ДУОНИНГ МАҚОМИ, ИЖОБАТ СИРЛАРИ ВА НАБИЙ САЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВА САЛЛАМНИНГ СУННАТЛАРИДАН ДУРДОНА ГАВҲАРЛАР

Ҳаёт шошилинчлигида одамлар вақтнинг қадрини тушунишни йўқотадилар ва бир куни мактаб олдида болаларнинг қайтишини кутиб туришса, бошқа бир куни рақамли экранлар денгизида чўмиб, қўлдан чиқиб кетаётган онларни унутиб юборадилар. Баъзан банкларга бориб, узун навбатларда асир бўламиз ва тиқилинчда туриб, тўхтаб қолган вақтни кутиб қоламиз. Қачонки биз сайру саёҳат учун вақт топсак, Аллоҳни эслаб, Унга яқинлашиш учун қимматли вақтни қандай самарали фойдаланиш мумкинлигини тушунамиз. Институтлар ва касалхоналар коридорларида ўз навбатимизни кутиб турамиз, соатлар эса шафқатсизлик билан ўтаверади. Бошқача айтганда, биз онгсиз равишда кўп вақтни йўқотамиз. «Қуръони Карим» бизга ўргатадики, ҳақиқий мўмин ҳар бир лаҳзасини Аллоҳни эслаш ва дуо қилишга сарфлайди, ҳар бир сонияни қадрлайди, уни Аллоҳнингнинг яратган нарсаларини мушоҳада қилиш ва Унга яқинлашиш билан тўлдиради.

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳаётларини тафаккур қилганимизда, ҳаётларининг ҳар бир лаҳзаси ҳар бир ҳолат ва вазиятга мос равишда Аллоҳ таолога дуо ва илтижо билан тўлганини кўрамиз, У зот уйғониш вақтида яхшилик ва барака учун, учрашган ҳар бир кишига эса барака тилаб дуо қилар эдилар. Овқатланишдан олдин ризқ бергувчи Раззоқни ёдга олар, тугатгач эса шукр қилар эдилар. Бўш вақтда ҳам, банд ҳолатда ҳам доим дуода эдилар.

Шунингдек, Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам янги кийим кийганда, ҳайвонга минганда, уйга кирганда ва чиққанда, бозорга кирганда, сафар бошлаганда, ҳожатхонага кирганда ва қабрларни зиёрат қилганларида дуо қилар эдилар. Ва у киши саллаллоҳу алайҳи ва саллам, аксирганларида дуо қилар эдилар ва бошқаларнинг аксирганида уларга барака тилар эдилар. Аллоҳдан турли ёмонликлардан паноҳ тилаб ва фалокатлардан ҳимоя сўраб дуо қилар эдилар. Қалбнинг турли ҳолатларига мос равишда дуолар қилар эдилар. Қурғоқчиликда ёмғир сўраб дуо қилар, кўп ёмғир ёққанда эса сокинлик сўрар эдилар. Ризқ ва мол-мулкка барака, одамларнинг ҳидоят топишлари, касалликдан шифо топиш, кўз ёмонлигидан ҳимояланиш учун, момоқалдироқ ҳамда ой ва қуёш тутилиш пайтида, касал одамларни зиёрат қилганда ва оламдан кетган одамлар учун дуо қилар эдилар. Қандайдир қийинчилик ва фалокатга дуч келган бўлсалар, дунёвий чораларни кўришдан аввал, биринчи навбатда Ягона Аллоҳга илтижо қилар эдилар.

Юқорида зикр қилинган дуолардан ташқари Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам инсоннинг кундалик ҳаётига алоқадор кўпгина ҳодиса ва ҳолатларда дуо қилар эдилар. Қисқаси, дуо у зот саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг кундалик ҳаётларининг ажралмас қисми эди.

Дуонинг улуғ мақоми ва беқиёс аҳамияти

1. Набавий ҳадислар мусулмон кишининг ҳаётида дуонинг аҳамияти бобида «Қуръони Карим»да дуо ҳақида келтирилган маъноларни қувватлайди. Ана шу маънолардан бири – Анас ибн Молик разияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисдир. Унда Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар:

«Дуо – ибодатнинг мағзи (яъни моҳияти)дир». (Термизий ривояти, «Дуолар китоби», «Дуонинг фазли» бобида)

2. Мана бу ҳадиси шариф дуонинг Исломдаги улуғ қадри ва юксак мақомини яққол кўрсатади:

«Аллоҳ таолога дуодан азизроқ нарса йўқдир». (Термизий, «Дуолар китоби», «Дуонинг фазли» боби)

3. Кофир инсон фақат моддий воситаларга суянар экан, мўминга эса Аллоҳ таоло дуо орқали улкан руҳий куч ато этган бўлиб, мўмин дуо орқали осмондан узлуксиз қувват ва ёрдам олади. Али ибн Абу Толиб разияллоҳу анҳу Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламдан шундай ривоят қилганлар:

