(Халқаро Аҳмадия Мусулмон Жамоатининг асосчиси – Мавъуд (ваъда қилинган) Масиҳ ва Имоми Маҳдий Ҳазрат Мирзо Ғулом Аҳмад Қодиёний алайҳиссалом сўзлари бўйича)
Ҳазрат Масиҳи Мавъуд(ас) марҳамат қиладилар:
«Бу гап бутунлай ростки, агар қўпол сўзлар муқобаласида иккинчи гуруҳ томонидан бир оз қўпол сўзлар ишлатилмаса, унда у гуруҳдаги жоҳил кишиларнинг ғазаб ва қаҳри бошқа тус олиши мумкин. Баҳс-мунозараларда қўпол ҳужумларга қўполлик билан жавоб қайтариш – бу мазлумларнинг аччиғини чиқариш учун энг яхши йўл-йўриқдир. Аммо бу методика бари-бир мақтовга лойиқ эмас, чунки бундан ёзилган мазмунларнинг руҳоний таъсири озайиб қолади ҳамда мамлакатда ахлоқсизлик тарқалади. Умуман қаттиқ бир қонун орқали ҳар бир диний гуруҳларни қўпол сўзлар ишлатишдан ман этиш – бу ҳукуматнинг ишидир. Токим, бирон бир қавм раҳбари ёки китоби ҳақоратланмасин. Бирон бир қавмнинг ишончли ва улар тан оладиган китобларидан эътирозга лойиқ воқеалар топилмагунча эътироз қилинмасин. Шундай қонун билан мамлакатда жуда кўп тинчлик ёйилиб кетади ва фитна-фасодчи одамларнинг оғзи ёпилиб қолади. Ва барча диний баҳслар илмий тусга киради. Мен ана шу мақсад-муддаони назарда тутиб, ҳукуматга тақдим этиш учун бир аризани тайёрладим. Бу ариза билан минглаб мусулмонларнинг имзолари ҳам илова қилинган. Имзолар ҳали етарли эмас, шу сабабдан тўхтаб турибман. Ҳақиқатда ҳукумат бу ишга эътибор қаратиши керак. Тинчликни сақлаш учун бундан яхши чора-тадбир йўқки, ҳар бир қавм ҳақоратли ва фитна-фасодга олиб борадиган сўзлардан эҳтиёт қилсинлар. Бирон-бир динга издошлари қабул қилмайдиган ва уларнинг ишончли ҳамда улар таноладиган китобларида асоси топилмган айбларни қўймасин. Шунингдек, улар қабул қиладиган китоблар ва пайғамбарларга ҳам тегадиган айбловлар қўйилмасин. Кимда-ким бу кўрсатмага амал қилмаса, у учун қандайдир жазо белгилансин. Шубҳасиз, бу чора-тадбирсиз диний фитналарнинг заҳрли уруғ бутунлай йўқ бўла олмайди».
(Китобул-Барийа, Руҳоний Хазоин, 13-том, 12-13-бет)
Ҳазрат Масиҳи Мавъуд(ас) шундай деб марҳамат қиладилар:
«Мен фикримча, шундай фитна-фасодга сабачи ёзувларни тўхтатиш учун энг яхши йўл шуки, олий ҳукумат шундай чора-тадбир қилсин: бир-бирига қарши бўлган ҳар бир гуруҳга улар бошқаларга ҳужум қилганда одоб-ахлоқ ва юмшоқлик доирасидан ташқарига чиқмасин ва мухолиф гуруҳ тан олган китобларга асосланиб эътироз қилинсин ҳамда ўзларининг ишончли китобларига тушмайдиган эътироз бўлсин, деб кўрсатма берилсин. Агар олий ҳукумат шуни қила олмаса, унда бу чора-тадбирни амалга ошириб, шу қонун чиқариб қўйсинки, ҳар бир гуруҳ ўз динининг яхшиликларини баён этсин ва иккинчи гуруҳга ҳеч ҳам ҳужум қилмасин. Мен чин юракдан шундай бўлишини хоҳлайман. Мен яхши биламанки, қавмлар ўртасида сулҳ ва тинчликни ёйиш учун бир оз муддат бир-бирига қарши ҳужумларни тўхтатишдан бошқа яхшироқ чора-тадбир йўқ. Ҳар бир киши фақат ўз динининг яхшиликларини баён этиб, бошқаларни тилга олмасин. Агарда олий ҳукумат мен аризамни қабул қилиб олса, албатта бир неча йиллар ичида жами қавмларнинг гина-кудуратлари йўқ бўлиб, унинг ўрнида муҳаббат пайдо бўлиб қолади, деб айтаман. Акс ҳолда, бирон бошқа қонун орқали агарда турмалар жиноятчи кишилар билан тўлиб кетса ҳам, аммо уларнинг ахлоқий ҳолатга шу қонуннинг таъсири жуда ҳам оз бўлади.
