ҲИЖРИЙ ЕТТИНЧИ-САККИЗИНЧИ ЙИЛДАГИ БАЪЗИ УРУШЛАР ВОҚЕАЛАРИ ВА ПАЙҒАМБАРИМИЗ (С.А.В.)НИНГ СИЙРАТЛАРИ!
أَشْھَدُ أَنْ لَّا إِلٰہَ إِلَّا اللّٰہُ وَحْدَہٗ لَا شَرِيْکَ لَہٗ وَأَشْھَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُہٗ وَ رَسُوْلُہٗ۔
أَمَّا بَعْدُ فَأَعُوْذُ بِاللّٰہِ مِنَ الشَّيْطٰنِ الرَّجِيْمِ۔
بِسۡمِ اللّٰہِ الرَّحۡمٰنِ الرَّحِیۡمِ﴿۱﴾اَلۡحَمۡدُلِلّٰہِ رَبِّ الۡعٰلَمِیۡنَ ۙ﴿۲﴾ الرَّحۡمٰنِ الرَّحِیۡمِ ۙ﴿۳﴾ مٰلِکِ یَوۡمِ الدِّیۡنِ ؕ﴿۴﴾إِیَّاکَ نَعۡبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسۡتَعِیۡنُ ؕ﴿۵﴾اِہۡدِنَا الصِّرَاطَ الۡمُسۡتَقِیۡمَ ۙ﴿۶﴾ صِرَاطَ الَّذِیۡنَ أَنۡعَمۡتَ عَلَیۡہِمۡ ۬ۙ غَیۡرِ الۡمَغۡضُوۡبِ عَلَیۡہِمۡ وَ لَا الضَّآلِّیۡنَ﴿۷
Бугун мен Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сийратларига оид яна баъзи сария ва ғазотларни зикр қилмоқчиман. Тарихда Ҳазрат Умар ибн Хаттобнинг Тураба томон йўл олган сариялари ҳам зикр қилинади. Бу сария ҳижрий 7-йилнинг Шаъбон ойида содир бўлган.
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Умар ибн Хаттобни Ҳавозин қабиласи томон Тураба номли манзилга юбордилар. Бу жой Мадинадан тахминан 333 мил масофада, Сано ва Нажрон йўлида жойлашган эди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Умарни 30 кишидан иборат бир гуруҳ билан шу ерга юбордилар. Бу сарияни юборишга сабаб — Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга Тураба аҳли томонидан Исломга қарши фитналар бўлаётгани ҳақида хабар етиб келган эди. (Табақотул-Кубро, 2-жилд, 89-90-бетлар. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Ғазот ва сариялар, 391-бет. Фаридия нашриёти, Соҳивол)
Ҳазрат Умар разияллоҳу анҳу бу юришга чиқдилар ва улар билан бирга Бани Ҳилол қабиласидан бўлган бир киши йўл кўрсатувчи сифатида борди. Саҳобалар тунда йўл босиб, кундузлари яшириниб юришарди. Тураба аҳлига мусулмонлар келаётгани ҳақида хабар етиши билан улар қочиб кетишди. Ҳазрат Умар уларнинг ҳудудига етиб бордилар, аммо у ерда ҳеч ким йўқ эди. Улар тоғларга чиқиб кетишганди ва ўз чорва ҳайвонларини ўзлари билан (тоғларга) олиб кетишган. Шунда Ҳазрат Умар разияллоҳу анҳу Мадинага қайтиш учун йўлга чиқдилар. Улар «Зул-Жадр» номли жойга етиб келишди, бу Қубо атрофида жойлашган, Мадинадан 6-7 мил узоқликда бўлган бир ўтлоқ жой эди. Шу ерда Бани Ҳилол қабиласидаги йўлбошчи Ҳазрат Умарга: «Сиз Бану Хасъам қабиласидан бўлган яна бир гуруҳга ҳам ҳужум қиласизми? Улар ўз ҳудудларида қаҳатчилик сабабли шу ерга кўчиб келишган», – деди. Шунда Ҳазрат Умар разияллоҳу анҳу дедилар: «Менга Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай буюрмаганлар. У зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам менга фақат Тураба манзилида Ҳавозин қабиласига қарши жанг қилишни буюрдилар». Шундан сўнг Ҳазрат Умар разияллоҳу анҳу Мадинага қайтдилар. (Шарҳуз-Зарқоний, 3-жилд, 304-305-бетлар, Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Сийрат Фарҳанги, 85-бет, Завор академияси)
Чунки фитна ва хатар келтирувчи айнан шу қабила эди. Бу воқеа мусулмонлар ҳақида тарқатилган «улар асоссиз ҳужум қилишарди» деган айбловлар нотўғри эканини ҳам очиқ-ойдин рад этади.
Сўнгра бир сария Ҳазрат Башир ибн Саъд раҳбарлигида Фадакдаги Бани Мурра қабиласига қарши уюштирилган. Бу сария Ҳазрат Башир ибн Саъд раҳбарлигида ҳижрий 7-йил Шаъбон ойида содир бўлган. У зотнинг куняси Абу Нўъмон эди ва оталарининг исми Саъд ибн Саълаба бўлган. У зот Хазраж қабиласига мансуб эдилар. Ҳазрат Башир ибн Саъд жоҳилия давридаёқ ёзишни билардилар. Бу арабларда оз кишилар ёза билган бир давр эди. Улар иккинчи Ақаба байъати пайтида Исломни қабул қилган эдилар, ўша байъатда етмишга яқин ансорлар иштирок этишган эди. Ҳазрат Башир ибн Саъд Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бирга Бадр, Уҳуд, Хандақ ва бошқа барча ғазотларда қатнашганлар.
Ҳазрат Башир ибн Саъд ансорлар орасида биринчи бўлиб Бани Соида сақифаси куни Ҳазрат Абу Бакр Сиддиқнинг қўлларига байъат қилган шахс эдилар. Ҳазрат Абу Бакр Сиддиқнинг халифалик даврларида, ҳижрий 12-йили Ҳазрат Башир ибн Саъд Ҳазрат Холид ибн Валид раҳбарлигидаги Айнут-Тамр жангида иштирок этдилар ва шу жангда шаҳидлик шарафига муяссар бўлдилар. (Шарҳуз-Зарқоний, 3-жилд, 305-306-бетлар, Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Ал-Истиъоб, 1-жилд, 252-253-бетлар, Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут)
Айнут-Тамр ҳақида қисқача маълумот шуки, бу жой Куфа шаҳри яқинида жойдир. Мусулмонлар ҳижрий 12-йили Ҳазрат Абу Бакрнинг халифалик даврларида бу ҳудудни фатҳ қилган эдилар. (Муъжамул булдон, 4-жилд, 199-бет)
Ҳар ҳолда, мен аввал таърифлаган ушбу сария ҳақида тафсилот шундай баён этилган:
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Башир ибн Саъдни ўттиз нафар саҳоба билан Фадак томон, яъни Бани Мурра қабиласига юбордилар. Фадак — Мадинадан олти кеча масофада, Хайбар яқинида жойлашган ҳудуддир. Буни ҳам алоҳида таъкидлаш лозимки, аввал ҳам зикр этилганидек, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам фақатгина Исломга қарши фитналар тузилаётгани ҳақида хабар келганда, саҳобаларни ҳарбий сафарга юборардилар.