«Дуо – мўминнинг қуроли, диннинг устуни ва осмонлару ернинг нури». (Ҳокимнинг «Мустадрак» асари, 2-жуз, Дорул Маориф, Бейрут, 2006–йил нашри, 162-бет, «Дуо китоби»)

4. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам дуони мунтазам равишда амалга оширишнинг аҳамиятини зикр билан боғлаб таъкид қилганлар. Жобир ибн Абдуллоҳ разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар:

«Энг афзал зикр – «Ло илоҳа иллаллоҳ», энг афзал дуо – «Алҳамдулиллоҳ»дир». (Термизий, «Дуолар китоби», «Мўминнинг дуоси ижобат бўлиши» боби)

Дуонинг одоблари

1. Дуо қилганда сабр қилиш ва жавоб кечикаётганига умидсизликка тушмаслик – мусулмон эътибор бериши лозим бўлган энг муҳим масалалардан биридир. Бу ҳақда ҳадисда шундай дейилган:

«Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Сизлардан бирортангиз «Мен Раббимга дуо қилдим, аммо У дуоимга жавоб бермади», деб дуосининг ижобат қилинишига шошилмас экан, дуоси қабул қилинади». (Термизий, «Дуолар китоби», «Дуосида шошувчи кимса ҳақида» боби)

2. Дуода қатъият ва жиддийлик Аллоҳга бўлган ишончни ифода этади ва дуонинг ижобат қилиниши эҳтимолини оширади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:

«Сизлардан бирортангиз дуо қилса, сўраётган нарсасини қатъий талаб қилсин, ва «Агар хоҳласанг, менга бер», демасин. Чунки Аллоҳни ҳеч ким мажбур қила олмайди». (Саҳиҳ Бухорий, «Дуолар китоби», «Аллоҳдан қатъият билан сўраш» боби)

3. Дуони қисқа ва умумий ифода этиш дуода мусулмоннинг собит туришини ва диққатини кўпроқ жалб қилишини осонлаштиради.

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам умумий маъноли дуоларни маъқул кўрар эдилар ва бундан бошқаларини тарк қилар эдилар. (Абу Довуд, «Витр намози китоби», «Дуо» боби)

4. Қалбнинг камтаринлик ва ўта ихлос билан Аллоҳга юзланиши – дуо ижобатининг калитидир. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар:

«Аллоҳга дуоингизнинг ижобат қилинишига ишонч билан дуо қилинглар. Билингларки, Аллоҳ ғофил ва бепарво қалбдан чиққан дуони қабул қилмайди». (Термизий, «Дуолар китоби», «Умумий дуолар ҳақида» боби)

Дуо қилишнинг тўғри ва мақбул усуллари

1. Дуо инсон фақат қийин дамларда мурожаат қиладиган восита эмас, балки у доимий ибодатдир ва ҳар қандай ҳолатда – хушҳолликда ҳам, мусибатда ҳам – кўпайтирилиши лозим. Буни Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда баён қилганлар:

«Кимки қийинчилик ва ғам-андуҳ пайтида Аллоҳ унинг дуосини ижобат қилишини истаса, фаровонлик пайтида дуони кўпайтирсин». (Термизий, «Дуолар китоби», «Мўминнинг дуоси ижобат бўлиши» боби)

2. Аллоҳни кўп зикр қилиш – иймоннинг ҳаққонийлиги ва кучининг белгисидир:

«Аллоҳни шунча кўп зикр қилингларки, одамлар «бу девона» дейишсин». (Муснад Аҳмад, «Мўтабар ровийлар муснади», Абу Саид Худрий разияллоҳу анҳунинг муснади)

3. Дуони аввал ўзингиз учун қилиб, кейин бошқалар учун сўраш – камтарлик ва ихлоснинг ифодасидир:

«Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бирор-бир инсон ҳақида дуо қилсалар, аввал ўзлари учун дуо қилар эдилар». (Термизий, «Расулуллоҳдан дуолар китоби», «Дуо қилувчи киши аввал ўзидан бошлаши ҳақида» боби)

4. Аллоҳга ҳамду сано айтиш, сўнг Пайғамбарга саллаллоҳу алайҳи ва саллам салавот айтиш – дуо вақтида амал қилинадиган зарур одоблардан ҳисобланади:

«Сизлардан бирортангиз дуо қилса, аввал Аллоҳга ҳамду сано айтсин, сўнг Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламга салавот айтсин, кейин хоҳлаган дуосини қилсин». (Термизий, «Дуолар китоби», «Умумий дуолар ҳақида» боби)

Қабул бўлиши умид қилинган дуолардан намунавий мисоллар

Аллоҳ таолонинг бандаларига бўлган улкан раҳмати шундаки, У Зот қийин ва муҳтож ҳолатларда уларнинг дуоларини қабул қилади. Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар:

«Учта дуо рад этилмайди: мазлумнинг дуоси, сафардаги кишининг дуоси ва ота-онанинг фарзанди ҳақида қилган дуоси». (Термизий, «Дуолар китоби», «Сафарда қилинган дуо ҳақида» боби)

Бу ҳадис шу уч дуонинг Аллоҳ ҳузуридаги алоҳида мақоми ва ижобат бўлиш эҳтимолининг юқорилигини кўрсатади.