(Китобул-Барийа, Руҳоний Хазоин 13-том, 346-бет)
Ҳазрат Масиҳи Мавъуд(ас) яна шундай деб марҳамат қиладилар:
«Томирларини отган, узоқ умр кўрган ва миллионлаб одамлари издош бўлган ҳар бир дин пайғамбарини рост деб тан олишимиз – бу усул ярашиш ва сулҳга етакловчи энг муборак ҳамда энг тўғри усулдир. Бу метод жуда ҳам яхшидир. Агарда барча одамлар шу усулга бўйсунса, тинчликни бузувчи нарсалар – минглаб фитна-фасод ва динни ҳақоратлаш йўқ бўлиб кетади. Бу нарса аниқки, бирон-бир диндагикишилар издошлари бўлган кишини ёлғончи ва тўқиб чиқарувчи дебўй-фикр юргизсалар, уларнинг шу ўй-фикрлари кўпгина фитналарга асос солади. Улар албатта ҳақоратлаш деган жиноий иш қилишади. Ва у пайғамбар шаънига жуда ҳам расво сўзлар айтишади ҳамда ўз гапларини сўкишга етказиб қўядилар. Улар сулҳ, ярашиш ва оддий халқ тинчлигига рахна соладилар. Ҳолбуки, уларнинг шу ўй-фикрлари бутунлай нотўғридир. Улар ўзларининг расво сўзлари татижасида Аллоҳтаолонинг кўзида золим деб ҳисобланадилар. Раҳийм ва Карийм бўлган Аллоҳ таоло ёлғончига нотўғри ривож бериб, динини мустаҳкам ўрнатиб, одамларни алдашини ҳеч ҳам ёқтирмайди.Шунингдек, бирор кишининг ёлғончи ва алдамчи бўлиб туриб, дунё назарида рост пайғамбарларга тенг бўлиб кетишини ҳам раво кўрмайди.
Демак, дунёга келган жами пайғамбарлар, майли улар Ҳиндистонга келганми, Эронга келганми, Хитойга келганми ёки ўзга бир ўлкагами ва Аллоҳ таоло миллионлаб кишилар кўнгилига уларга нисбатан ҳурмат-эҳтиром туйғуларини солган ва динларининг томирини мустаҳкам қилган ҳамда бир неча асргача динлари давом этиб келган барча пайғамбарлар – бизнинг улар барчасининг ҳақ эканлигига ишонишимиз – бу тинчлик ва уйғунликка шароит тузиб, сулҳ учун асос тузган ва одамнинг маънавий ҳолатига ёрдам берувчи ажойиб усулдир.Қуръон ана уш усулни бизга ўргатган. Ушбу усул-тамойил бўйича таржимаи ҳоли мазкур меъёрга тўғри келган ҳар бир дин пешвосини, майли улар ҳинду дини, форислар дини, хитоийликлар дини, яҳудийлар дини ёки христианлар динининг пешволари бўлсинми, биз уларнинг барчасини иззат-ҳурмат нигоҳи билан қараймиз. Бироқ, афсусланарли нарса шуки, бизнинг мухолифларимиз биз билан шундай муомала қлимайдилар. Аллоҳ таолонинг У ростгўй пайғамбарга берадиган баракот ва иззат-икром ёлғончи пайғамбарга бермайди, деганўзгармас қонунини улар унутиб юбордими? Шунингдек, ростгўй пайғамбарларнинг дини томир отиб, умр кўргани каби ёлғончи пайғамбарнинг дини томир отиб, умр кўрмайди. Демак, бошқа қавмларнинг пайғамбарларини ёлғончи деб, уларни ёмонлаб турган мана шундай эътиқодга эга бўлган кишилар – улар сулҳ ва тинчиликка душмандирлар. Зеро, бошқа қавмларнинг оқсақолларини (руҳонийларини) сўкиш ва ёмонлашдан ошиқ фитна-фасод солувчи ҳеч нарса йўқ. Айримда инсон ўлимни ёқтиради, аммо биров унинг пешвосини ёмонлашини ҳеч ёқтирмайди. Агарда бирон бир диннинг таълими бизга маъқул бўлмаса, у дин пайғамбарининг ор-номусига тегмаслигимиз керак ва уни ёмонламаслигимиз керак. У қавмнинг шу пайтдаги қўлланмасига эътироз билдириш керак. Шунингдек, биров пайғамбарнинг Аллоҳ таоло томонидан миллионлаб инсонлар ичида иззат-икром топганлиги ва бир неча асрдан бери одамлар уни қабул қилиб келганлиги – ана шу нарса