Ҳар ҳолда, саҳобалар йўлга чиқдилар ва йўлда қўйлар боқаётган чорвачиларга дуч келдилар. Улардан Бани Мурра қабиласи ҳақида сўрадилар. Чорвачилар уларга шундай маълумот бердиларки, Бани Мурра ўз водийларида қолган бўлиб, ҳали булоқ ёнига тушиб келмаган эдилар. Саҳобалар уларнинг қўй-эчкиларини ҳайдаган ҳолда Мадина томон йўл олдилар. Бани Мурра қабиласидаги чақирувчи овозини кўтариб: «Қаранг, мусулмонлар бизнинг мол-мулкимизни олиб кетишди!» дея эълон қилди ва бу воқеа ҳақида одамларга хабар тарқатди. Тун пайти мусулмонларнинг Бани Мурра қабиласининг катта бир қўшини билан тўқнашишига тўғри келди. Шунда Бани Мурра қабиласи қайтиб келиб, мусулмонларга катта бир қўшин билан ҳужум қилди. Тун бўйи саҳобалар уларга қарши ўқ отишиб туришди, ҳатто саҳобаларнинг ўқлари тугаб қолди. Мусулмонлар эрталаб уйғонганларида, Бани Мурра яна ҳужум қилди ва Ҳазрат Баширнинг сафдошларини шаҳид қилди. Ҳазрат Башир эса уларга қарши қаттиқ жанг қилишда давом этдилар, ҳатто у зот оғир яраланиб, ерга йиқилдилар. У зотнинг тўпиқ қисмига қаттиқ жароҳат етди ва одамлар у зотни вафот этди деб ўйлашди. Шундан сўнг, Бани Мурра ўз қўй-эчкиларини ва бошқа мол-мулкларини олиб қайтиб кетишди. Мусулмонлар олган бутун мол-мулкни улар саҳобаларни шаҳид қилиб, қайтариб олиб кетишди. Ҳазрат Башир эса кечқурунгача шаҳидлар орасида жим ётиб турдилар. Кейин жасорат топиб, ўзларини кўтардилар ва Фадак томон йўл олдилар. У ерда бир неча кун яҳудийлар хонадонида турдилар. Яралари битгандан сўнг, Мадинага қайтиб келдилар. (Шарҳуз-Зарқоний, 3-жилд, 305-306-бетлар, Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут, 1996. Сийрат Фарҳанги, 225-бет, Завор академияси. Доираи Маъориф, 8-жилд, 474-бет, Базми Иқбол Лоҳўр)
Сўнгра Ҳазрат Ғолиб ибн Абдуллоҳ Лайсий раҳбарлигидаги Майфаъа томон уюштирилган бир сария зикр қилинади. Бу сария ҳижрий еттинчи йил Рамазон ойида бўлиб ўтган. (Субулул ҳудо вар-ришод, 6-жилд, 133-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут)
Ҳазрат Ғолиб ибн Абдуллоҳ Лайсий Ҳижоз аҳлидан эдилар. Макка фатҳи пайтида иштирок этганлар ва Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам у зотни Макка фатҳидан олдин жосус сифатида олдинроқ юборган эдилар. У зот разияллоҳу анҳу Ҳазрат Амир Муовия халифалик даврларида Хуросон вилоятининг ҳокими бўлганлар. Баъзи ривоятларга кўра, у зот Қодисия жангида ҳам иштирок этганлар. (Усдулғоба, 4-жилд, 321-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Ал-Исоба фи тамйиз ас-саҳоба, 5-жилд, 243-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут)
Ибн Саъд ёзганки, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Ғолибни Бани Увол ва Бани Абд ибн Саълаба қабилалари томон юбордилар, улар Майфаъа номли жойда истиқомат қилишарди. Бу жой Мадинадан Нажд томон 96 мил масофада жойлашган эди. Бани Увол ва Бани Абд қабилалари мусулмонларга қарши салбий тарғибот олиб бориб, одамларни тўплашга уринмоқда эдилар, мақсадлари Аҳзоб каби яна бир ҳужум тайёрлаш эди. Яъни, улар мусулмонларга ҳужум қилиш ниятида эдилар.
Ибн Ҳишом эса Ҳазрат Ғолиб ибн Абдуллоҳ Лайсий раҳбарлигидаги ушбу сарияни Бани Мурра қабиласи томон юборилган, деб зикр қилган, улар Ҳурақо қабиласининг иттифоқчилари эдилар.
Имом Бухорий ушбу сария ҳақидаги бобни шундай номлаганлар:
«باب بعث النبی اسامۃ بن زید إلی الحرقات من جہینہ»
Яъни: «Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Ҳазрат Усома ибн Зайдни Жуҳайна қабиласининг Ҳурақо гуруҳига юборишлари ҳақидаги боб».
