негаки у сенга биродар ва Аллоҳ таоло унга ғамҳўрлик қилиш мажбуриятини сенинг зиммангга юклаган ҳамда уни сенинг қувватланишингнинг боиси қилиб яратган. Бинобарин, сен ўз кучингни нодонларча ўзинг синдирма. Ва У хизматчига дейди: модомики сен ҳақ тўланиши шарти билан кимгадир ишга ёлланган экансан, унинг хизматини ҳалоллик билан адо эт, танбаллик ва лоқайдликка берилма.
Ислом жисмонан соғлом ва куч-қувватга эга бўлганларга дейди: заифларга зулм ўтказманг ҳамда жисмонан айбдор бўлган шахсларни масхараламанг. Билъакс олий фазилат шундан иборатки, қўшнингиздаги заифликлар унинг устидан кулишингизга боис бўлмасин, балки сизда раҳм-шафқат ҳиссини уйғотсин.
Ва у бойларга дейди: Камбағалларга ғамхўрлик қилинг ва ўз молингизнинг қирқдан бир қисмини ҳар йили ҳукуматга топширинг, токи у ушбу маблағни камбағаллар ривожига сарфласин. Камбағал киши ночор аҳволда бўлса, унга судхўрларча қарз бериб, унинг мушкулларини орттирманг, балки ўз мол-мулкингиздан унга ёрдам беринг, негаки Худо сизга ушбу бойликларни айшу ишратда яшасин, деб эмас, балки уларни дунёни ривожи йўлида сарфлаб, икки олам савобини ҳосил қилсин, деб берган.
Магар у камбағалга ҳам дейди: сиз ўзингиздан бой кишининг мол давлатига очкўзлик ва ҳасад бирла кўз олайтирманг, негаки бундан қалбингизни зулмат қоплайди ва сизни тўғри фикр юритиш қобилиятидан маҳрум этиб қўяди. Аксинча, сиз Худо таолонинг мадади ила ўз вужудингизда ҳар жиҳатдан ривож топиш учун куч-қувват пайдо қилинг. Ислом аҳли ҳукуматни шу хилдаги курашда камбағалларга кўмаклашишга насиҳат қилади, шунингдек, мол-давлат ва куч-қувват бармоқ билан санарли қўлларда жамланиб қолмасин, дея уқтиради.
Ота-боболари катта хизматлар кўрсатиб, иззат-обрўга эга бўлган ва шу туфайли уларнинг фарзандларига ҳам эл орасида эъзоз топган бўлсалар, бундайларга қарата у дейди: Сизнинг аждодларингиз солиҳ амаллари туфайли иззатга эга бўлган бўлсалар, сиз ҳам яхши амаллар бирла ўша иззатни сақланг. Ўзга қавмларни таҳқирламанг ва камситманг, негаки Худо барча инсонларни баравар қилиб яратган. Ва яна шуни унутмангки, сизларга иззат бахш этган буюк Зот ўша ўзга қавмга ҳам иноят кўрсатиши мумкин. Бас, агар сиз уларга зулм ўтказсангиз, эртага у қавм ҳам сизларга зулм етказади. Бинобарин , ўзингизда катталигингизга бино қўйиб гердайманг, балки бошқаларни улуғлик даражасига етказиб фахрланинг, чунки йиқилган биродарини суяган кишигина улуғликка сазовордир. Ва у дейди: ҳеч бир мамлакат бошқа мамлакатга, ҳеч бир қавм бошқа бир қавмга нисбатан душманлик қилмасин ва улар бир-бирларининг ҳақига хиёнат қилмасинлар, балки биргаликда дунё ривожига ҳисса қўйсинлар. Бир гуруҳ қавмлар, юртлар ва инсонлар қўшилишиб бошқа бир гуруҳ қавмлар, юртлар ёки инсонларга қарши тил бириктирмасинлар, балки ушбу қавм, юрт ва инсонлар бирлашиб бир-бирларини зулму истибдоддан тўхтатиш ва бошқа қавмлар, эллар ва инсонларнинг ривож топишини тарғиб қилишга аҳдлашсинлар.
Хулласи калом, мен дунё саҳнида ўзим учун ҳам , ким бўлишидан ва қандай бўлишидан қатъи назар, мен учун азиз бўлган барча инсонлар учун шароит яратишини кўриб турибман. Мен ўзимни ҳар хил ҳолатларга солиб кўргач, шунга амин бўламанки, исломий таълимот туфайли мен истаган ҳолатда ютуқ ва муваффақиятдан бебаҳра қолмайман, негаки менинг нафсим дейдики, Ислом мен учун ҳам, менинг яқинларим учун ҳам, аёллар ва эркаклар, кексалар ва болалар, камбағаллар ва бойлар, катта миллатлар ва кичик миллатлар учун ҳам, миллатларнинг бирлашиши тарафдорлари учун ҳам, ўз юртларининг фидоиийлари учун ҳам, баб-баравар фойдали ва манфаатлидир. Ҳамда у мен ва менинг Тангрим ўртамиздаги ҳаққоний алоқа ва иттифоқ ўрнатади. Демак, мен Исломга ишонаман ва бундай нарсани тарк этиб, бошқа бирор нарсани қандай тан олишим мумкин?