у пайғамбарнинг Аллоҳ таоло томонидан бўлганлигига энг кучли далилдир, деб ишонинглар. Агарда, у Аллоҳ таоло даргоҳида мақбул бўлмаганда эди, шу қадар иззат-икром топмасди. Ёлғончини икромлаш, миллионлаб инсонлар ичида динини ёйиш ва бир узоқ муддатгача унинг динини сақлаш – бу Аллоҳ таолонинг суннати эмас. Демак, қайси бирдин дунёда таралиб кетса, томирини отган бўласа, эъзозланган бўлса ва умр кўрган бўлса, у ўзининг асоси жиҳатидан ҳеч ҳам ёлғон эмас. Агарда унинг таълими эътирозли бўлса, унда қуйидаги сабаблари бўлиши мумкин: у пайғамбарнинг кўрсатмаларида ўзгартириш киритилган ё унинг кўрсатмаларини тафсир қилганда хатоликка йўл қўйилгандир ёки биз ўринсиз нотўғри эътироз билдирган бўлишимиз ҳам мумкин. Биз кузатганимиздек, айрим христиан руҳонийлари ўзларининг калта фаҳмлиги сабабли Қуръони шарифнинг тўғри ва Аллоҳ таоло томонидан деб Таврот қабул қилган айрим гапларига эътироз билдиришади. Демак, шундай эътироз ўзининг хатолиги ва шошилинчи натижаси бўлади.
Хуллас калом, дунёнинг хайрихоҳлиги, тинчлиги, уйғунлиги, тақвоси ва Аллоҳдан қўрқишлари биз миллионлаб кишилар бир неча асрлардан бери уларни тўғри ва ростгўй деб ўйлаган ҳамда Аллоҳ таолонинг ёрдамлари улар билан бирга бўлган пайғамбарларни ҳеч ҳам ёлғончи деб айтмаслигимиз, деган усулдадир. Ва мен ҳар бир ҳақни хоҳлаган киши, майли у осиялик бўлсинми ёки европалик бўлсинми, бизнинг бу усулимизни ёқтиради деб ишонамиз. Шунингдек, у оҳ тортиб, нима учун биз шундай усул яратмадик, деб айтади. Мен шу сабабдан бу усулни Ҳинд ҳамда Англиянинг ҳурматли Маликаи Муаззима Қайсара хизматига фақат биз ўртага ташлаган усулимизгина дунёда тинчликни барпо этувчи усулдир, деб тақдим этаман. Ислом шундай гўзал ва дилрубо усулнинг ўзгачалик билан ўзида борлигидан фахарланса бўлади. Нима, Аллоҳ таолонинг фазл-марҳамати бир дунёни уларга тобеъ қилиб қўйган ва бир неча асрлардан бери подшоҳларнинг бўйинлари улар олдига эгилиб келган зотларни таҳқирлаш бизга тўғри келадими? Нима, биз Аллоҳ таолога нисбатан у ёлғончиларга ростгўйларнинг шон-шавкатини бериб, ростгўйлардек миллионлаб кишиларга уларни пешво қилиб, уларнинг динига узоқ умр бериб, уларнинг динини қўллаш учун самовий нишонларни зоҳир қилиб дунёни алдамоқчи бўлмоқда, деб нотўғри ўйлашимиз бизга тўғри келадими? Агар Аллоҳ таолонинг Ўзи бизни алдайдиган бўлса, унда биз ростгўй ва ёлғончининг ўртасида қандай қилиб фарқ қила оламиз? Бу жуда ҳам аҳамиятга эга бўлган масаладирки, ёлғончи пайғамбарнинг шон-шавкати, қабул қилиниши ва азмати ростгўй пайғамбардек ёйилмаслиги керак. Шунингдек, ёлғончиларнинг режаларида ростгўйларнинг иш режаларида бўладиган тараққий бўлмайди. Шунинг учун ростгўйнинг биринчи белги-аломат шуки, Аллоҳ таолонинг доимий ёрдамлар тизими у билан бирга бўлсин ва Аллоҳ таоло унинг динининг кўчатини миллионлаб кишилар қалбига ўтқазсин ҳамда (динига) умр берсин. Демак, биз мазкур аломат-белгиларни топган дин пайғамбарига нисбатан ўз ўлимимиз ва жазою мукофот кунини эслаб туриб, шундай зотни ҳақоратламай, унга ҳақиқий иззат-эҳтиром билдиришимиз ва севишимиз керак. Қисқаси, Аллоҳ таоло бизга ўргатган биринчи усул ана шудир. У орқали биз бир катта ахлоқий қисмга ворис бўлдик».