Бундан маъдум бўладики, гўё ушбу сариянинг амири Усома ибн Зайд бўлганлар. Лекин «Бухорий»нинг шарҳловчиси Ибн Ҳажар «Фатҳул Борий»да шундай ёзганлар: «Усома ибн Зайднинг: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бизларни Ҳурақо қабиласига юбордилар» деган сўзлари улар ушбу сарияда қўмондон бўлганларига далолат қилмайди. Шунингдек, Усома ибн Зайдни оталари Зайд ибн Ҳорисанинг Мута ғазотида шаҳид бўлишларидан олдин амир этиб тайинланганлари ҳам собит эмас. Шунинг учун аҳли мағозийнинг фикрига кўра, ушбу сариянинг ҳақиқий амири Ҳазрат Ғолиб ибн Абдуллоҳ Лайсий бўлганлари энг асосли, кучли ва қабулга арзийдиган фикрдир. Ҳар ҳолда, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Ғолибни 130 нафар саҳоба билан бирга юбордилар. Уларнинг йўлбошчиси Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг озод этилган қуллари — Ҳазрат Ясор эди. Мусулмонлар уларга биргаликда ҳужум қилишди ва тўғри уларнинг қишлоқлари ичигача етиб боришди. Улардан кимки қаршилик кўрсатган бўлса, ўлдирилди. Ғанимат сифатида уларнинг қўй-эчкиларини олиб, Мадинага қайтишди. Лекин ҳеч ким асир қилинмади. (Ат-Табақотул-Кубро, 2-жилд, 91-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Сийрат Фарҳанги, 56-бет, Завор академияси. Ғазот ва сариялар, 396-бет. Фаридия нашриёти, Соҳивол. Ас-сийра ан-набавиййа. Ибн Ҳишом, 879-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Фатҳул Борий, 7-жилд, 659-бет, Ором Боғ Карачи. Саҳиҳ Бухорий, Ғазотлар китоби, «Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Ҳазрат Усома ибн Зайдни Жуҳайна қабиласининг Ҳурақо гуруҳига юборишлари ҳақидаги» боб)
Ибн Саъдга кўра, Ҳазрат Усома ибн Зайд «Ло илоҳа иллаллоҳ» деб айтиб қўйган Мирдос ибн Нуҳайкни ўша сарияда ўлдирган эдилар. (Субулул ҳудо вар-ришод, 6-жилд, 133-140-бетлар. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Ат-Табақотул-Кубро, 2-жилд, 91-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут)
«Бухорий»да ушбу воқеанинг тафсилоти шундай келтирилган:
Ҳазрат Усома ибн Зайд разияллоҳу анҳумо ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бизни Жуҳайна қабиласининг Ҳурақо уруғи устига юбордилар. Биз у қавмга тонгда ҳужум қилдик ва уларни енгдик. Мен бир ансорий билан улардан бирининг кетидан етиб олдим. Биз уни қуршаб олган эдик, у «Ло илоҳа иллаллоҳ!» деди. Ансорий ўзини тўхтатиб қолди, аммо мен найзамни санчиб, уни ўлдириб қўйдим. Қайтиб келганимизда, бу хабар Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламга етиб борди. У зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам менга: «Ҳой, Усома! «Ло илоҳа иллаллоҳ» деганидан кейин ҳам уни ўлдирдингми?» дедилар. Мен: «Ё Расулаллоҳ! У қутилиб қолмоқчи эди, холос», дедим. У зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам яна: «Ло илоҳа иллаллоҳ» деганидан кейин ҳам уни ўлдирдингми?» дедилар. У зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам буни менга қайта-қайта такрорлайвердилар, ҳатто қанийди, ўша кунгача мусулмон бўлмаган бўлсам, деб орзу қилиб қолдим». (Саҳиҳ Бухорий, Ғазотлар китоби, «Набий саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Ҳазрат Усома ибн Зайдни Жуҳайна қабиласининг Ҳурақо гуруҳига юборишлари ҳақидаги» боб, 4269-ҳадис)
«Саҳиҳ Муслим»да бу воқеа шундай ривоят қилинади:
أَفَلَا شَقَقْتَ عَنْ قَلْبِهِ حَتّٰى تَعْلَمَ أَقَالَهَا أَمْ لَا؟
Яъни: «Нега сен унинг қалбини ёриб кўрмадинг? Шунда билиб олардингки, у буни қалбдан айтдими ёки йўқми?» У зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам бу сўзни менинг олдимда қайта-қайта такрорлар эдилар, ҳатто мен ўзимга: «Кошкийди, мен ўша куниёқ Исломни қабул қилган бўлсам», – дедим». (Саҳиҳ Муслим таржимаси, Иймон китоби, 1-жилд, 88-бет)
Аммо бугунги замондаги муллалар шундай деб ўйлашадики, гўё улар Аҳмадийлар қалбларини ёриб кўргандай бўлишган ва шу сабабли Аҳмадийларни ўлдириш ва уларга зулм қилиш жоиз, деб билишади. Аллоҳ таоло уларни Ўзи ушласин.
Бир ривоятга кўра, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Мирдоснинг оила аъзоларига хун ҳаққини адо этишни буюрдилар ва унинг мол-мулкини ҳам уларга қайтариб бердилар. (Субулул ҳудо вар-ришод, 6-жилд, 193-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут)
Ҳолбуки, у киши аввал жанг қилаётган эди, лекин у «Ло илоҳа иллаллоҳ» деганидан кейин Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «У «Ло илоҳа иллаллоҳ» деди, шунинг учун унинг оиласига хун ҳаққини тўланг ва сизлар тортиб олган унинг молини ҳам қайтариб беринг».
Ҳазрат Муслиҳи Мавъуд разияллоҳу анҳу ушбу воқеани шундай изоҳлайдилар:
«Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳар доим шундай амр қилардиларки, шариатнинг ҳукмлари зоҳирга қараб жорий қилиниши керак — яъни, инсонлар қалблари аҳволини биз билмаймиз, шунинг учун ҳукм ташқи ҳолат асосида чиқарилиши лозим. Бир марта саҳобалардан баъзилари бир жангга кетишаётган эди. Йўлда уларга бир мушрик учради, у одам ўрмонда яшириниб юрар ва қаерда мусулмонни якка кўрса, ҳужум қилиб ўлдирарди. Усома ибн Зайд уни таъқиб қилдилар ва бир пайт келиб, уни тутиб олдилар. Унга қилич кўтарганларида, ўша мушрик: «Ло илоҳа иллаллоҳ» — деди, яъни «мен мусулмон бўламан» демоқчи бўлди. Бироқ Ҳазрат Усома унинг бу сўзига аҳамият бермай, уни ўлдириб қўйдилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга жанг ҳақида хабар бериш учун бир киши Мадинага етиб келганида, жангнинг барча тафсилотларини айтиб, шу воқеани ҳам сўзлаб берди. Буни эшитгач, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Усома ибн Зайдни чақиртирдилар ва: «Нима, сен ўша одамни ўлдирдингми?» деб сўрадилар. Усома: «Ҳа!» дедилар. Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қилдилар: «Қиёмат куни «Ло илоҳа иллаллоҳ» сенга қарши гувоҳлик берганда, сен нима қиласан?»