2. Бошқалар учун, улар учун ғойибона дуо қилиш – ҳам дуо қилувчи, ҳам унга дуо қилинган шахс учун хайрлидир. Ҳадисда келишича:

«Бир мусулмон ўз мусулмон биродари учун ғойибона дуо қилса, унинг боши устида бир фаришта бўлади. У киши биродари учун қанча яхшилик тиласа, ўша фаришта: «Омин! Ва сенга ҳам шу каби бўлсин!» деб дуо қилади». (Саҳиҳ Муслим, «Зикр китоби», «Ғойибдаги мусулмонларга дуо қилиш фазли» боби)

3. Мазлумнинг дуоси Аллоҳ ҳузурида алоҳида мартабага эга. У билан Аллоҳ ўртасида ҳеч қандай тўсиқ йўқ. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:

«Мазлумнинг дуосидан сақланинглар! Чунки у билан Аллоҳ ўртасида парда йўқдир». (Саҳиҳ Бухорий, «Закот китоби», «Бойлардан закот олиб фақирларга тарқатиш» боби)

4. Раҳбарлар билан халқ ўртасидаги мустаҳкам ва самимий муносабат ўзаро дуо ва баракага олиб келади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар:

«Сизлар учун энг яхши имомлар (яъни, раҳбарлар) шуларки, сизлар уларни яхши кўрасизлар ва улар ҳам сизларни яхши кўришади; сизлар улар учун дуо қиласизлар ва улар ҳам сизлар учун дуо қиладилар». (Саҳиҳ Муслим, «Имомлик китоби», «Яхши ва ёмон раҳбарлар ҳақида» боби)

5. Баъзи кишилар дуоларининг ижобат бўлиши борасида хос имтиёзга эгадирлар. Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар:

«Тўрт тоифа борки, уларнинг дуоси рад этилмайди, улар учун осмон эшиклари очилиб, дуолари Аршгача етиб боради:

ота-онанинг фарзанди ҳақида қилган дуоси, мазлумнинг золимига қарши қилган дуоси, ҳаж ёки умрага кетган кишининг қайтгунча қилган дуоси ва рўзадорнинг ифторгача қилган дуоси». («Биҳорул Анвор», Иҳёи Турас ан-Нажат, Бейрут, 1983-йил нашри, 90-жилд, 354-бет, «Зикр китоби»)

Дуо қабул қилиниш эҳтимоли юқори бўлган вақт ва ҳолатлар

1. Ҳадисда дуо ижобат бўлишига умид юқори бўлган муайян вақтлардан фойдаланишга тарғиб қилинган. Шулардан бири – туннинг охирги қисми:

«Парвардигорнинг бандасига энг яқин бўладиган пайти – туннинг охирги қисмидир. Агар шу пайтда Аллоҳни зикр қилувчилардан бўлишга қодир бўлсанг, шундай қил!» (Термизий, «Дуолар китоби», «Меҳмоннинг дуоси ҳақида» боби)

2. Аллоҳдан қўрқиб йиғлаш ва Унинг йўлида тун қорасида посбонлик қилишнинг юксак фазилати ҳадисда баён этилган:

«Икки кўз борки, уларга дўзах олови тегмайди: бири – Аллоҳдан қўрқиб йиғлаган кўз, иккинчиси – Аллоҳ йўлида кечани посбонликда ўтказган кўз». (Термизий, «Жиҳод фазилатлари китоби», «Аллоҳ йўлида посбонлик қилиш фазилати» боби)

3. Ҳадисда дуо учун энг фазилатли вақтлардан – туннинг охири ва фарз намозлардан кейинги вақтлар зикр этилган:

Абу Умома разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«(Бир киши) Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламдан: «Энг кўп ижобат бўладиган дуо қачон?» – деб сўради. Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Туннинг охирида ва фарз намозлардан кейин», – деб жавоб бердилар». (Термизий, «Дуолар китоби», «Тасбеҳни қўл билан санаш ҳақида» боби)

4. Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Жума кунида бир махсус соат борки, у пайтда қилинган дуо рад этилмаслиги баён қилинган:

«Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам жума кунини зикр қилдилар ва шундай дедилар: «Унда бир соат борки, унга тўғри келган мусулмон банда, агар намоз ўқиб туриб Аллоҳдан бирор нарса сўраса, Аллоҳ у сўраган нарсани беради». Шунда Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам қўллари билан ишора қилиб, бу соатнинг қисқа эканини кўрсатдилар». (Саҳиҳ Бухорий, «Жума намози китоби», «Жума кунидаги соат ҳақида» боби)