(Туҳфаи Қайсария, Руҳоний Хазоин, 12-том, 258-262-бет)
Ҳазрат Масиҳи Мавъуд(ас) шундай деб марҳамат қиладилар:
Ариза
Ушуб ариза қуйида номлари ёзлган Англияга қарашли Индия мусулмонлари томонидан қуйидаги мақсад билан тўлиқ Индиянинг губернатори (Аллоҳ таоло унинг иззат-икромига давом ато этсин) хизматига жўнатилган: диний баҳс ва мунозараларни ҳар қандай фитналарга яқинлаб, хавфли аҳволни пайдо қилиб турган ва тўфонлар каби умуман ҳаддан ошиб кетган нотўғри фитна фасодлардан сақлаш. Буни қуйидаги икки шартга боғлаб қўйиши керак. Шунингдек, бу кенглик ва чегирасизликни чеклаб қўйиб, кундан-кунга қандайдир бир хавфли вазиятни яратиб ётган, натижаси қавмлар ўртасида қаттиқ душманлик ва бир бирини маҳкамага тортиш бўлган ёмонликлардан халқни сақлаш керак.
Бу иккита шартнинг биринчиси шуки, Англияга қарашли Индиядаги дин ва ақида бўйича бир-биридан фарқ қиладиган жами фирқалар мухолиф бўлган гуруҳига ўзларига ҳам ворид бўладиган эътироз билдирмасин. Яъни, агарда бир гуруҳ бошқасини диний томондан танқид қилиб, қандайдир бир эътироз билдирмоқчи бўлса ва натижасида бошқа гуруҳ Аллоҳ таоло тарафидан жўнатилган деб тан олган пешво ё китоб ҳақоратланса, унда шундай нарса қонун орқали тўхтатилиши керак. Яъни, у мухолиф гуруҳига ўзининг китобиё диний пешвосига ҳам тушадиган эътироз ҳеч ҳам қилмасин.