Мен аввал ҳам айтганимдек, бугунги кунда Покистондаги баъзи муллалар ва уларнинг шогирдлари: «Аҳмадийларни ўлдирсанг, жаннатга кирасан», деб айтишади. Лекин улар билмайдиларки, айнан шу амаллар уларни Аллоҳнинг азобига дучор қилади. Эрта-кеч Аллоҳнинг жазосига дуч келадилар. Ҳар ҳолда, Ҳазрат Муслиҳи Мавъуд разияллоҳу анҳу бу воқеани баён қилиб, шундай дейдилар: «Яъни, Аллоҳ таоло томонидан қиёмат куни савол қилинса: у киши «Ло илоҳа иллаллоҳ» деганида, сен нега уни ўлдирдинг? Гарчи у одам аввал қотил бўлган бўлса ҳам, у тавба қилганди». Ҳазрат Усома разияллоҳу анҳу бир неча бор жавобан: «Ё Расулаллоҳ, у фақат қўрққанидан иймон келтирдим деган эди», дедилар. Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сен унинг қалбини ёриб, ёлғон гапираётганини кўриб олган эдингми?» деб марҳамат қилдилар. Сўнгра Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам қайта-қайта шу сўзни такрорлаб айтдилар: «Унинг «Ло илоҳа иллаллоҳ» сўзи сенинг қаршингда турганда, сен қиёмат куни нима деб жавоб берасан?» Ҳазрат Усома разияллоҳу анҳу дейдилар: «Шу пайт қалбимда шундай хоҳиш пайдо бўлдики, кошкийди, мен эндигина мусулмон бўлган бўлсам ва бу иш мен томондан содир бўлмаган бўлса эди!» (Дибоча Тафсийрул Қуръон, Анворул улум, 20-жилд, 415-416-бетлар)
Сўнгра яна бир сария борки, у Ҳазрат Башир ибн Саъд раҳнамоликларида Яман ва Жабор томон йўлланган. Бу сария ҳижрий еттинчи йил Шаввол ойида содир бўлган. Яман ва Жабор — Фадак ҳамда Водий ул-Қуро ва Хайбар ўртасида жойлашган Бану Ғатафон қабиласи яшайдиган ҳудуд эди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга маълум бўлдики, Ғатафон қабиласининг бир гуруҳи у зот саллаллоҳу алайҳи ва салламга қарши тўпланмоқда ва Уяйна ибн Ҳисн ҳам Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга қарши уларга ёрдамлашишга ваъда берган. (Шарҳуз-Зарқоний, 3-жилд, 310-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Ат-Табақотул-Кубро, 3-жилд, 402-403-бетлар. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут)
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бу хабарни Ҳазрат Абу Бакр ва Ҳазрат Умар разияллоҳу анҳумга айтдилар. Улар эса Ҳазрат Башир ибн Саъдни юборишни тавсия қилдилар. (Имтоъул Асмоъ, 1-жилд, 330-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут)
Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Башир ибн Саъдни чақирдилар ва у зот учун байроқ тайёрлатиб, уч юз саҳобани улар билан бирга юбордилар. Ушбу саҳобалар тунда юрар, кундузи эса яшириниб туришарди. Ниҳоят, Жабор номли жойга етиб бордилар. У ерда чўпонлар подаларини боқишарди. Улар мусулмонларни кўриб, дарҳол қочиб кетишди ва бу ҳақда Ғатафон қабиласига хабар беришди. Ғатафонликлар бу хабарни эшитгач, мол-мулк ва чорвасини ташлаб, ўз қишлоқларининг тепалик қисмларига қочишди. Улар ҳаммасини ташлаб кетишди. Уларнинг ичида фақат икки киши қўлга туширилди ва асир олинди. Саҳобалар эса қўй-эчки ва туяларни ўз қарамоқларига олишди ва асирлар билан бирга Мадинага қайтишди. Бу икки асир Исломни қабул қилганидан сўнг, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам уларга ўз ҳудудларига қайтишга рухсат бердилар. (Сийрат ал-Ҳалабия, 3-жилд, 264-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Сийрат энциклопедияси, 8-жилд, 514-бет. Дорус-Салом)
Умратул қазо (Қазо умраси) ҳақида шундай тафсилот келтирилган:
Бу Умрани Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳижрий еттинчи йил Зулқаъда ойида, милодий 629-йил февралда адо этганлар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам 7-ҳижрий Зулқаъда ойида Умратул қазо учун йўлга чиқдилар. Бу ўша ой эдики, олдинги йили Макка мушриклари Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга умра қилишга йўл бермай, у зот саллаллоҳу алайҳи ва салламни Ҳудайбиядан қайтишга мажбур қилишган эди. Шу сабабли энди бу Умранинг қазоси учун у зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам қайтадан йўл олдилар.
«Бухорий»нинг шарҳловчиси Ибн Ҳажар бу Умранинг бир нечта номларини қайд этган. Бу Умра «Ғазватул қазо», «Умратул қазия», «Умратус-сулҳ», «Умратул-қасос» ва «Ғазватул-аман» деб ҳам номланади. Бу Умра «Умратул-қасос» дейилишининг сабаби шуки, Макка мушриклари 6-ҳижрийда ҳурматли Зулқаъда ойида Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламни умра қилишдан тўсиб қўйишганди. Шунинг учун у зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам аввалги Умранинг «қасоси» сифатида бу сафарни адо этдилар ва 7-ҳижрий Зулқаъда ойида Масжидул Ҳаромга кирдилар. Ҳазрат Ибн Аббос разияллоҳу анҳу ривоят қилганларки, бу ҳақда қуйидаги ояти нозил бўлган:«الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ»Яъни, «Ҳурматли ой — ҳурматли ойнинг қасосидир ва ҳар бир ҳурматли нарсаларнинг ҳурматсизлиги қасоси олинади».
Ибн Ҳишом таърифича, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинада Ҳазрат Увайф ибн Азбат Дийлийни ноиб этиб қолдирганлар. Лекин Ибн Саъдга кўра эса, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Абу Руҳм Ғифорийни ноиб этиб тайинлаганлар. Умрага йўл олиш тафсилоти шундай баён этилган:
Ушбу Умрада Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бирга икки минг саҳоба бор эди. Йўлга чиқиш пайтида Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ҳудайбияда ҳозир бўлган ҳар бир киши бу сафарда қатнашсин», деб марҳамат қилдилар.
Ҳудайбия воқеаси пайтида иштирок этган барча саҳобалар Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бу Умрада ҳамроҳ бўлдилар, фақат Хайбар ғазотида шаҳид бўлган ёки вафот этган саҳобалар бундан мустасно эдилар. Бундан ташқари, Ҳудайбияда иштирок этмаган баъзи саҳобалар ҳам Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга ҳамроҳ бўлдилар. Қурбонлик учун олиб кетилган туялар сони олтмишта эди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бу ҳайвонларнинг бўйнига алоҳида нишон тақиб қўйдилар ва буларнинг назоратини Ҳазрат Ножия ибн Жундубга топширдилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Зулҳулайфага етиб келганларида — бу жой Мадинадан тахминан олти-етти мил узоқликдаги қишлоқ — юз нафар отлиқни эҳтиёт чораси сифатида олдинроқ юбордилар. Уларнинг сардори этиб Ҳазрат Муҳаммад ибн Маслама тайин қилинди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бу сафарга совут, қурол-яроғ ва найзаларни ҳам олиб чиқдилар. Ушбу қуролларни ҳам олдиндан юбориб, уларнинг назоратини Ҳазрат Башир ибн Саъдга топширдилар. (Ас-сийра ан-набавиййа» ибн Ҳишом, 717-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Ат-Табақотул-Кубро, 2-жилд, 92-бет ва 3-жилд, 403-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Сийрат Хотамун-набиййин» Ҳазрат Соҳибзода Мирзо Башир Аҳмад, 838-бет. Фатҳул Борий, 7-жилд, 636-бет, Ором Боғ Карачи. Сийрат ал-Ҳалабия, 3-жилд, 90-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Сийрат Фарҳанги, 105-бет, Завор академияси)
Бу ерда савол туғиладики, Умрага бориш учун қурол-яроғ олиб чиқиш нимага керак эди, ахир келишув тузилган эди-ку? Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламдан бу ҳақда сўралди: «Сиз қурол олиб чиқдингиз, ҳолбуки, қурайшликлар қинидаги қиличдан ташқари бошқа қурол олиб келишни ман қилган эди». Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам марҳамат қилдилар: «Биз бу қуроллар билан Ҳарамга кирмаймиз. Балки, агар ҳужум юз берса, улар бизнинг яқин жойимизда тайёр ҳолда туради. Маккага олиб кирмаймиз, уни шаҳар ташқарисида сақлаймиз. Чунки Қурайшга ишонч йўқ — улар ҳар қандай вазиятда ҳужум қилиши мумкин».
