Ислом

Умуман, ислом сўзи бошқа тилларда, мусулмонлар ва ғайримусулмонлар томонидан ҳам “бўйсунмоқ” деб, таржима қилиниб келинмоқда. Бироқ, бу жуда оддий таржима бўлиб, араб тилидаги тўлиқ маънони англатмайди. Асосан, бу ерда икки мураккаблик бор: биринчидан “бўйсунмоқ” бошқа тиллардаги жумлада қўлланишда одамнинг ўз ихтиёрига қарши итоат эттириш ёки мажбур кўндириш деган маънони ҳам ифодалайди. Масалан, итоат эттириш қуролни тақаш ёки куч ишлатиш билан амалга ошади, бу эса ўз ўрнида исломнинг ўз ихтиёри билан танлаш деган асосий қоидасига қарама-қарши бўлади.

Араб тилида, “ислом” эмас, “истислом” деган сўз “бўйсунмоқ”, “бир нарсадан бош тортиш” деган маънони билдиради. Бошқа тиллардаги таржимага ўхшаб “истислом” сўзи бўйсунмоқликни билдиради ҳамда бир одамнинг иккинчи бир одамга қарши бўлган иш-ҳаракатини билдириши мумкин. Аксинча, “Ислом” Худо ва инсоннинг ўз ихтиёр-иродасига тегишлидир. Бошқача айтганда, бир мусулмоннинг мусулмон бўлиши учун исломни ўз ихтиёри билан, ҳеч қийновсиз қабул қилиши шарт. Яратган Зот, бизнинг Уни ўз хоҳшимиз билан танлашимизни ҳохлайди ва бошқа ҳеч қандай сабаб бўлмаслик керак. Мана шу энг зарур ери кўпинча нотўғри тушунилиб келинмоқда. Сабаби шуки, иймон – бу қалбга тегишли масала бўлиб, унда ҳеч ҳам мажбурлаш мумкин эмас. Айрим одамлар таклиф этгандай, Исломни зўравонлик билан тарқатиш мумкин эмас, чунки қилич ёки қурол билан мажбурлаганда, одам ўлимдан қутилиш учун “мусулмонликни тан олдим” деб айтиши мумкин, лекин юрагининг туб-тубида Исломни четга суриши эҳтимолдан холи эмас.

Бирон бир исломий ёки бошқа империя қилич билан тарқатила олмайди, деб айта олмаймиз. Аммо, эътиқод-иймон ҳеч ҳам тарқатила олмайди. Ҳеч бир жисмоний мажбурлаш одамни суймаган одамига суйдира олмагандай, ҳеч бир куч одамни ишонмаган нарсага ишонтира олмайди. Аллоҳ – Билгувчи Зот, аниқ, У шундай яратган. Чунки, энг биринчи ва асосийси – У қалбларни синагувчиси бўлганлигидан, киши мантиқий томондан иймонни ўз ихтиёри, қалби ва ақли билан танлаши керак. Исломни мажбурлаш билан эмас, даъват ва тушунтириб ишонтириш ҳамда ҳужжат орқалигина тарқатса бўлади. Қуръони каримда очиқ ойдин шундай деб ёзилган:

لا اِکْرَاهَ فِی الدِّیْنِ

(ЛО ИКРОҲА ФИДДИН) – “динда ҳеч қандай зўравонлик йўқ”. (Асосан, мусулмонлар “иймон” Аллоҳ томонидан насиб этилади, деб ишонишади).

Бу таржимадаги иккинчи мураккаблик, бошқа тиллардаги “бўйсунмоқ” ва “тинчлик” сўзларининг ўртасида лингвистик боғланишнинг йўқлигидир. Шунингдек араб тилида бу сўзлар “ислом” ва “салом”, биргина сўзнинг “с л м” деган ҳарфларнинг манбасидан келиб чиқади (тинчликда бўлиши).

Бу этимологиялик алоқа жуда ҳам аҳамиятли ва таржимада йўқотилмаслиги керак. Биз тинчликни топишда ўз ихтиёримиз билан Яратган Зотга итоат этамиз. Биз мусулмонлар – Аллоҳ билан бўлган алоқамизни узиб, тинчлик-омонликни топа олмаймиз. Биз қаҳр-ғазаб, қайғу ва хафагарчилик билан мусулмон бўла олмаймиз. Инсон Аллоҳнинг тинчлигини танлаш ёки танламаслик ҳуқуқига эга. Қуръони каримда ушбу мавзуга қаттиқ эътибор қаратилган. Биз – мусулмонлар Аллоҳни чексиз тинчлик бергувчи қатори қараймиз ва Аллоҳнинг тинчлигига эришганимиздагина, биз ўзимизнинг ва дунёмизнинг тинчлигига эриша оламиз. Шунингдек, бизнинг қалбимизда хотиржамлик бўлгандагина, биз бошқа одамлар билан тинчликда бўла оламиз. Хулоса қилиб айтганда, арабча “ислом” сўзининг ҳақиқий ва тўлиқ маъносини бошқа тилига етказиш учун маҳорат билан таржима қилиниши керак. Ислом итоат деганни англатади, Ислом “Парвардигорнинг тинчлигига эришиш учун ниятини ўз хоҳиши билан Аллоҳга қаратиш”. Соддароқ айтганда, “Парвардигорнинг тинчлигига эга бўлишлик” деган маънони билдиради.