Иккинчи шарт шуки, қайси бир гуруҳ ўзининг ишончли ва мақбул китоблари деб, қандайдир бир очиқ-ойдин эълон орқали улар рўйхатини чоп этиб: «Ана шу китобларга мен ишонаман ва шу китобларим диний китобларимдир», деб очиқ иштиҳор орқали эълон қилган китобларга асосланмаган эътироз билдириши ҳам ман этилсин.Хуллас калом, биз жами ариза берувчиларнинг илтимоси шуки, бу иккала шарт тўғрисида бир қонун қабул қилиниб, унибузиш жиноий иш деб ҳисоблансин. Шунингдек, мана шундай барча жиноятчилар Индиянинг конституциясидаги 298-модда бўйича ёки қандай ҳукумат маъқул кўрса, улар жазоланиб турсинлар. Қайси эҳтиёжларга биноан биз – фуқаролар бу аризани инглислар ҳукуматига беришга мажбур бўлдик, улар қуйидагичадир: биринчиси, шукунларда диний баҳс-мунозаралар тўғрисида маърузалар ва ёзувлар тизимижуда ҳам ривожланиб, у билан биргаликда қўпол сўзлартили кучайиб кетиб, ўзаро гина-кудуратлар кундан-кунга кўпайиб кетмоқда ва жуда ҳам кучли босим билан ҳаёсиз сўзлар, масхара ва кулгининг дарёси оқмоқда. Зеро, мусулмонлар ўзларининг севимли Пайғамбари ҳамда у Пайғамбар орқали уларга ато этилган Китоб учун ниҳоятда ориятлидирлар. Шунинг учун бошқа қавмлар турли ёлғон сўзлар ҳамда хиёнатчиликка тўлган хилма-хил ёзувлар ва маърузалар билан уланинг Пайғамбари(сав)ни ва уларнинг самовий Китобини ҳақоратлаб, уларнинг кўнгилини оғиритмоқда. Бу уларнинг кўнгилига шундай бир ярадирки, улар учун дунёда бу азиятга тенг азият бўлмаса керак. Исломий усуллар адоб-аҳлоққа асосланган. Улар мусулмонларни қўпол сўзлар муқобаласида қўполликдан ман этади. Масалан, қачондир бирон танқидчи мусулмонларнинг пайғамбарини ноҳақ айбласа ва гоҳида у сўкиш даржасига етадиган истеҳзо ва кулги сўзларни ишлатади, унга жавобан мусулмонлар унинг пайғамбари ва пешвосига ҳеч нарса айта олмайдилар. Сабаби шуки, агарда у пайғамбар Бани Исроил пайғамбаридан бўлса, унда ҳар бир мусулмон шу пайғамбарни худди мухолиф гуруҳи уни севганидек севади. Бунга сабаб шуки, мусулмонлар барча Бани Исроил пайғамбарларига иймон келтирадилар. Бошқа қавмларга нисбатан ҳам улар шошилмайдилар. Зеро, ислоҳ қилувчи ўтмаган бирон бир абод мамлакат йўқ, деб уларгатаълим берилган. Шунинг учун ўтган пайғамбарлар, айниқса агарда улар Бани Исроилий бўлсалар, бирор мусулмон уларга нисбатан ҳеч қачон ёмон сўз айта олмайди. Аксинча, у Бани Исроил пайғамбарларига худди Охирги пайғамбар(сав)нинг нубувватга иймон келтирганидек иймон келтиради. Демак, у шундай аҳволда сўкишга сўкиш билан жавоб қайтара олмайди. Ҳа, қаттиқ азиятланганда қонун орқали чора кўришни хоҳлайди. Қонуний чора кўриш ниятнинг ёмонлигини исботлашга асосланади, аммо буни исботлаш ҳозирги қонун нуқтаи назаридан жуда қийин ишдир. Шунинг учун шундай аризачи кўпинча муваффақиятсизликка учрайди ва ғолиб чиққан мухолиф янада кўпроқ истеҳзо ҳамда ҳақоратлашга фурсат топади. Шунинг учун, ҳақиқатан маърузалар ва ёзувлар орқали қанчалик ислом дини ҳақоратланиб ётган бўлса, ҳозиргача буни тўхтатиш учун етарлича қонун йўқ. 298-моддаси бўйича ҳақиқатни исботлаш учун ниятнингяхши ва ёмонлигини ажратиш учун очиқ-ойдин меъёр йўқ. Ана шу сабабдан яхши ният баҳонаси билан кўнгилни оғиритадиган китоблар сони миллионлабга етиб борди. Шунинг учун ҳақиқатни ростдан очишга ёрдамчи ва ниятнинг тўғри ёки нотўғри эканлигини текширувчи шартларнинг меъёр сифатида бўлиши керак. Демак, шу меъёрлар устида зикр этилган икки