Муҳаммад ибн Маслама ўзларининг юз нафар отлиқлари билан Марруз Заҳрон деган жойга етиб бордилар. У ерда Қурайш қабиласининг баъзи кишилари билан учрашдилар ва уларга шундай дедилар: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам, Худо хоҳласа, эртага бу ерга етиб келадилар». Бу одамлар Қурайш олдига бориб, бу хабарни етказишди. Қурайшликлар буни эшитиб, қаттиқ хавотирга тушдилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Марруз Заҳронга етиб келганларида, ўзлари билан олиб келган барча қурол-яроғ ва уруш жиҳозларини «Яъжаж» номли жойга юбордилар. Бу жой Маккадан саккиз мил узоқликда эди.
Қурайш кофирлари Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам қурол-яроғ билан Маккага кирмоқдалар деган хабарни эшитгач, жуда ҳам ваҳимага тушдилар. Улар вазиятни аниқлаш учун бир нечта кишини Марруз Заҳронга юборишди. Улардан Миқраз ибн Ҳафс номли киши Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига келиб, шундай деди: «Эй, Муҳаммад (саллаллоҳу алайҳи ва саллам), биз Сизни ҳеч қачон аҳдга хиёнат қилувчи сифатида кўрмаганмиз». Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам унга жавоб бердилар: «Биз сулҳ шартномасига мувофиқ Маккага қуролсиз кирамиз». Бу сўзларни эшитгач, қурайшликлар тинчланишди. Шунда Миқраз ибн Ҳафс шундай деди: «Шунинг учун ҳам биз сизни яхшилик ва вафодорлик фазилатларининг йиғиндиси, деб биламиз». Қаранг, ҳатто бир кофир ҳам Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг яхшилик ва вафодорликларини эътироф этган!
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Башир ибн Саъд раҳбарликларида бир неча саҳобани қурол-яроғларни муҳофаза қилиш учун тайинладилар. Сулҳ шартномасига мувофиқ қиличлардан бошқа ҳеч қандай қурол йўқ эди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалар билан биргаликда талбия айтиб, Ҳарам сари йўл олдилар. Қурбонлик учун олиб келинган ҳайвонлар «Зит-Туво» деган жойга юборилди — бу жой Масжидул Ҳаромдан ярим мил масофада жойлашган Макканинг бир водийсидир.
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ўзларининг Қасво номли туяларига миниб олган эдилар ва Ҳажун томондан Маккага кириб келдилар. Ҳажун — Муҳассаб водийси томонидаги бир тоғ бўлиб, Каъбадан тахминан бир ярим мил узоқликда жойлашган. (Сийрат ал-Ҳалабия, 3-жилд, 90-91-бетлар. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Сийрат Фарҳанги, 100 ва 180-бетлар, Завор академияси. Доираи Маъориф, 8-жилд, 485-487-бетлар. Базми Иқбол Лоҳўр. Муъжамул булдон, 357-бет, Ал-Файсал нашриёти Урду Бозор Лоҳўр)
Ҳазрат Анас разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Умратул қазо пайти Маккага кириб келганларида, Ҳазрат Абдуллоҳ ибн Равоҳа у зотнинг олдиларида юриб борарди ва шундай шеър ўқирди: «Эй, кофирлар фарзандлари! Аллоҳнинг Расулига йўл беринглар! Бугун биз сизларни урамиз. У зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай зарба берадиларки, калла ўз жойидан силжиб кетади ва дўст дўстини унутади!» Бу гапларни эшитиб, Ҳазрат Умар разияллоҳу анҳу унга: «Эй, Ибн Равоҳа! Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг олдиларида, Аллоҳнинг Ҳарамида шеър айтасанми?!» деганларида, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Қўяверинг, эй, Умар! Бу уларга камон ўқи ёғдиргандан ҳам ёмонроқ таъсир қилмоқда», – дедилар». (Термизий, Абвобул адаб, «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шеър ўқиганлари» ҳақидаги боб, 2847-ҳадис)
Бошқа бир ривоятда эса шундай дейилади: «Ҳазрат Умар разияллоҳу анҳу Ҳазрат Абдуллоҳ ибн Равоҳага шеър ўқимасликни буюрганларида, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Эй, Умар, у нима деяётганини мен эшитиб турибман». Шунда Ҳазрат Умар сукут сақладилар. Сўнгра Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Абдуллоҳ ибн Равоҳага шундай дедилар: «Сен бу каби ғазаблантирувчи сўзлар айтма, ундан кўра шундай дегин:
لا إله إلا الله وحده، نصر عبده، وأعز جنده، وهزم الأحزاب وحده
Яъни, «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, У ёлғиздир, У бандасига ёрдам берди, Ўз лашкарини азиз қилди ва барча душман гуруҳларини ягона Ўзи мағлуб этди». (Шарҳуз-Зарқоний, 3-жилд, 320-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут)
Ҳазрат Муслиҳи Мавъуд разияллоҳу анҳу ўз сўзлари билан шундай баён этганлар:
«У зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам Маккадан бир қўноқлик масофада жойлашган Марруз Заҳронга етиб борганларида, шартнома асосида барча оғир қуроллар ва зирҳларни у ерда қолдирдилар ва ўзлари ҳам саҳобалар билан бирга шартномага мувофиқ, фақат қинига солинган қиличлар билан Ҳарамга кирдилар. Етти йиллик муҳожиратдан сўнг муҳожирларнинг яна Маккага киришлари оддий воқеа эмас эди. Улар бир томондан, Маккада кўрган узоқ йиллик зулмларини эслаб, қалблари қаттиқ оғриётган бўлса, иккинчи томондан, Аллоҳ таоло уларга яна Каъбани тавоф қилишни насиб этганини кўриб, шодликдан тўлиб-тошиб кетишарди. Макка аҳолиси эса шаҳардан чиқиб, тоғ чўққиларига чиқиб, мусулмонларни кузатишарди. Мусулмонлар қалбида бугун уларга Аллоҳ таоло яна Маккага кириш шарафини насиб этганини намоён қилиш истаги бор эди. Шундай экан, Абдуллоҳ ибн Равоҳа бу фурсатда ҳарбий шеърлар (ражз-шеър) айта бошладилар. Аммо Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам уни тўхтатиб, дедилар: «Бундай шеърлар айтманг, балки шундай деб айтинг: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Фақат У Зот Ўз Расулига ёрдам берди ва мўминларни хорлик ботқоғидан чиқариб, уларни юксалтирди. Фақат У Зот душманларни уларнинг олдида мағлуб қилди». (Дибоча Тафсийрул Қуръон, Анворул улум, 20-жилд, 329-бет)
Ҳазрат ибн Аби Ауфадан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам умра қилганларида, биз мушрикларнинг ёшларидан Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламни ҳимоя қилардик, яъни эҳтимол, улар Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга азият етказар, деб қўриқлаб турардик». (Саҳиҳ Бухорий, Ғазотлар китоби, «Қазо умраси» боби, 4255-ҳадис)
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Маккага кирганларида, Қурайш кофирларидан баъзилари Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ва саҳобаларга бўлган адоват ва душманлик туфайли уларнинг Каъбани тавоф қилаётганларини кўришни истамай, тоғларга чиқиб кетишди. Лекин баъзилари Дорун-Надвада йиғилишди. Улар у ерда туриб, тавоф манзарасини томоша қилдилар ва шундай дейишди: «Бу мусулмонлар қандай қилиб тавоф қилишар экан? Улар очлик ва Мадинадаги иситма сабабли жуда заифлашиб қолишган-ку!»
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Масжидул Ҳаромга етиб келганларида, «изтибоъ» қилдилар, яъни ридоларини шундай тарзда елкаларига ташладиларки, ўнг елка ва қўллари очиқ қолди. Сўнгра: «Аллоҳ Ўз қувватини кофирлар олдида намоён қилган зотга раҳмат қилсин», деб марҳамат қилдилар. Сўнгра Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ўз саҳобалари билан биргаликда тавофнинг илк уч айланишини елкаларини ҳаракатлантириб, мағрур ва қувват билан юриб, тавоф қилдилар. Бу орқали мушрикларга шундай дедилар: «Сизлар бизларни заиф деб ўйлаяпсизлар, лекин биз заиф эмасмиз!» «Бухорий»да келтирилган ривоятда Ҳазрат Ибн Аббос шундай дейдилар: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ва саҳобалари келганларида, мушриклар: «Ҳузурингизга Ясриб иситмаси ҳолдан тойдириб қўйган кишилар келишмоқда», дейишган эди». Шунда Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларга тавофнинг уч айланишини югуриб ўтишни буюрдилар. Бу араб тилида «рамл» деб аталади. Каъбани тавоф қилувчи ҳар бир киши биринчи уч айланишда рамл қилади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларга меҳр кўрсатиб, барча айланишларда югуриб ўтишни буюрмадилар».
Ҳазрат Ибн Аббос ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Байтуллоҳда, Сафо ва Марва орасида югуриб, саъй қилдилар. Токи, бу орқали мушрикларга ўз қувватларини намоён этсинлар». Бир ривоятга кўра, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Сафо ва Марва орасида саъйни уловларида амалга оширганлар. Сўнгра Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ва мусулмонлар Марва яқинида қурбонлик қилдилар.
Шундан кейин Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалардан бир қисмини Яъжаж номли жойга, қуролларни қўриқлаш учун тайинланган саҳобалар олдига юбордилар, токи улар ўз ўринларини эгаллаб, қўриқлаш вазифасини бажаришсин ва аввалдан у ерда турган саҳобалар эса келишиб, Умра ва қурбонлик амалларини адо этишсин. (Шарҳуз-Зарқоний, 3-жилд, 322-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Ас-сийра ан-набавиййа. Ибн Ҳишом, 717-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Луғотул Ҳадис, 2-жилд, 163-бет. Саҳиҳ Бухорий, Ҳаж китоби, «Рамлнинг бошланиши қандай бўлгани» ҳақидаги боб, 1602-ҳадис. Саҳиҳ Бухорий, Ҳаж китоби, «Сафо ва Марва ўртасидаги саъй қилиш» ҳақидаги боб, 1649-ҳадис)
Ушбу сафар давомида Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Ҳазрат Маймуна разияллоҳу анҳo билан никоҳлари ҳам амалга ошган. Бу никоҳнинг тафсилоти шундай: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ушбу сафарда Маймуна бинти Ҳорис билан никоҳландилар. Ҳазрат Аббос разияллоҳу анҳу у зотни Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга узатганлар».
Ҳазрат Маймуна ўзининг никоҳдаги ихтиёр ҳуқуқларини ўз сингиллари Ҳазрат Умму Фазлга топширган эдилар. Ҳазрат Умму Фазл эса бу ҳуқуқни ўз эри — Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг амакилари Ҳазрат Аббосга топширганлар. Шундай қилиб, Ҳазрат Аббос уларни Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга узатдилар ва Ҳазрат Маймуна разияллоҳу анҳо учун 400 дирҳам маҳр қилиб белгиланди. (Ас-сийра ан-набавиййа. Ибн Ҳишом, 718-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Ат-Табақотул-Кубро, 8-жилд, 217-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут)
Ҳазрат Муслиҳи Мавъуд разияллоҳу анҳу бу ҳақда шундай баён қилганлар:
«Ҳазрат Аббоснинг қайинсингиллари — Ҳазрат Маймуна, анча йиллардан бери бева сифатида Маккада яшардилар. Ҳазрат Аббос, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам у зотга уйлансинлар, деган истак билдирдилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бу таклифни қабул қилиб олдилар». (Дибоча Тафсийрул Қуръон, Анворул улум, 20-жилд, 329-330-бетлар)
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Маккада уч кун тўхтаб турдилар. Учинчи кун келгач, Қурайшлар Ҳувайтиб ибн Абдулуязони ўзларининг бир неча кишиси билан Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига юборишди. Бир ривоятга кўра, Қурайш вакиллари Ҳазрат Али разияллоҳу анҳу ҳузурларига бориб: «Энди сизнинг бу ерда туриш муддатингиз тугаб бўлди, энди Маккани тарк этинг», дедилар. Бунга жавобан Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Агар биз бироз кўпроқ қолсак, бу сизга қандай зарар келтиради? Биз бу ерда никоҳ қиламиз, таом пиширамиз. Менинг никоҳим бўлади ва сизларни ҳам зиёфатга чақирамиз» дедилар. Қурайшлар эса: «Бизга сизнинг зиёфатингиз керак эмас», деб рад этишди. Шундан сўнг Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалар билан Маккадан чиқиб кетдилар. Ўз қуллари Абу Рофиъни Ҳазрат Маймуна разияллоҳу анҳо ҳузурларида қолдирдилар. Кейин Абу Рофиъ Ҳазрат Маймунани олиб, Сариф номли жойда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга етказди. Сариф — Танъиймга яқин, Маккадан тахминан 6–7 мил масофада жойлашган катта водий эди.