шартдир. Зеро, шубҳасиз кимда-ким мухолиф гуруҳга унинг Аллоҳтаоло томонидан келган китобларга нисбатан ўзига ҳам тушадиган эътирозни билдирса, ё мухолиф гуруҳ ўзларининг ишончли китоблари деб улар тўғрисида ўзларининг мухолифига қандайдир чоп этилган эълон орқали билдириб қўйган китобларида топилмайдиган эътироз билдирса, унда шубҳасиз, эътироз қилган кишининг нияти яхши эмаслиги далилланиб қолади. Мана шундай аҳволда хоин ҳамда алдамчи кишилар ўзларининг ёмон ниятини яширши учун ишлатган макр-ҳийлаларининг барчаси йўққа чиқади ва мутасаддиларга жуда ҳам осонлик билан асл ҳақиқат очилиб қолади. Қўполлик қилувчилар тилини тийиш учун ерарли чора деб айта олмасак ҳам, бироқ бунда ҳам шубҳа йўқки, бу билан кўпгина сафсаталар ва ноҳақ айбловларга чек қўйилади. Бу қонуннинг иккинчи эҳтиёжи шуки, бу чегирасизлик натижасида мамлакатнинг ахлоқий ҳолат кундан-кунга ёмонлашиб кетмоқда. Бир киши рост гапни эшитиб туриб ҳам қандай қилиб ёлғон ва бўҳтон ёрдамида ростни яшириб қўяай ва мухолиф гуруҳни расво қилай деган ўй-фикрда бўлади. Демак, мамлакатга маданият ва ростгуйлик бўйича тараққий топтириш учун ва бўҳтон қилиш одатини тўхтатиш учун жуда яхши чора-тадбирдир. Бу орқалитез орада юракларда ҳақиқий тақво пайдо бўлиб қолади. Бу қонунни қабул қилишнинг учинчи эҳтиёжи шуки, чегираси йўқлигидан бизга яхшилик қилувчи мамлакат қонунига ақл ва фаҳам-фаросат эътироз билдиради. Чунки, бу ақлли қукумат ҳар бир эзгу ишда биринчи ўринда бўлса, унда нима учун ҳукумат бировнинг диний баҳс-мунозаралар тўғрисида унинг қонунида яхши шароитлар йўқ деган бўҳтонини ўз бўйинига олсин. Шундай чексизлик натижасида сулҳ ва уйғунликнинг кундан кунга озайиб кетаётганлиги очиқ-ойдин кўринмоқда ва бир гуруҳ иккинчи гуруҳга нисбатан агарда қўлидан келса иккинчисини умуман йўқ қилиб қўйиш даражасига ғазабланган. Бу келишмовчиликнинг илдизи диний баҳс-мунозаралардаги чексизликдир. Ҳукумат ўз фуқаролари учун ўқитувчи каби бўлади. Сўнгра, агарда фуқаролар бир-бирига ваҳшийларга ўхшаб бўлсалар, унда қонуний чора-тадбир билан шу ваҳшийликни йўқотиш ҳукуматнинг бурчидир. Тўртинчиси шуки, қалбий хайрихоҳлиги кундан кунга ривожланиб бораётган мусулмонлар ҳукуматга вафододирлар. Ва улар ўз мол-мулклари ва жонлари билан ҳукуматга итоат қилишга ҳозирдирлар ҳамда унинг мурувватларига ишонишадилар. Ҳукумат розилигига қарши гапиришни ноҳақ деб ўйлашади ва чинюракдан ҳукуматга итоат қилишади. Демак, шундай аҳволда олий ҳукумат уларнинг аламли фарёд-ноласига эътибор беришига улар ҳақлидирлар. Бу ариза – фойдаси фақат мусулмонларга етадиган ва бошқаларга етмайдиган ариза эмас. Акс ҳолда, ҳар бир қавм бу фойдага шерикдир. Ва бу иш шундай ишдирки, у орқали мамлакатда уйғунлик ва тинчлик пайдо бўлади ва маҳкамага тортишлик озаяди ва нияти ёмон кишиларнинг оғзи ёпилади. Айтиб ўтганимиздек, бунинг таъсири фақат мусулмонларга хос бўлмай, ҳар бир қавм ундан тенг таъсирланади. Охирида биз дуо қиламизки, Аллоҳ таоло шу ҳукуматимизни доимий авж билан устимизга шоду-хуррам қилсин ва бизга ҳақиқий шукур қилишга куч-қувват берсин. Шунингдек, бизга яхшилик қилувчи ҳукуматимиз эътиборини шу самимий ва камтарона аризага қаратсин. Чунки ҳар бир куч-қувват фақат Унинг иродаси ва ҳукми билан ато этилади.
Омийн.
Ариза берувчилар
Номлари алоҳида рўйхатларда ёзилган ҳукуматнинг мусулмон фуқаролари. 1895 йил22сентябрь,”
(Ория Дҳарам, Руҳоний Хазоин, 10-том, 103-106-бет)