Ҳазрат Маймуна разияллоҳу анҳонинг асл исмлари Барра эди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам у зотнинг исмини ўзгартириб, Маймуна деб қўйдилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Ҳазрат Маймуна билан никоҳлари у зотнинг охирги никоҳлари бўлган. Ҳижрий 51-йили Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга турмушга чиққан Ҳазрат Маймуна Сариф номли жойда вафот этдилар. (Саҳиҳ Бухорий, Ғазотлар китоби, «Қазо умраси» боби, 4251-ҳадис. Ал-Исоба фи тамйиз ас-саҳоба, 8-жилд, 322-324-бетлар. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Ас-сийра ан-набавиййа. Ибн Ҳишом, 718-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Сийрат Фарҳанги, 147-бет, Завор академияси)
Ҳазрат Муслиҳи Мавъуд разияллоҳу анҳу бу ҳақда шундай ёзганлар: «Тўртинчи куни қурайшликлар: «Сиз келишувга кўра Маккани тарк этишингиз керак», деб талаб қилишди. Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларга дарҳол Маккани тарк этиб, Мадина томон юришни буюрдилар. Маккаликлар ҳиссиётларини инобатга олган ҳолда, янги келин бўлган Ҳазрат Маймунани у зот кейинчалик юк ортилган туялар билан келади, деб орқада қолдирдилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам эса ўз туяларини миниб, Ҳарам ҳудудидан чиқиб кетдилар. Шу ерда, шом вақтида, Ҳазрат Маймуна у зотнинг ҳузурларига етказилди. Шунингдек, биринчи тунни ҳам ўша ўрмонда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам билан ўтказдилар». (Дибоча Тафсийрул Қуръон, Анворул улум, 20-жилд, 330-бет)
Ҳазрат Маймуна разияллоҳу анҳога Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бўлган муборак ҳамроҳликнинг бу жойи жуда азиз эди. Шунинг учун Ҳазрат Маймуна: «Қачонки мен вафот этсам, мени Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг чодирлари бўлган ва айнан биринчи бор у зотнинг ҳузурларига етказилган жойда дафн қилинглар», деб васият қилган эдилар. Илоҳий тақдир шундай юз бердики, Ҳазрат Маймуна ҳаж учун Маккага ташриф буюрдилар ва у ерда касал бўлиб қолдилар. Бир неча кундан сўнг дедилар: «Мени Маккадан ташқарига олиб чиқинглар, чунки Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам менга вафотим Маккада бўлмаслигини айтган эдилар». Шундан сўнг одамлар у зотни Маккадан олиб чиқишди ва Сариф номли жойга етганларида, Уммул Мўъминин Ҳазрат Маймуна разияллоҳу анҳо руҳлари жисмни тарк этди — у зотнинг вафотлари юз берди. Чунончи, васиятлари асосида у зот айнан ўша жойда дафн қилиндилар. Вафот пайтида Ҳазрат Маймуна разияллоҳу анҳонинг ёшлари саксон ёки саксон бирда эди. (Имтоъул асмоъ, 12-жилд, 212-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Фатҳул Борий, 9-жилд, 141-бет. Ором Боғ Карачи. Мустадрак ала Саҳиҳайн, 4-жилд, 398-бет, 6936-ҳадис)
Бу сафар давомида Ҳазрат Ҳамзанинг қизлари билан боғлиқ воқеа ҳам рўй берган. Ҳазрат Баро разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам Маккадан чиқиб кетаётганларида, Ҳазрат Ҳамзанинг қизлари орқаларидан «Амаким, амаким!» деб эргаша бошлади. Ҳазрат Али разияллоҳу анҳу уни ушлаб, қўлини тутдилар ва Ҳазрат Фотима разияллоҳу анҳога: «Ўз амакингиз қизини олинг», дедилар. Улар уни ўз уловларига миндириб олдилар. Сўнг Ҳазрат Али, Ҳазрат Зайд ва Ҳазрат Жаъфар разияллоҳу анҳум бу қизча хусусида талашиб қолишди. Ҳазрат Али: «Мен уни олдим ва у менинг амакимнинг қизи», дедилар. Ҳазрат Жаъфар: «У менинг ҳам амакимнинг қизи ва унинг холаси менинг хотиним», дедилар. Ҳазрат Зайд: «У менинг акамнинг қизи», – дедилар. Шунда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бу қизнинг ҳукмини унинг холаси фойдасига чиқардилар ва шундай дедилар: «Хола она кабидир». Шу билан масала ҳал қилинди. Бундай ихтилофлар қазода ҳам кўп учрайди. У зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Хола она кабидир», – деб марҳамат қилиб, қизни холасига бериб қўйдилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деб, ҳар бир саҳобанинг кўнглини кўтардилар: Ҳазрат Алига: «Сен мендансан ва мен сенданман», – дедилар. Ҳазрат Жаъфарга: «Сен шакл-шамойил жиҳатидан менга ўхшайсан», – дедилар. Ҳазрат Зайдга: «Сен бизнинг биродаримизсан ва озод этилганимизсан», -дедилар. Ҳазрат Али: «Ё Расулаллоҳ, сиз Ҳазрат Ҳамзанинг қизлари билан никоҳ қилмайсизми?» деб сўраганларида, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «У менинг сутдош акамнинг қизи, у билан никоҳ тўғри келмайди», – деб жавоб бердилар. Шундан кейин Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам Зулҳижжа ойида Мадинага қайтиб келдилар. (Саҳиҳ Бухорий, Ғазотлар китоби, «Қазо умраси» боби, 4251-ҳадис)
Ахрам ибн Аби Авжо раҳбарлигидаги сария — Бану Сулайм қабиласи томон юборилган. Бу сария ҳижрий еттинчи йилнинг Зулҳижжа ойида содир бўлди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Ахрамни эллик киши билан Мадинага яқин жойда яшовчи Бану Сулайм қабиласи томон юбордилар. Бу юришда Бану Сулаймдан бўлган бир жосус улар билан бирга эди. У ўз қабиласига олдинроқ бориб, уларни огоҳлантирди. Натижада улар катта қўшин тузиб олишди. Ҳазрат Ахрам Бану Сулаймга етиб борганларида, улар урушга тайёр эдилар. Ҳазрат Ахрам уларни Исломга даъват қилдилар, лекин улар: «Сен бизларни чақирган нарсага бизнинг ҳеч қандай эҳтиёжимиз йўқ!» — деб рад этдилар. Шундан сўнг иккала тараф ўртасида узоқ вақт ўқ узилиб турди. Бу орада Бану Сулаймга яна қўшимча ёрдам етиб келди ва улар мусулмонларни ҳар томондан ўраб олишди. Мусулмонлар шиддатли жанг қилдилар, охирида уларнинг кўпчилиги шаҳид бўлди. Ҳазрат Ахрам ҳам оғир жароҳатланиб, шаҳидлар қаторида ерга тушдилар. Шундан кейин 8-ҳижрий йил Сафар ойининг 1-куни у зот Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига етдилар. (Ат-Табақотул-Кубро, 2-жилд, 94-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут, 1990. Сийрат Фарҳанги, 155-бет, Завор академияси)
Сўнгра Ҳазрат Ғолиб ибн Абдуллоҳ Лайсий раҳбарлигидаги Кудайдга юборилган сария ҳақида сўз боради. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Ғолиб ибн Абдуллоҳ Лайсийни ҳижрий саккизинчи йилнинг Сафар ойида Бану Лайс қабиласининг Бану Мулаввиҳ шохчасига юбордилар. Бану Мулаввиҳ Кудайдда яшардилар. Кудайд Мадинадан тахминан 208 мил масофада жойлашган эди. (Ғазот ва сариялар, 413-бет. Фаридия нашриёти, Соҳивол. Шарҳуз-Зарқоний, 3-жилд, 332-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Сийрат ун-набий энциклопедияси, 188-бет, Замзам нашриёти)
«Саҳиҳ Бухорий»да қайд этилишича, Асфон қабиласи ва Кудайд орасида бир булоқ бор. (Саҳиҳ Бухорий, Рўза китоби, «Рaмaзoндaн бир нeчa кун рўзa тутиб сўнг сaфaргa чиқсa…» боби, 1944-ҳадис)
Бир ривоятга кўра, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Ғолиб ибн Абдуллоҳни ўн беш киши билан юбордилар ва бу сарияда мусулмонларнинг шиори: «Амит, Амит» (ўлим, ўлим) эди. Ҳазрат Жундаб ибн Муқайф ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳазрат Ғолиб ибн Абдуллоҳни бир сарияга раҳбар этиб юбордилар ва мен ҳам унда иштирок этган эдим. У зот саллаллоҳу алайҳи ва саллам Кудайддаги Бану Мулаввиҳга ҳужум қилишни буюрдилар. Шундай қилиб, биз йўлга чиқдик ва Кудайдга етганимизда, Ибн Барсо Ҳорис ибн Молик Лайсий бизга дуч келди ва биз уни қўлга олдик». У деди: «Мен Исломни қабул қилиш ниятида чиқдим ва Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига кетмоқдаман». Биз эса унга шундай дедик: «Агар сен Исломни қабул қилиш ниятида йўлга чиққан бўлсанг, бир куну бир тунлик йўл озуқаси сенга зарар етказмайди», яъни гарчи сени қамоққа олсак ҳам, бунда сен учун зарар йўқ. Агар бу гапдан бошқа ниятда бўлсанг, биз буни текширамиз». Шундан сўнг биз уни қаттиқ боғлаб қўйдик ва унга назоратчи этиб ўзимиздан бир қора танли биродаримиз Сувайд ибн Манҳар исмли кишини тайинладик. Биз йўлга тушдик ва қуёш ботган пайтда Кудайдга етиб бордик. Биз водийнинг бир чеккасида эдик. Сўнг биродарларим мени жосус сифатида юборишди. Мен бир тепаликка чиқдим, у ердан уларни кўра олардим. Мен тепаликка чиқиб, бошимни кўтардим ва қорним билан юзтубан ётиб олдим. Шунда бир киши ўзининг чодиридан чиқиб, мени кўриб қолди. У бир ўқ отди ва у менинг ёнимга тегди». Бошқа бир ривоятга кўра, у зот шундай дердилар: «У ўқ менинг икки кўзим орасига, пешонамга тегди». Аммо мен ўз жойимда собит турдим. Кейин у яна бир ўқ отди ва у менинг елкамга тегди. Мен у ўқни ҳам суғуриб олиб ташладим ва ўз ўрнимда турдим, улар шубҳаланмаслиги учун қимирламадим. Сўнг у ўз чодирига кириб кетди ва биз уларга бироз муҳлат бердик. Улар тинчланиб ухлаб қолган вақт — саҳар пайтида, биз уларга ҳужум қилдик. Уларнинг жангчилари ўлдирилди, қуроллари қўлга олинди ва ҳайвонларини ҳайдаб олиб кетдик. Улардан бир киши жарчи сифатида чиқди ва бизга қарши шундай бир қўшинни олиб келдики, бизда унга қарши туришга қудрат йўқ эди. Улардан бир киши кетиб, катта бир қўшинни олиб келди. Биз ҳайвонларни ҳайдаб кетавердик, ҳеч биримиз орқага қарамадик. Ибн Барсо ва унинг йўлдоши олдидан ўтганимизда, у икковларини ҳам ўзимиз билан олиб кетдик. Душман бизга шунчалик яқинлашдики, энди фақат Кудайд водийсигина орамизда қолган эди. Аллоҳ таоло ўша водийга бир тошқин (сел) юборди, ҳолбуки, биз на булут ва на ёмғирни кўрган эдик. Аллоҳ таоло шундай бир нарсани юбордики, унга ҳеч ким қарши тура олмади ва уни ҳеч ким кечиб ўта олмади. Душман жойида туриб, бизга қарай бошлади, биз эса уларнинг ҳайвонларини ҳайдаб олиб кетавердик. Уларнинг бирортаси ҳам бизга яқинлаша олмади. Биз ҳайвонларни шошилганча ҳайдаб кетдик, ҳатто биз уларни ортда қолдирдик. Душман орқада қолиб кетди ва энди улар бизга ета олмадилар. Биз эса Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига етиб бордик». Қисқаси, ҳали бу воқеалар давом этиб туради. (Шарҳуз-Зарқоний, 3-жилд, 332-333-бетлар. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут. Субулул ҳудо вар-ришод, 6-жилд, 137-бет. Дорул-кутуб ал-Илмийя Байрут, 1993)
Мен ҳозир айниқса Покистондаги Аҳмадийлар учун дуо қилишга алоҳида тарғиб қилмоқчиман. Покистонлик Аҳмадийлар ўзлари ҳам ўзлари учун дуо қилсинлар. Ва мен аввал ҳам айтганимдек, дуруди шарифни кўпайтиришга эътибор беришсин. Ҳар куни икки юз марта шундай зикр қилишсин:
سُبْحَانَ اللّٰہِ وَبِحَمْدِہٖ سُبْحَانَ اللّٰہِ الْعَظِیْمِ اَللّٰھُمَّ صَلِّ عَلٰی مُحَمَّدٍ وَّاٰلِ مُحَمَّدٍ
Ҳозирги вақтда бу амалга қанча кўп эътибор берсак, шунча яхши бўлади. Агар дуо қилишнинг ҳаққини адо этиб, чин дилдан дуога юзлансак, фақат шундагина ҳақиқий муваффақият бўлади. Аммо афсуски, етарлича эътибор берилмаяпти. Фақатгина «дуо билан ҳеч нарса бўлмайди, бошқа нарса ҳам қилиш керак» деган сўзларни баъзилар менга ҳам ёзиб юборишади. Аммо нима қилиш керак? Биз учун энг кучли қурол — бу дуодир. Бу ҳақда мен кўп марта айтганман, Ҳазрат Масийҳи Мавъуд алайҳиссаломнинг иқтибосларини ҳам баён қилганман. Шундай фикр — яъни, дуо билан ҳеч нарса бўлмайди дейиш жуда нотўғри фикрдир. Демак, бизнинг муваффақиятимиз сири дуоларда. Аллоҳ таоло барчамизга дуо қилишга тавфиқ берсин ва бизни дуо ҳаққини адо этувчилардан қилсин.
Агар биз фақат «дуо билан ҳеч нарса бўлмайди», деб айтиб қўйиб, дуо қилиш ҳаққини адо этмасак — бу Аллоҳ таолога нисбатан асоссиз шикоят бўлади. Шундай фикр учун биз истиғфор қилишимиз керак.
Бугун Карачида бир ҳодиса ҳам содир бўлди. Қўзғолончилар, (аслида, улар террорчилардир) Ислом номи билан бизнинг масжидимизга ҳужум қилдилар ва бир Аҳмадийни шаҳид этишди.اِنَّا لِلّٰہِ وَاِنَّا اِلَیْہِ رَاجِعُوْنҲозирча бу воқеа ҳақида тўлиқ маълумот келмаган, тафсилотлар келса, албатта, уларни ҳам айтамиз, иншоаллоҳ. Аллоҳ таоло бу золимларни ушлаши учун яқин орада восита ва йўллар яратсин.